Federiko Krutwig «Euskara, Erdalduntzeko Bidea Bilaka Daiteke»

1984ko apirilaren 22an

Federiko Krutwigi idazleari elkarrizketa
"Argiaren Mendia", Izeneko Nobela Dauka Eskuartean
Federiko Krutwig «Euskara, Erdalduntzeko Bidea Bilaka Daiteke»
Getxotarra, beti bilbotartzat harturik, 61 urte –oso ondo gogoratzen ez duen arren, bidaiari nekaezina, askorentzat ETAren ideologoa, 10 hizkuntzatik gorako jakituna, Azkueren eskutik euskaltzale adoleszentea... baina, batez ere, solaskide argi eta zorrotza. Guzti hau eta gehiago, da Krutwig.
Iruña Kafetegiko literatur sari banaketa zela eta, Federiko Krutwig izan genuen Bilbon, Zelaieta, Satrustegi eta E. Korr-ekin batera mahai inguru aspergarri eta umilagarri batetan. Gau horretako poztasun bakarra, egile irabazleen poza eta Federiko Krutwig-en berbaldi amaigabea.
Etxe komertzialek eta antolatzaileek muntaia guztia desarmatu zutenean, gauaz berandu Krutwig harrapatu genuen bere hotelean, nekatuta, baina oraindik mintzatzeko gogo handiaz.
Bere betiko gaiak aipatu zituen (zibernetika, robotak, textuak milaka foliotan, grekoa, edertasuna...) baina azkenean hara eraman gintuen gaiari lotu zitzaion.
ARGIA.–Noiz eta zergatik hasi zinen literatura egiten? Zerk bultzatu zintuen idaztera?
FEDERIKO KRUTWIG.–Erdaraz idazten hasi nintzen, baina oso laster, euskal itzulpenak egiteari ekin nion. Hamasei urtetakoa nintzenean, aleman klasikoak euskarara itzuli nituen. Epoka hartan ni garbizalea eta sabinianoa nintzen. Gero oso gazte, Azkue ezagutu nuen, eta berari zertifikatuak bidaltzen nizkion. Hortara, Akademia pizten hasi zen, eta lan butzu euskaratu ondoren, euskaltzain osoa izendatu ninduten, orain 42 urte. Beraz, oso oso gaztea nintzen ni orduan.
A.–Euskal kontzientziatik literaturara edo literaturtik euskal kontzientziara? Zer sortu zen lehenago?
F.K.–Euskaraz izkiriatzen hasi nintzenean, ez neukan asmo politikorik buruan. Baina gero bai etorri zen, eta gauza batzu protesta bezala egin nituen. Idaztea zen nik protestatzeko erabiltzen nuen bidea.
Nire aita pertsona faszista eta falangista zen, eta beharbada kontra egiteko edo, izan daiteke. Nik beti eduki nuen idea absolutoa, filosofoa ikasi eta horretaz erizpideak izkiriatzea izan zen. Geroxeago, linguistikan sartu nintzen, eta orduan Espainiako gerla etorri zen. Hantxe hizkuntzaren garrantziaz ohartu nintzen. Gainera, momentuan, eskola aleman batetan nenbilen, eta hantxe nazionalitatearen teoria zein zen ondo ikusi nuen.
Kasualitatez, nire aitaren txoferra euskalzalea zen. Berarekin idea batzu aldatu, eta nazionalitatea gauza kulturala zela ikusi nuen. Euskal abertzaleentzat nazionalitatea arrazismoa zen, baina ez euskal kultura. Ez zen nazionalitatea fenomeno kultural batetan oinarritzen. Orduko abertzaleak jende apala ziren. Azkuek berak lan handia egin zuen, materiale piloa batu zuen, baina ez zuen erizpiderik atera. Julio Urkijok bai. Oso gizon jakintsua zen.
A.–Hemen zegoen nazionalitate kontzeptua desberdina omen zen, arrazista. Zure ustez, zein zen literaturak, egoera horretan jokatu zuen papera.
F.K.–Lehenago argitu behar da euskaldunak minoritate bat zirela, baina ez minorizatuak. Normalean, herri-minoritateak minorizatuak izaten dira, baina ez da hemen honela gertatu. Europan bi kasu daude bakarrik, gurea eta piamontesena. Minorizatua da termino mesprezagarria, baina euskaldunak zein piamontesak ez dira mesprezatuak izan. Ekonomia aldetik prestigiatuak izan dira. Horregatik da inportantea hizkuntza eta herria bereiztea, hau da, semantika, eta semantika horren sostengua.
Eta honetan euskaldunak apalak ziren. Hemen egin zen euskal liburu zerrenda batetan, ez zen euskaraz idatziriko libururik, bat edo bi kenduta. Ez zitzaion hizkuntzari behar beste garrantzirik ematen.
Nik pentsatzen nuen kultura aldatu behar zela, eta honekin batera teoria osoa, nazionalitatearen teoria.
Euskaldunek espainola maitatzen zuten. Espainolez idatzi eta mintzatu egiten bait zuten. Nik askotan pentsatu dut euskara erdalduntzeko bidea bilaka daitekeela.
A.–Zer zentzutan diozu hori, nola bihur daiteke euskera erdalduntzeko bidea?
F.K.–Guk hartzen ditugun errferentzia gutziak espainoletik hartuak badira, bigarren mailako literatura espainola egin dezakegu; euskal hitzez, baina azken batetan erdalduna.
Euskaldunek ikasi behar dute zein den frantses literatura, zein aleman literatura... espainolarekin batera, ideologia bat sartzen zaigulako. Eta gu gauden egoeran, ideologia hori inperialismoaren ideologia da, euskaldunak asimilatzeko modukoa.
Horregatik, gure iturriak ez ditugu hartu behar, soilik, espainoletik eta espainola ren bidez. Hori oso arriskugarria da.
Nik frantses eta aleman literaturak zuzenki irakurri ditut, eta hemengoa irakurtzean, badakit non dagoen hangoen eragina, eta ordea, espainolkeria, nabaritu egiten da eta. Batzuk nahastu egiten dute zer den benetan unibetsala, eta zer espainola, eta, jakin gabe, askotan, espainolkeria sartzen dute.
Nolanahi ere, kanpotiko influentziaz hartu behar ditugu, baina ez espainolak soilik. Horrela izanez gero, euskara espainoltzeko arriskua dago.
A.–Zeredozertan bereiz daitezke influentzia espainol horiek? Definigarria da espainolkeria?
.–Espainol literaturan ez da "roman" eta "nouvelle"en arteko desberdintasunik bereizten. Bereizgarria ez da bata laburra eta bestea luzea izatea. Lehenengoa gauza magikoa da eta bestea, prinzipioz, realista. Espainol literatura beti izan da realista, berista, azken batetan kastradorea, Espainian romantizismo handirik ez bait da egon. Alemanian, esaterako, pentsamendu lirikoak garrantzi handia izan du, agian romantizismoaren eraginaz.
Gure arriskua da erreferentzia espainolak hartzea eta mundu liriko-magiko hori baztertzea, Europako literaturan hain garrantzi handia izan duena, alegia.
Eta ez gaitezen engaina, Hegoamerikako literatura ere, Garcia Márquez eta Borges-ena, espainola da. Hizkuntza eta influentzien aldetik honela da.
Gure artean influentziarik nabariena grekoarena da. Horregatik, hobe da greko literaturatik zuzenki hartzea, espainoletik baino.
A.–Jaurlaritzak banatu dituen beka horietako bat zuretzat izan da. Zein da nobela egiteko aurkeztu zenuen projektua?
F.K.–Projektua baino gehiago da. Izena «Argiaren mendia» dauka eta jadanik baditut 200 orri izkiriatuta. Nobela extrainioa da, gnomoak, kurloak (erdaraz "silfideak"), urizkoak (Galeseko mitologiakoak, lamien antzekoak), epotxak eta honelakoak agertzen dira pertsonaia normalen ondoan. Gauza magikoa eta batzutan reala ere bada. Galesko gaztelu batetan gertatzen da, baina ez han bakarrik. Beste hiri magiko batzuetan ere bai: Venecia, Brujas Donibane Garazi...
A.–Tolkien-en antzera edo?
F.K.–Bai, baina Tolkienen pertsonaia guztiak magikoak dira, eta nire honetan pertsonaia batzu realak dira, euskaldunak. Batu egiten dira eta egoera normal batetik giro magiko batetara pasatzen dira, «La flauta encantada»n bezala. Sekta magiko-sekretoa antolatzen ,dute, eta bueno, gero beste gauza asko, kontatzeko luzea.
Laura MINTEGI

"Argiaren mendia " izena daukan nobelatik jadanik baditut 200 orri izkiriatuta".
«Hasiera batetan, idaztea zen nik protestatzeko erabiltzen nuen bidea».
38-39

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakKRUTWIG1
PertsonaiazKRUTWIG1
EgileezMINTEGI1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

Miel Anjel Elustondo

Lau egun dantzan Pedro Sánchezen dimisioaren bueltan

Xabier Letona Biteri

EHUk harremanak hautsiko ditu Palestinako sarraskia gaitzesten ez duten Israelgo unibertsitateekin

Urko Apaolaza Avila

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude