Kirola eta osasuna: Sasoian egotearen "arriskuak"

Mahaikideak Mahaingurua

Kirola ez da Real Sociedad-ek ia-ia Espainiako Futbol Liga irabazi duela-eta, lerdea dariola telebistari begira egotea soilik. Ezta Frantziako Tourreko mendiko etapak nerbioak dantzan ditugula ikustea ere. «Sofing» delakoak (kirola bai, baina, eserita telebistaz ikusteko) kirol jarduerari lekua eman dio. Gure gizarte sedentarioa ohartu da (ohartarazi gaituzte) gorputz atalak eta hauspoa astintzea osasungarri dela eta egoera fisikoa hobetzeaz gain, bestelako onura asko dakartzala kirolak.

Edonor ausartzen da Behobia-Donostia lasterketa prestatzera, ehunka kilometro bizikletaz egitera eta aerobiceko saioa zenbat eta luzeagoa nahiago. Baina, seguru al gaude egiten dugun kirola osasungarri zaigula? Nork kontrolatzen du kirolariaren osasuna? Zer dio medikuak? Eta kirol hezitzaileak? Ez ote dugu zenbaitetan kirola osasunerako arrisku bihurtzen?

Osasuna zaintzeko kirola egitea modan jarri dela ados dira lau mahaikideak. Gero eta kirol gehiago eta ariketa fisiko gehiago Egiten dugu, osasuntsu egon nahi dugu. Lehia hitza ordea, askotan atera da mahai inguru honetan. Lehia berezkoa du gizakiak, baina lehiaren eremuan sartzean eta baita ezjakintasunaren eremuan sartzean ere, osasungarri behar lukeen kirola arriskutsu bihur daiteke. Arratibelen iritziz, marra bat dago beti eta marra hori pasaz gero kirola ez da osasungarria. Mahai-inguruan marra hori ez igarotzeko zein neurri hartu behar diren eta erantzukizun hori nork duen aztertu dute.

Kirola egitea osasungarria dela esaten da. Baina, zer da kirola egitea osasuntsu egoteko? Noiz da kirola egitea ona osasunarentzat eta noiz bihur daiteke arriskutsu?

IÑAKI ARRATIBEL. Kirola eta osasunaren gaia betikoa da. Horrelako mahai-inguruetan osasuna zer den definitzea izaten da kontua. Kirola eta osasuna planteatzen denean, osasuna medikuntzaren ikuspegitik aipatzen da. Zer da osasuna? 'Gaixo nago' edo 'ez nago gaixo' baino zerbait gehiago da osasuna. Alor psikologikoari dagokionez, norbanakoa osasuntsu dago ondo sentitzen denean. Osasuna gaixotasun eza da, baina baita etorkizuneko gaixotasunen prebentzioa ere. Bestalde, badira makina bat patologia ariketa fisikoaren bidez gainditu daitezkeenak. Beraz, errehabilitazio moduan ere balio du ariketa fisikoak. Askotan ariketa fisikoa gaixotasunak saihetsi nahi dituzten osasuntsuentzat dela uste da edo denbora-pasa moduan aritzeko. Baina ez da ariketa fisikoa gaixotasun bat gainditzeko moduan ulertzen. Gaixotasunari aurre egiten diozu eta gainera lehen zenuen egoera fisikoa lortzen duzu kirolaren bidez. Noski, osasuna adinen arabera sailkatu behar da. 19-20 urteko gazteak edo 60 urtekoak osasun egoeraren arabera bere buruari exijitu diezaiokeen esfortzu fisikoa ez da bera.

KEPA GARCIA. Herritarrentzat kirola eta osasunaren kontzeptua nahiko berria da. Orain dela gutxi arte kirolean behintzat helburu nagusia ez zen osasuna. Fenomeno berri bat da. Gizarte modernoetan lanbideen ezaugarriak direla-eta ariketa fisikoaren gabezia sumatu da eta horrela sortu da kirola eta osasunaren kontzeptu hau. Batetik, ariketa fisikoa egiten duenaren aldea dago. Bera kirola egiteak osasunari on egiten diola konturatzen da. Uste horrekin kirola egiteari ekiten dion gero eta jende gehiago dago. 2001ean Gipuzkoan egin zen inkestak zioenaren arabera gipuzkoarren % 51k esan zuen osasuntsu mantentzeko egiten zuela kirola. Inkestak zentzu zabalean ulertzen zuen ariketa fisikoa. Adibidez, ibiltzeak osasuna helburu baldin badu eta modu iraunkor eta eraginkorrean egiten baldin bada, ibiltzea ere ariketa fisiko gisa onartzen zen.

Kirola eta osasunaren gai honetan beste alderdi bat ere badago. Zer kalte egin diezaioke osasunari kirolak berak ariketa fisiko hori ondo bideratua ez dagoelako? Pentsatzen dut hurrengo galderetan gai hori mahai gainean jarriko dela.

SANTI IDIGORAS. Galdera ederki erantzunda dagoela uste dut. Horrela saltzen da orain: egin kirola osasuntsua da-eta. Eta jendeak ere horrela ulertu du, mezua hori delako. Kirolak osasungarri izan behar du, baina Arratibelek aipatu duen moduan, adina kontuan izan behar da eta kirolaren nondik norakoetan orientatuko zaituen norbait behar duzu. Kirolak osasuntsua izateko ondo egina izan behar du.

LUIS MARI ZULAIKA. Gaia nahiko definitua geratu dela uste dut. Dena den, kirola hitza gauza asko biltzen duen zakua da. Kirola hitza erabiltzen dugunean, komeni da desberdintzea zertaz hitz egiten ari garen: goi mailako lehiaketako kirola, osasuna helburu duen kirola... Bakoitzaren garapena desberdina da.

Lehen esandakoari zerbait gehiago gehitu nahi nioke. Kirolaren bitartez lortzen den onura psikologikoa azpimarratu nahi nuke. Arrazoi fisiologikoak medio endorfinen askatzeak berak plazerra eragiten du. Alde psikologikoari begiratzen badiogu berriz, kirola egiteak eguneroko arazoetaz ahaztea ahalbidetzen digu, egunerokoan parentesi bat egiten laguntzen digu. Osasuna ez da beraz, onura fisikoa soilik, plazer psikologikoa ere hor dago.

I. ARRATIBEL. Luis Marik aipatu duenaren harira, kirola zer den definitu beharko genuke, guztiari kirola deitzen baitiogu.

Eliteko kirola albo batera utzi dugu mahai-inguru honetan.

I. ARRATIBEL. Ez nintzen eliteko kirolari buruz ari. Bestela ere definitu behar da kirola. Gaizki egindako kirola edo, hobeto esanda, baldintza kaxkarretan egindako kirola nuen gogoan, arriskutsua bihurtzen den kirola. Eta ez naiz istripuetaz soilik ari, gehiegi behartutako egoeretaz ari naiz. Behobia-Donostia korrika lasterketaren ondoren egoera fisiko penagarriak ikusi ditut. Baldintza egokitan egin ez delako edo baita medikuak ez egiteko esan eta hala ere egin dutelako (hiru asteko prestaketarekin gainera). Zer da kirola egitea ordea? Badirudi poliki-poliki gu hemen bereizten ari garela kirola eta ariketa fisikoa. Kirola egituratuena da, federazioen alorra... Alemanian ez dago bereizketarik, dena da kirola edo ariketa fisikoa. Dena kirol kluben bitartez bideratua dago. Guk ordea, arazo semantikoak ditugu. Behobia-Donostia ez da federatuentzako lasterketa, ezta eliteko kirola ere, baina lasterkariaren mailaren
eta prestaketaren arabera lasterketa hori eliteko lehiaketa baino gehiago da. Maratoia ondo entrenatuta egiten duen batentzat baino gogorragoa da Behobia-Donostia hainbat lasterkarirentzat. Arazoak eliteko kirolariak soilik dituela uste dugu? Bestelako kirolariak ez ote ditu arazo gehiago? Ez al ditu askotan errealak ez diren helburuak jartzen? Jendea telebistari begira dago, eliteko kirolariak ikusten ditu, proba gogorrak ikusten ditu... gero eta proba gogorragoak prestatzen dira. Aizkorri-Zegamako mendi maratoia dut gogoan.... ez da edozeinentzako, baina hala ere, herrikoitasuna bilatzen da, hau da, ia edonork parte har lezakeela zabaldu nahi da. Aizkorri inguruan 40 kilometro korrikaà oinez ere asko iruditzen zait.

S. IDIGORAS. Horietatik zenbat prestatzen ote da dakien batekin eta zenbat bere kasa?

I. ARRATIBEL. Behobia-Donostian iaz mutil gazte bat hil zen. Entrenatzen zuen mutilak, bai, baina futbolerako. Beste gauza bat da maratoi erdia egitea. Guri esaten digutenean "Behobia korritu behar dut", eta askotan erantzuna da: "Zu zoratuta zaude ala? Behobiak 21 kilometro ditu eta gainera bi aldapa!". Gauza bat da gizarteak kirola egitearen beharra ikustea, gero eta kirol gehiago egitea eta beste gauza bat da lehiaketaren alorrera igarotzea. Badirudi ez dakigula kirola egiten ez bada lehiaketa baterako prestatzeko. Helburuak jartzea ondo dago, baina segituan autolehiatzera igarotzen gara, bakoitzak bere kronometroari begiratzen dio: "Orain dela bost urte 1:25 egin nuen Behobia-Donostian eta aurten 1:15 egingo dut". Bost urte gehiago dituzu eh! Kirolak duen arriskurik handiena da hau. Eta hala ere, ezer baino
lehen esan nahi dut osasunarentzat hobeto dela arrisku hori izatea kirolik ez egitea baino.

S. IDIGORAS. Ados nago Arratibelekin. Ni eliteko kirolaria izan naiz eta ondorioak uzten dizkizu kirola modu horretan egiteak. Lesioak izaten dira. Baina azpimarratzeko gaia bestea da Iñakik aipatu duena. Koadrilakoek, lagunen batek kontagiatzen zaitu eta kirola egiten hasten zara. Horrelako jende askok zizko eginda bukatzen du.

L.M. ZULAIKA. Agian gaia desbideratzea da honakoa, baina komunikabideen
garrantzia ez nuke albo batera utzi nahi. Zer funtzio betetzen dute komunikabideek orain aipatzen ari garen balore hauek zabaltzerakoan? Komunikabideek izugarrizko garrantzia ematen diote goi mailako kirolari eta kirola=osasuna moduko kontzeptuak bigarren mailan geratzen dira.

I. ARRATIBEL. Gutxien saltzen duena bigarren mailako kirola da. Baina nik ez dakit arazoa komunikabideena den ala gizartearena, agian gu gara horrelakoak. Hedabideek hezkuntza alorretik gehiago egin beharko luketela egia da, baina goi mailako kirolak jaten duen espazioaren kontra borrokatzea ezinezkoa da, saltzen duenak saltzen du eta kito.

K. GARCIA. Lehiakortasunaren inguruko kirolari buruz ari zarete hitz egiten. Behobia-Donostia aipatu duzue eta erlojuaren aurkako borroka, baina lasterketa herrikoietan, lehiakortasun maila ez da, partaide askotan, gehiegizkoa. Egia da kirola egiten denean lehiakortasun hori badagoela. Baina, jende askok egiten du bestelako kirola ere, hau da, helburu nagusia osasuna izanda. Lehen aipatu dudan 2001eko inkestak adierazten zuenez, kirola egitearen arrazoiak hauek ziren: % 42,5ek fisikoki ongi egotea zuen helburu, % 15ari erlaxatzeko balio zion, % 14k denbora-pasarako zerabilen, % 13k lagunekin egoteagatik, eta %3,9k soilik, lehia. Duela gutxi Amsterdam-en mundu mailako kongresua egin da, "Guztiontzako Kirola eta Eliteko Kirola: lagunak ala etsaiak" lemapean. Kirolarien bereizgarrien araberako irudia agertu nahian betiko piramidea erakutsi ziguten. Behean kirolari arruntak, gorago maila handiagoko kirolariak eta goian eliteko kirolariak. Ronal Renson hizlariak, ordea, Egiptoko piramideen argazkia erakutsi eta gero, eroritako Dorre Bikien diapositiba erakutsi zuen. Bi dorreen artean funanbulista bat zebilen. Biltzarkideak zioenez, zailagoa zen eliteko kirolaren eta "guztientzako kirola" kontzeptuaren artean harremana finkatzea dorre batetik bestera funanbulista pasatzea baino. Zergatik? Helburuak oso desberdinak direlako. Bi kirol moten helburuak oso desberdinak dira eta gainera, bata bestearengandik urruntzen doaz. Garrantzitsua da partaideen helburuak identifikatzea eta bakoitzari berea ematea, kirola modu egokienean egin dezaten. Baina ez dugu
ahaztu behar lehia beharrezkoa dela kirol mota gehienetan. Kontua da, kirol maila zehatz baten aurrean, zeri ematen diozun garrantzia, errendimenduari edo osasunari.

I.ARRATIBEL. Ados nago zurekin, baina nik kirolaren arriskuak non dauden agertu nahi nuen. Gauza bat da oinarri kirola eta bestea da lehiakortasuna. Arriskua lehiakortasunean dago, gaizki ulertutako lehiakortasunean.

K. GARCIA. Behobiaren adibidea aipatu dugu lehen. Zenbat eta zenbat ez da iristen lasterketa egitera ere tendinitisak jota geratu delako edo bestelako minak agertu zaizkiolako? Dosifikatzen ez da asmatzen.

Lehiakortunaz gain, ezjakintasuna ere lagun txarra da, beraz.

I. ARRATIBEL. Azkenean arazoa hori da. Lehiakortasuna berezkoa du gizakiak. Lehenengo pausoa izaten da egunero 2-3 kilometro egitera joatea. Gero gutxitxo iruditzen zaigunez, kilometroak gehitzen hasten gara. Pauso horiek kontrolatuta ematen badira, gure onerako da, on egiten digu, osasuntsua da. Baina bide hori lehiaketa bihurtzen denean, gizarteak beregan uztartua daraman lehiakortasuna bihurtzen denean, orduan ez da osasuntsua. Asteburuetan zikloturistekin aritzeari utzi diot, ez baitute ulertzen badela jendea astean zehar entrenatzeko aukerarik ez duena eta asteburuan
soilik aritzen dena. Ezin dugu lehiakortasuna existituko ez balitz bezala jardun; lehiakortasuna badago eta gaizki ulertutako lehiakortasuna ere bai. Inkestan, noski, jendeak kirola osasunagatik egiten duela erantzungo dizu. Nire albokoak 80 kilometro egiten dituenez bizikletan nik ere bai, nahiz eta gero etxera arrastaka heldu. Korrika berdin. 5 edo 10 kilometro ezin dira egin, Behobia-Donostiak izan behar du lehenengo probak.

S. IDIGORAS. Eta bizikletan Quebrantahuesos. Agian, prestatzaile gutxi dago jende multzo hau guztia orientatuko duenik.

I. ARRATIBEL. Hori da galdera. Zeinek heldu behar dio gai honi?

Preskripzioa baloratzen duena kirol medikua da eta hori gauzatzeaz arduratuko dena kirol profesionala.

S. IDIGORAS. Jende helduari ari zaio gertatzen. Bere osasunaz gero eta gehiago kezkatzen dira eta medikuarengana doaz. Medikuak berriz, kirola egiteko esaten dio. Baina zein kirol egin behar du eta nola?

I. ARRATIBEL. Osakidetzak kanpaina bat jarri zuen abian. Ohe buruko medikubatzuk esan zidaten: "Nola esango diot gaixoari zein kirol, zenbat eta nola egin behar duen? Ez dakit-eta zer den esfortzu proba bat!". Irratian aipatu nuen kanpainarena eta ez dut berriz entzun.

L.M. ZULAIKA. Iñaki, lehen esan duzu gizakia berez dela lehiakorra, baina nik uste dut lehiakortasun hori hezi eta bidera daitekeela. Jende asko dago kirola ondo pasatzeko, ondo sentitzeko egiten duena. Kirolariaren helburuak bideratu daitezkeela uste dut.

S. IDIGORAS. Nik ezagutu dudan mundua (gimnasioetakoa) ez da hain lehiakorra. Estetikoa bai, baina ez lehiakorra. Zeinek pisu gehiago jaso aritzen dira batzuk, baina orokorrean giroa lasaia da.

L.M. ZULAIKA. Berriro diot, aipatu ditugu kirola egiteko arrazoiak: lagunak egitea, ondo pasatzea, osasuna hobetzea, arazoak ahaztea, gauza berriak ikastea... Bada jendea kirola horrela ulertzen duena.

I. ARRATIBEL. Bai, ni ere ados nago. Eta gainera, profesionalengana joaten direnak daude kontrolatuenak, kirol oinetakoak erosi eta bere kasa dabilenak beldur gehiago ematen dit.

S. IDIGORAS. Horrelako asko dago. Profesionalak ere aipatu dituzu. Profesional gisa lana egiten duen, baina profesionala ez den asko ere badago. Astakeria galantak egiten dituzte hauek ere.

L.M ZULAIKA. Intrusismo handia dago.

Zenbateraino dago barneratuta kirola=osasuna kultura euskaldunengan? Beste herrialdeekin konparatuz gero, zein da egoera?

I. ARRATIBEL. Ez gaude historiaurrean. Baina egia da, Europako erdialdean eta iparraldean ariketa fisikoaren kultura askoz ere sustraituagoa dagoela eta aspalditik gainera. Espainiako zonaldeekin alderatuz gero, kirol raktikatzaileen kopururik altuena hemen egongo da. Eta zaku horretan sartzen ditut asteburuko mendi irteerak eta lehiaketa probak. Baina, agian ezin gara konparatu Suedia, Alemania eta Norvegiarekin.

S. IDIGORAS. Kirol praktikatzaile kopuru baxua ez al dugu bada hemen? Orain arte ez al genituen bada % 12-13ko portzentajeak?

I. ARRATIBEL. Espainiako portzentajeak baxuagoak dira.

S. IDIGORAS. Noski, noski.

K. GARCIA. Europako herrialdeekin alderatzeko moduko azterketak ez dira egin. Katalunian egin dute hemen moduko azterketa eta antzeko emaitzak lortu dira. Hemen kirol praktikatzaile kopuruak gora egin dezan lagundu dutenak batez ere udal instalazioak eta zentro pribatuak izan dira. Hemen klubek ez dute funtzio hori betetzen Alemanian gertatzen den bezala. Han kirola horrela dute egituratuta, kluben bidez mantenurako gimnasia ere egiten dute. Hemen zentro publiko eta pribatuek hartu dute lan hori eta nire ustez, orokorrean, eskaintza eta kalitate onekoak dira gainera.

S. IDIGORAS. Zentro pribatuetan egin izan dut lan eta beraz, zentro publikoak konpetentzia zuzena izan dira niretzat. Nik uste dut kiroldegietako jarduna gehiago kontrolatu beharko litzatekeela. Monitore asko dago, baina guztiak ez daude behar den bezala prestatuta. Askotan jende gaztea da, lanerako gogoz dagoena, baina ezagutza gutxirekin. Arazoak arazo, jendeak kirola egitea da kontua eta zenbat eta kiroldegi gehiago orduan eta errazago doa herritarra kirola egitera. Kiroldegiak beteta daude. Horrela behar du.

L.M. ZULAIKA. Eliteko kirola aipatu duzue lehen eta baita Behobia-Donostia
lasterketa ere. Hauek ere positiboak dira gizartean duten eraginagatik bada ere, hau da, kirola praktikatzeko laguntzen badute.

I. ARRATIBEL. Nik 20-25 urte nituenean kalean txandala jantzita korrika ibiltzea ez zen batere ohikoa. Burutik eginda zeundela esango zizuten.

S. IDIGORAS. Hemen, noski.

L.M. ZULAIKA. Eta ez dugu aipatu emakumearen kontua...

Beste hiruak: uff! (gizonezko kirolari gutxi eta emakumerik ez).

I. ARRATIBEL. Orain ohikoa bihurtu da eta inork ez dizu ezer galdetzen korrika ikusten bazaitu. Baina lehen bizikletan ibiltzeko kulota janztea ere arraroa zen: "Zer uste duzu ziklista zarela?", galdetuko zizuten. Mentalitatea aldatzen ari da. Gainera, gizartea erakundeak baino azkarrago doa. Eraikinak egin behar izan dira, SHEE-IVEFko (Soin Hezkuntzako Euskal Erakundea) kirol titulatuak behar izan dira, denak atzetik datoz. Oraindik hiru hauen arteko koordinazioa (gizartea, instalazioak eta profesionalak) bideratzeko dago. Denbora behar da. Profesionalak ere ez dira egiten egun batetik bestera.

K. GARCIA. Lehen aipatu du Arratibelek inkestetan erantzundakoa gauza bat dela eta bestea gero nola aktuatzen den. Jendeak osasunagatik egiten duela kirola dio, baina hala da? Zein dira benetan bere helburuak? Galdera garrantzitsua da.

S. IDIGORAS. Iaz zenbat aritu ziren Behobia-Donostian, 11.000? 10.000 aurreko urteko denbora hobetzera aterako ziren, seguru. 10.000 horietatik milak disfrutatuko dute, baina gainerako 9.000k? Nola iristen dira?

L.M. ZULAIKA. Hain negatiboa iruditzen zaizue kirolari batek hurrengo urteko proba denbora gutxiagoan egitea helburu jartzea?

S. IDIGORAS. Gauzak ondo egiten baditu, ez.

K. GARCIA. Ez, lehia barruan daramagu.

I. ARRATIBEL. Ona da! Baina marraren alde batetik bestera zein igarotzen den ikusi behar da. Helburu horiek logikoak eta onak izan daitezke. Baina batzuk kronometroa beste hitzik ez daukate. Beste galdera bat. 11.000 horietatik zenbatek jarraitzen dute korrika egiten Behobia-Donostia lasterketa amaitutakoan. Zenbat hasten dira hurrengo urteko abuztua-irailean berriz ere entrenatzen? Lasterketa horrek jendea kirolera engantxatzeko balio badu ondo, baina irailaren 1ean, opor ondoren sabelera begiratu eta "uff! Zerbait egiten hasi behar dutà Behobia!", horretarako bada ez du balio.

S. IDIGORAS. Hori ez da osasuna.

I. ARRATIBEL. 11.000tik baietz 6.000k hori egin! %50!

L.M. ZULAIKA. Hainbeste uste duzu?

K. GARCIA. Ez dago prestatzerik hain denbora gutxian!

S. IDIGORAS. Gimnasioan ezagutu dut horrelako jendea. Pisuak jasotzen dituzte eta bi hilabete falta direla Behobiarako korrika hasten dira.

Behobia-Donostia lasterketa horretan gero eta baldintza hobeagoetan iristen da helmugara korrikalaria.

I. ARRATIBEL. Bai, egia da. Orain 6.000k egiten dutena, lehen 8.000k egiten zuten. Lasterketa motzak dira egokiak jendea prestatzen joateko.

K. GARCIA. Gipuzkoako Atletismo Federazioak egutegia horrela dauka antolatuta, modu logikoan, lehenengo proba laburragoak, gero Behobia-Donostia eta gero maratoia.

S. IDIGORAS. Maratoilariak ikusi dituzue? Nik gelditzeko esango nieke.

I. ARRATIBEL. Helmugan egoten naiz Donostiako maratoian mediku moduan. Antolatzaileei esaten diet denbora muga lau ordu, lau ordu eta erdi baino gehiago ez litzatekeela jarri behar. Hori baino makalago egin behar duenak ez dezala egin maratoia, maratoi erdia egin dezala.

S. IDIGORAS. Agian korrika egitea ona den ala ez galdera egin behar dugu. Agian bizikleta osasuntsuagoa da.

I. ARRATIBEL. Batzuentzat ez da ona korrika egitea, pausoa emateko moduagatik bakarrik, ez lukete korrika egin behar. Lehen aipatu dugun gaia dago hor, kirolaria bere jardunean orientatzea, zer egin, zer ez egin...

L.M. ZULAIKA. Hitzaldi batzuetan Britainia Handian aipatu zuten, han bertan, 16-17 hil zirela bihotzekoak jota squashean ari zirela. Kirolaria orientatu behar den horrekin ados nago, baina norbanakoaren satisfazioa ere kontuan hartu behar da. Sendagileak esan diezaioke bati errehabilitaziorako bizikleta egin behar duela eta batentzat bere zaletasuna izango da eta besteari berriz, agian ez zaio batere gustatzen. Biomekanikoki soilik ezin duzu erabaki kirola.

I. ARRATIBEL. Satisfazioak bigarren tokian geratu behar du. Lehenengo kalte egingo ez dion kirola aukeratu behar da.

Kirolariak, paziente gisa, beste galdera, arazo eta eskakizun batzuk ditu, orain arte gutxi ezagutu direnak. Nola antolatu beharko litzateke osasun sarea gero eta kirol gehiago egiten duen gizarte honi erantzuteko? Oheburukoak hartu behar du horren ardura? Kirol medikuak ere asko ugaldu dira azken urteotan. Zer litzateke herritar
kirolaria osasunaren alorretik "kontrolatzea"?

S. IDIGORAS. Bere gain arriskurik hartu nahi ez duten medikuak badira. Haurdun geratu zen emakume bat etorri zitzaidan eta ez zuela gimnasioan jarraituko esan zidan. Medikuak zer esan zion galdetu nion eta hark ezer ez egiteko esan omen zion. Zergatik ezin du ezer egin? Bizikleta pixka bat egiteak, abdominal batzuk egiteak ez dio batere kalterik egingo!

I. ARRATIBEL. Sei-zazpi kirol dira emakume haurdunarentzat kaltegarriak izan daitezkeenak, besteak beste, hipika eta eskalada. Eta luzatutako galderari buru-belarri helduz, Osakidetzaren kontua dago esate baterako. Ezin liteke modu horretan gurdia itsu-itsuan aurrera bota. Familiako medikuek ez dute kirolerako zertifikatua izenpetu nahi. Ongi iruditzen zait. Kirola prebentzio bezala egin behar dela diote, eta gero kirola egiteko planifikazio edo programa bat proposatzen diezu (kirol medikuak) eta "ez zuek ez zarete errekonozitutako espezialitate bat Osakidetzan" esaten dizute. Orduan, zertan ari gara? Zuk uste duzu ginekologoak esango diola haurdun dagoen emakumeari zer egin behar duen? Zer kanpaina egiten ari dira?

Eta nork hartzen du orduan paziente kirolariaren ardura?

I. ARRATIBEL. Medikuntza pribatuaren eskuetan dago.

Anemiarekin joaten banaiz medikuarengana nork esango dit kirola egin behar ote dudan, edo ez dudan egin behar, edo beste edozer egin behar dudan?

S. IDIGORAS. Orain inork ez.

I. ARRATIBEL. Arlo analitikoan egon litezke orientazio bide batzuk, baina analisien interpretazioari dagokionez, kontua asko aldatzen da, gure eskuetan egon, familiako medikuaren eskuetan egon, edo hematologoarenetan egon. Esate baterako, burdinarena. Interpretazio desberdinak egiten ditugu. Ferritina 18tik gora daukazulako oheburuko medikuak esango dizu ondo daukazula, eta guk berriz, ferritina 80tik behera dagoenean tratamendua hasten dugu. Utzikeria dago medikuntza orokorraren aldetik, ez duelako egoera ezagutzen. Hau da, analisiak ikusi eta "tira, ez zaude gaizki, analitika ez da txarra" esaten dizute. Ez, ez da txarra eserita egon behar baldin baduzu, edo besterik gabe bizitza normala egin behar baldin baduzu, baina aktibitateak egiteko dudan jartzen dut ongi ote dagoen pertsona hori. Arazoa aktibitate fisikoa egiteko preskripzio baten beharra sortzen denean etortzen da. Alegia, gaixoari esan behar zaio, "kirola egin zenezake, baina datu hau ez dator bat kirol hori edo beste hau praktikatzearekin. Beraz, esfortzua intentsitate honetan egin behar zenuke, zure entrenamendurako erritmoak honakoak dira...".

K. GARCIA. Osasun administrazioan, ohartzen ari dira aktibitate fisikoan, zer den prebentzioa. Izan ere, patologia batzuk ez dira azaltzen aktibitate fisikoaren tratu prebentiboa egiten baldin bada. Irunen, esaterako "Irunsasoi" izeneko proiektua jarri da martxan, eta gerora Gipuzkoara zabaldu nahi dugu "Gipuzkoa sasoian" izenean. Kanpaina horrek hiru euskarri ditu: batetik aktibitate fisikoa bultzatzen duten kanpainak, kanpaina zehatzak baina moderatuak. Bestetik, Osakidetzako medikuen inplikazio bat eskatzen da loditasuna edo beste sintoma batzuk pairatzen dituzten pertsonak detektatzeko, eta horiei prebentzioaren bidez patologia batzuk saihesteko. Aholkua da aktibitate fisikoa egitea ongi letorkeela, eta praktikatzeko euskarri batzuk jarri nahi dira. Horretarako udaletako kirol zerbitzuak leudeke, teknikari kualifikatuekin, eta udalean zerbitzu berezi bat sortuko litzateke hiritarra aktibitate fisikora bideratzeko. Orduan, lehen aipatutako aditu horiei medikuak bidalitako pertsona datorkie. Zeren eta medikuak telefonoa eta aurre zita bat emango dizkio teknikaria bisitatzeko. Teknikariak udalerrian dauden azpiegituren berri emango dio eta berari zein aktibitate fisiko datorkion ondo adieraziko dio. Ondoren, pertsona horren bilakaera aztertuko da. Beraz, afera ez da pertsona bat kirol mundura ekartzea eta gero libre uztea bere bilakaerari arretarik jarri gabe. Ekarri eta segitu egiten da. Irungo zerbitzuetan hilabetean hogeita hamar pertsona berri sartzen dira eta aholkua jasotzen dute. Badirudi sistemak funtzionatzen duela. Iñakik esan du ez dagoela medikurik inor behar bezala bideratzen duenik. Bada, Irunen, esaterako, medikuak sintoma horiek detektatu bakarrik egiten ditu, eta detektatu ondoren gaixo hori aktibitate fisikora bideratu. Noski, hori kirola egiteko ohiturarik ez duen jendearentzat, gainontzean norberak bilatzen du bere bidea.

I. ARRATIBEL. Arazoa esfortzuaren kontrolean dago, agian hori baita arlo ezezagunena. Norbaitek aktibitate fisikoa egin dezan nahi baldin badugu, eta hori onuragarri izan dakiokeela uste badugu, bidea urratsez urrats markatu behar diogu. 1987an Alemanian ezagutu nuen programa bat aipatuko dut. Bihotzekoa edo bularreko angina izan zuenarekin zer egiten zen? Bakoitzari esfortzu froga txiki bat egiten zitzaion, patologia non hasten zen ikusteko, eta taldetan banatzen genituen egin zezaketen esfortzuaren arabera. Talde bakoitzean SHEE-IVEFko lizentziatu antzekoa zegoen eta berak agintzen eta gainbegiratzen zuen aktibitate fisikoa. Medikuak ere derrigorrez egon behar zuen han. Aldika, bilkurak egiten genituen paziente bakoitza talde batetik bestera alda zitekeen aztertzeko. Nire taldean (mailarik altuenean) sei by-pass egindakoak eta eskiatzen segitzen zutenak zeuden.

K. GARCIA. Baina gaixotasunik gabe, patologiarik gabe.

I. ARRATIBEL. Ez. Hau patologien adibide bat zen. Lodiak, asmatikoak, minbizia izan zutenak zeuden taldeetan. Alemaniako eredu horrek erakusten du, ezin duzula multzo berdinean jarri egundo kirolik egin ez duena, eta maila bateko aktibitate fisikoa egin dezakeena. Beraz, eraginkortasun maila ere neurtu egin behar da. Gerta liteke aktibitate fisikoa eginarazteagatik zerorrek sortzea patologia hori. Beraz, koadro honetan pertsona batek kirola zein neurritaraino egin dezakeen diagnostikatuko duena falta da. Zeren nik arau batzuk eman behar dizkiot hori egiten ari den profesionalari, eta esan behar diot: "Kontuz honekin, ez dadila inoiz jarri 130 pultsaziotik gora" esaterako. Ez dago nahiko jende horretarako, nahiz eta mediku asko dagoela esan.

S. IDIGORAS. Ez, ez daude.

I. ARRATIBEL. Lau katu gara eta.

Beraz, ez dago aski kiroleko mediku?

S. IDIGORAS. Ez.

I. ARRATIBEL. Esate baterako, Gipuzkoako kirol federazioetako lizentzia duten guztiei mediku azterketa egin beharko bagenie, ez ginateke haur guztiak aztertzera iritsiko, ezta gaudenok eguneko hogeita lau ordutan lan eginda ere.

K. GARCIA. 60.000 bat lizentzia egongo dira Gipuzkoan.

I. ARRATIBEL. Gehiago. Nire kalkuluen arabera 73.000.

K. GARCIA. Eta eskola mailakoak beste 60.000 edo.

I. ARRATIBEL. Eta orain mediku azterketa derrigorrezkoa bihurtu
nahi dute, eta pixkanaka hasiak dira.

K. GARCIA. Konplikatua da gero hori.

L.M. ZULAIKA. Ados nago Iñakirekin hobetu beharra dagoela esaten duenean, baina ekimen bat (Irungo esperientzia) martxan jartzen denean, loreak bota eta animatu egin behar da.

I. ARRATIBEL. Bai, bai... Behintzat norbait hasi da gauzak planteatzen egituratze pixka batekin. Zona pilotu bat da, eta hartara, han egiten diren akatsak konpon daitezke gero.

L.M. ZULAIKA. Aurrekontu arazoa da. Ez dakit nirekin bat etorriko zaren horretan baina...

I. ARRATIBEL. Osakidetzaren arazoa bera da. Zergatik ez gaitu kontuan hartzen? Ea nork ordaintzen digun gero... Osakidetzaren kanpainetan kritikatu izan dudana, horixe izan da. Kanpaina bat abiatzea atzetik proiektu bat egon gabe. Ez dago proiektu orokorrik, zeren eta Gipuzkoan abiatu da, baina beste lekuetan ez da egiten
ari.

L.M. ZULAIKA. Lehen aipatu dugun legera itzuliz. Horren arabera, kirola praktikatzen duten guztiek adituarengana joan beharko dute mediku azterketa zehatz bat pasatzera. Alegia, kontua ez da anbulatoriora joan eta paper bat izenpetzea. Federazio munduko jendeak ez zuen begi onez ikusi. Federatu bakoitzaren fitxa garestituko litzateke eta horrek fitxa kopuruaren beherakada eragingo zuela uste zuten
federazioek.

I. ARRATIBEL. 1989az geroztik, Tolosako klubeko haur guztiei mediku azterketa egiten diegu. Klubean batzuk kontra ziren, haur guztiei azterketa egitea diru xahutzea zela zioten. Zuzendaritzan zegoen lagun batek horrela zioen: "Eta norbait zelaian hiltzen baldin bada, nork ordainduko du erantzukizun zibila?" 1989tik hiru mutikori esan diet ezingo zutela kirolik egin eta kardiologoarengana joan beharko zutela. Gaur egun hiru horietatik bat bihotzetik operatuta dago, eta beste biak hilak dira. Hiru kasu horiek justifikatzen dute beste hogei mila mediku azterketa egin izana. Arazo ekonomiko bat dagoela? Ados. Planteatu beharko da gai hau nola bideratu. Baina federazioak ohartu beharko lirateke lege horren balioaz. Federazioa diruz merkeago ateratzen delako mediku izenpedurarik gabeko fitxak onartzen ari baldin bada, eskua sutan jartzen ari da. Zerbait gertatzen bada, galdezka izango da norbait: «Eta nork eman zion baimena honi kirola egiteko?". Oheburuko medikuak aipatu ditugu lehen, haiek ez zutela kirolarien fitxa gehiagorik izenpetuko esan zuten. Gazteari esfortzu proba bat egiten ez badiozu, ezin duzu ziurtatu gazte hori kirola egiteko gai den ala ez. Eta guk gure mediku azterketetan proba hori egiten dugu. Zer lortzen
duzu? Bestela detektatuko ez liratekeen sintomak detektatzea.

S. IDIGORAS. Gure garaian arrisku horiekin guztiekin jokatzen genuen.

I.ARRATIBEL. Noski. Lehen mina bazenuen, pixka bat igurtzi eta segi. Gaztetan prestatzaile fisiko batek esaten zidan: "Segi, segi puskatu arte".

S. IDIGORAS. Hori gaur egun astakeria da.

Ariketa fisikoa edo kirola egiten duenaren osasuna zaintzea gastu handia dela aipatu duzue. Baina beste era bateko gastuetan aurrezten dela ere esaten da.

S. IDIGORAS. Aurrekontuak aipatu dituzu lehen (Zulaikari begira), baina hor jokoan irabazien gaia dago.

L.M. ZULAIKA. Kanadan egin den ikerketaren arabera, xahutzen den dolar bakoitzeko hamaika irabazten dira osasun arloan.

I. Arratibel. Baina, askoz errazagoa da bihotzeko gaixotasunen zentro bat zabaltzea, etekina hemendik hogei urtera ekarriko duen zentro bat zabaltzea baino. Errazagoa dela diot, politikoki zuzenagoa delako. Ingalaterrako enpresarik handienek, soldataren barruan, diru sari bat langileari gimnasioaren kuota ordaintzeko erabiltzen zutela jakin nuen hara joan nintzenean. Ohartu ziren jendeak egunero kirola egiten zuenean, lan errendimendua asko hobetzen zela. Askoz baja gutxiago zegoen, ez zen ez antsietaterik, ez estresik. Saiatu nintzen hemen antzeko zerbait egiten, eta ezinezkoa zen.

K. GARCIA. Gaur egun, mundu mailan ere ikusten da osasun erakundeak askoz gehiago inplikatzen direla ariketa fisiko eta kirolean. Esate baterako, gero eta gehiago dira lehen kirol ministerioak zirenak eta orain kirolaren eta osasunaren ministerioak direnak. Baditugu adibide batzuk: Suitzako kanpaina bitxia da. Farmazien bidez antolatua daukate. Halako kontratu bat egiten du hiritarrak; adibidez, lanera oinez joango zarela hitz ematen duzu. Lekuko bat daukazu hori kontrolatzeko eta hitza betetzen baduzu telebistan elkarrizketaren bat ere egingo dizute eta opariren bat ere bai. Konpromisoa betetzen ez baduzu, deposituan jarritako dirua galtzen duzu. Holandako zenbait klubetan mutiko kadeteek eta jubenilek, futbol taldea egiten dutenean, kontratu berezi bat izenpetzen dute non jartzen duen, (ez dakit inposizio bat ote den baina), ez dutela erreko.

I. ARRATIBEL. Suitzako txirrindulari talde profesional batekin aritzen gara eta horiek federazio barruan dopinaren aurkako konpromisoa izenpetua dute. Hemengo ikuskera pixka bat ezberdina da. Hemen pentsatzen da: "Harrapatzen ez gaituzten bitartean ongi!". Manera horiek berreskuratu beharko genituzke, izan ere aktibitate fisikoaren eta osasunaren kontzeptua norberarengan errotu behar dira eta ez inposizio bidez. Norbaitek pentsa dezake kontratuarekin batera zure sententzia izenpetu duzula eta ez da hori. Suitzako kasuan edo Holandakoan zuk konpromiso bat hartu duzu eta bete egin nahi duzu.

K. GARCIA. Holandan mutiko futbolarien erretzaile kopuruak behera egin du.

L.M. ZULAIKA. Enpresak aipatu dituzue lehen. Hemen kooperatibismoaren
munduan egin da horrelakorik, Arrasaten. Kooperatibek, Athlonekin esaterako, hitzarmenak izenpetu dituzte beren langileen osasunaren mesedetan lan egin dezaten. Athlonek prestatzaile fisikoak eta medikuak ditu eta adibidez, Fagor enpresak bere zerbitzuak eskatzen dizkio.

S. IDIGORAS. Oso ideia ona iruditzen zait.

Medikuntzaren alorretik kirola=osasuna kontzeptua nola dagoen antolatua aipatu berri dugu. Administrazioak nola heldu dio hai honi? Gipuzkoan (segur aski probintzia honen berri izango duzue gehien) nola dago antolatuta gai hau?

K. GARCIA. Osasun administrazioa, irakaskuntza administrazioa eta kirol administrazioa ditugu. Bestalde, hor daude lurraldekako eremuak: udalak, aldundiak eta Eusko Jaurlaritza. Estudio bat egin da eta guztiontzako kirolean egiten den gastuari nagusiki kirolariak berak erantzuten dio: materiala, kuotak, eta abar. Administrazioa, orokorrean, ez da horren kargu egiten. Hala ere, Udalak dira arlo horri gehien erantzuten diotenak. Gipuzkoako Foru Aldundiak ere diru laguntza batzuk banatzen ditu, guztiontzako kirola bultzatuz. Guk, esaterako, federazioei diru laguntzak ematen dizkiegu, herri mailako probak koordinatu ditzaten, beti ere parte hartze librekoak. Kirol entitateei edo klubei ere diru laguntzak ematen dizkiegu, beren bazkideen artean herri mailako kirola ere zabaldu dezaten, eta ez goi errendimendukoa bakarrik. Udalei ere diru laguntzak iristen zaizkie "Gipuzkoa sasoian" bezalako kanpainak aurrera eraman ditzaten. Orain artekoa, Gipuzkoako Foru Aldundiaren aldetik. Legeak dio diputazioak denentzako kirolerako programak proiektatu behar dituela, eta horien gauzatzea udalen eskuetan dago. Bestalde, administrazioaren lana litzateke, informazioa zabaltzea aktibitate fisikoaren onurari buruz, prebentzioari buruz, kirola praktikatzera bideratzen duten proiektuei buruz... Batez ere kirola praktikatzea zaila daukan jendea horretara bultzatzeko. Eta bide hori hartzen duen jendeak, egin dezala kirola garantia batzuekin. Hots, medikuak, teknikariak, monitoreak, eta instalazioak izango dituen garantiarekin. Beraz, laburbilduz, sentsibilizazio kanpainak egitea, abantailen informazioa eskainiz eta oinarrizko kiroletan partaidetza ahalbideratzea izan daitezke administrazioaren funtzioak guztiontzako kirolean.

Gipuzkoako Foru Aldundiaren proiektuek, jokatzeko moldeak eta hainbat federazioren filosofiak ez al dute talka egiten? Futbol federazioarekin arazoak izan dituzue.

K. GARCIA. Gai horren inguruan azaldu behar da zer zen kirola orain dela urte batzuk eta nola aldatu den. Gaur egun, jende asko sartu da kirolera beste helburu batzuekin. Bada masa sozial bat lehia ez beste helburu batzuekin praktikatzen duena kirola, eta agian kirol eskaintza horientzat ere egokitu beharko litzateke. Eskola kirolean, Gipuzkoako Foru Aldundiari dagokio Gipuzkoako Eskola Kiroleko Programa onartzea eta horretarako, hezkuntza helburuak kontuan hartu behar dira. Guztiontzako kirolean ere beste faktore batzuk hartu behar ditugu kontuan. Agian jendeak ez du nahi egutegiko hogei igande segidan lotzerik. Normak egokitzea eta malguago egitea litzateke kontua, jende guztia bere erara lehiatu ahal izateko. Gauza horiek denak konpontzen saiatzen gara. Bestela, egunen batean, enpresa pribatuek osatuko dituzte futbol 7ko ligak, eta hori jada gertatzen ari da. Gero eta lehiaketa gehiago antolatzen ari dira modu pribatuan. Hori ere ongi dago, baina federazioek kontziente izan behar dute, garai batean kirol mundua nagusiki beraiek ordezkatzen bazuten, gaur egun horien funtzioa murrizten ari dela.

I. ARRATIBEL. Administrazioari buruz ari garela, galdera bat egingo nuke. Udalerrietan ez al dira kirol instalazio gehiegi eraiki? Kiroldegia, frontoia, instalazioak daude, baina han ez dago inor monitoreak eta teknikariak antolatzeko.

S. IDIGORAS. Gainera, gero erakunde pribatu bihurtzen dira. Lehiaketa
zabaltzen dute, norbaitek bere eskuetan hartzen du, eta nahi dituen monitoreak ekartzen ditu.

I. ARRATIBEL. Azkenean udaleko kirol ordezkaria, beste ezer baino gehiago instalazioak administratzeaz arduratzen da. Askotan kirolera zuzendutako aurrekontua instalazioak mantentzera mugatzen da.

S. IDIGORAS. Hori horrela da, argi eta garbi gainera.

L.M. ZULAIKA. Finantzazioaren kontua lotu nahi nuke lehen aipatu duzuen gai batekin, hain zuzen ere, mentalitate aldaketaren gaiarekin. Udal askok planteatu dute urte hauetan, garbi utziz zein zen elite kirola eta zein osasun kirola, federazio mailako kirola praktikatzen zutenei, hau da, klubei, instalazioak erabiltzeagatik kobratzea. Jokalari bakoitzak dirua jartzea bere entrenamenduetan kiroldegia edo dena delakoa erabiltzeagatik. Jende asko eskandalizatu da, nola ote litekeen galdetuz. Emaitzak orotarikoak izan dira, baina leku askotan atzera egin behar izan dute hartutako erabakian. Beraz, hor dago auzia: herri mailan federatua den eta goi mailako kirola praktikatzen ez duen batek dirua jartzea zer da? Osasunerako kirola da? Edo lehia kirola da?

K. GARCIA. Har dezagun futbol talde bat, erregionalekoa. Kategoria horretan hogei urteko mutilak eduki ditzakezu, formatzen ari direnak eta gora iritsi litezkeenak. Eta berdin-berdin eduki dezakezu hogeita hamabost urteko jendea. Horretaz, hogeita hamabost urteko jendea baldin baduzu, hori zer da? Errendimenduko kirola ala jolas edo osasunerako kirola?

I. ARRATIBEL. Osasunerako kirol bat gehiago da.

L.M. ZULAIKA. Klub askotan gaur egun jokalari federatuari kobratu egiten zaio mediku azterketa pasatzeagatik, edo aita klubeko bazkide izan dadin derrigortzen da. Orain arte pentsaezinak ziren formulak dira, gure mentalitatearekin eta inertziarekin talka egiten dutenak.

K. GARCIA. Horrek duen alde positiboa da, gurasoek eskaintzen zaiena baloratzen dutela. Hau da, zuk haurra musikako ikastaroetara eramatearren ordaindu behar baduzu, ez duzu ezer esaten. Ordaintzen ari bazara, kontsideratzen duzu positiboa dela zure neskarentzat edo mutikoarentzat klub horretan kirola egitea, zerbitzu on bat eskaintzen ari zaizkizula onartzen duzu.

I. ARRATIBEL. Nik uste noizbait iritsi behar zuen gauza bat dela. Azken finean klub batean borondatez ari dira lanean, gustatzen zaielako edo dena delako arrazoiengatik. Eta gainera, aparte lana egin behar dute lau sos irabazteko. Azkenean esaten duzu: "Aizu, zure semea astean ez dakit zenbat egunetan uzten didazu, gainera asteburutan hara eta hona ibiltzen dut, eta ludotekara eramatagatik hamar mila pezeta kobratzen badizute isilik egoten zara, eta klubera ekartzen duzunean exijitu egiten duzu: eman diezaiotela arropa, eman ez dakit zer..."

L.M. ZULAIKA. Klubei delegatuta ez, baina herri mailako kiroletan enpresa pribatuak kontratatzen ari dira. Hau da monitoreak eta halakoak.

I. ARRATIBEL. Galdera zera da: gauza bat da kiroldegiaren instalakuntza aurrera eramatea, baina zergatik ez arduratu kirol aktibitateaz?

K. GARCIA. Alemanian sortutako ereduak badira, eta klubetan eta lizentzia federatuetan duten maila izugarri ona da. Hemen, berriz, herriarenak diren instalazioak egiten dira eta beste modelo bat erabiltzen da. Alegia, instalazioetako bazkideen modeloa, zeinak parte hartze eta praktika handia duten. Onartu behar da parte hartze handia dutela.

L.M. ZULAIKA. Mentalitate aldaketaz hitz egin dut lehen. Parte hartu nuen kongresu baten izenburua «Kirol federatuaren krisia» zen. Hau da, gizartea aldatzen ari da, gazteak ere bai, eta gaur egun haur bat monitore sartzeko ikastaro batera ez duzu eramaten ezta espezietan ordainduta ere. Eskola kirolaren gaia ukitu nahi nuen nolabait. Eta arlo honetan orain arte, probintzia bakoitzak bere antolakuntza zuen. Baina Euskadiko Kirolaren Legearekin hori dena bateratzea pentsatzen da. Legearen filosofia oso zehatza eta originala da estatuko gainontzeko lurraldeekin alderatuz gero. Planteatzen dena da adin txikietan kirolerako kultura sustatzea, kirola praktikatzeko ohitura sortzea. Batik bat kirola=osasunari
begira, eta baita gozatzeari begira, ondo pasatzeari begira ere. Eta gero, enbor horri beste adar batzuk luzatuko genizkioke, hasierako detekzio prozesu horren ondotik batzuk teknifikazioaren eta errendimenduaren bila joan daitezen. Besteek hasierako filosofiarekin segituko lukete. Beraz, hori klub batzuen edo federazio batzuen mentalitatearen aurka doa, biztanleria osoarengan eragingo lukeen sustapena ez baitator bat beraien interesekin. Interesgarriagoa iruditzen zaie kaptazio adina jaistea eta gutxiengo batekin bakarrik lan egitea. Beraz, bide horretan bi mentalitate ezberdinek egiten dute talka. Baina niretzat oso positiboa da eskola orduetan, hezkuntza fisikorako ordutegietan, biztanleria osoari, derrigorrezko hezkuntzan kirola
praktikatzeko ohitura sartzea, gerorako kirola=osasuna praktika sustatzeko. Horrez gainera, beste lege batzuk ez bezala lege honek, adin horietako hezkuntzaren bidez, gerora nahi duena lehiaketako kirolean sartzea bideratuko luke, han, talentua edo dohain bereziak dituztenak detektatzeko. Piramide horrekin, futbolaren kasuan esaterako, kupoak osatzen dituzu, hau da, jende portzentaje bat selekzionatua izan litekeena modu zehatz horretan entrenatzeko eta lehiatzeko. Noski klub batzuek beren burua kupo horretatik kanpora ikustean sistema horren aurka egiten dute. Baina nik pertsonalki uste dut biztanleria osoari begira egindako kirola=osasuna planteamendu hori oso baikorra dela.

Haur eta gazte garaiko kirol heziketak garrantzia handia dauka. Heziketa horren parte dira gurasoak. Nola ulertzen dute gurasoek seme-alaben kirol jarduera?

I. ARRATIBEL. Gero eta gehiago, ama, aita, eta baita amona ere ikusten dira semearen partidetan. Egun batean nire alabaren partida bat ikustera joan nintzen, eskola kiroleko olinpiada moduko batzuetan. Saskibaloian jokatzen ari ziren, eta han ikusi nuen aita bat goitik oihuka. Behean entrenatzailea zegoen, neska gaixoa isilik, eta halako begiratu bat botatzen zidan... Atsedeneko tartean delako aita hori etortzen zait eta esaten dit: "Iñaki, zuk ulertzen duzu honetaz, eta zergatik ez diezu ezer esaten?". "Begira, hartu egunkari erdia, eseri hemen eta egon isilik. Hori da goiz osoan egin dezakezun gauzarik onena". Nire ondoan eseri zen, egunkaria hartu zuen eta isilik egon zen. Entrenatzaileak eskerrak emanez bezala begiratzen zidan.

S. IDIGORAS. Hondartzako futbolean eszena patetikoak ikusi izan ditut. Adibide bat dut gogoan. Semea ezker laterala zen eta hegaletik korritzean, aitak berarekin batera egiten zuen korrika, "benga benga" oihukatuz.

K. GARCIA. Eta gaizki jokatzen badute...

S. IDIGORAS. Haserretu eta errieta egiten diete.

I. ARRATIBEL. Eta baita entrenatzaileari lepotik heldu ere bere haurra ez duelako atera.

Gurasoek ere heziketa behar dutela, alegia.

I. ARRATIBEL. Gurasoena arazo bat da. Garai batean hori ez zen gertatzen, bakarrik bidaltzen gintuzten jokatzera.

S. IDIGORAS. Oroitzen naiz, futbol zelaian nenbilenean, inoiz aita ikusi, eta "ah ze ondo, gaur aita etorri da ikustera" pentsatzen nuen. Baina ez zenituen gaur bezalako eszenak ikusten, gurasoak haurren ordezkari bihurturik. Nola aldatzen duzu hori?

L.M. ZULAIKA. Hori aldatzea oso zaila da. Izan ere, batetik gurasoak interesa azaltzea haurrentzat motibagarria da, baina bestalde gehiegizko presio hori kaltegarria da. Iguripen handiegiak jartzen zaizkie, eta gero betetzen ez direnean frustrazio handia sortzen da. Askok kirol hori uzten dute betiko.

I. ARRATIBEL. Gainera horietako askok kirol hori utzitakoan, ez dute egingo ez hori eta ez beste ezer. Hori da okerrena.

K. GARCIA. Gainera, hamabi urteko mutil batekin nola jakingo duzu figura bat izango den?

L.M. ZULAIKA. Federazio askotan talentua detektatzeko sistemetan gero eta garrantzia gutxiago ematen diete gaitasun fisikoei, eta gero eta garrantzia gehiago beste faktoreei, psikologikoei-eta. Eta oso txikitatik familia girotik atera eta entrenatzen hastea kaltegarritzat jotzen dute.

Irakaskuntza da kirola=osasunaren filosofia uztartzeko beste gune garrantzitsua. Duela urte batzuk gimnasiak ikasgai gisa ez zuen batere baliorik. Orain zer nolako balorea du? Aurrerapausorik eman al da? Kirol hezitzaile tituatuak asko dira orain. Eskoletan hazkunde horren erreflexurik nabari al da? Eta nola koordinatzen dira eskolako gimnasia ikasgaia eta eskolatiuk kanpoko kirol jarduerak?

L.M. ZULAIKA. Tituluei dagokienez Soin Hezkuntzako Euskal Erakundea
(SHEE-IVEF) daukagu. Baina, badugu lizentziatura, lehen gimnasiako ikasgaia zena eta orain heziketa fisikoa arloa edo gorputz hezkuntza arloa dena. Badugu heziketa fisikoko diplomatura ere. Beraz, nik uste hezkuntza arautuan dagoen profesional kopurua nahikoa dela. Formala ez den irakaskuntzaren eta gainontzeko irakaskuntzen auzia ere hor dago. Baditugu erdi mailako zikloak eta goi mailakoak, Gipuzkoan zentro asko daude horiek hartzen dituztenak, Lanbide Heziketa barne. Bada titulazio hori: denbora librearen eta aisiaren aktibitatearen titulazioa. Eta Donostian, Tolosan, Arrasaten, hainbat zentrotan dago titulazio hori. Nik uste profesionalak badaudela eta gero eta gehiago gainera, baina jendea ez dago mentalizatua ordaintzeak merezi duela pentsatzeko. Hau da, ingelesa eta solfeoagatik hilean hainbeste pagatzeko prest daude, baina kirol aktibitate batera eramatean gurasoen mentalitatea ez dago ordaintzera prestatua. Aldiz, kirol eskolarrean dagoen arazoa prestatutako jendearen falta da. Taldeko monitorea, haren anaia, honen aita edo nolabait harrapatu duzun hura izaten da, ez baitago besterik. Hau da, gaur egun jendea ez dago prest diru ordainik gabe lan hori egitera.

I. ARRATIBEL. Nik uste hori dela arazoetako bat. Eta lekuko administrazioak lirateke arazo hau beren eskuetan hartu beharko luketenak. Baina oraindik ez dute ulertu badaudela aktibitate fisiko batzuk, eta horietarako profesionalak kontratatu behar dituztela. Goikoengandik hasita. Izan ere piramide formatiboa gaizki ulertua dago. Hartu edozein klubetan hamasei-hamazazpi urteko mutikoa, monitore izan nahi duena, eta gazteenekin jartzen dute. Bada gazte hori helduenekin jarri behar lukete. Izan ere kualifikatutako profesional baten beharrik handiena dutenak haurrak dira, txikienak. Baina dena alderantziz egiten dute. Ekonomikoki profesional bat kontratatu baldin baliteke, helduagokoekin jartzen da eta gaztetxo guztiak, denbora-pasagatik jokatzen dutenez, ibili daitezela beste edozeinekin. Horrela hasten dira formazio arazoak. Hau da, ez da oraindik ulertu profesionalik kualifikatuenek adin kritikoenekin egin behar dutela lan, hamalau, hamabost, hamasei eta hamazazpi urtekoekin.

K. GARCIA. Nik hezkuntzan sailkatuko nukeen beste arazo bat oinarrizko egiturarena da. Hau da, hezkuntza fisikoari eskaintzen zaizkion orduak, eskola orduen barne. Ordu kopuru hori nahikoa al da? Ez al da nahikoa? Nahikoa ez baldin bada, eskola kirola osagarria izan daitekeela diote batzuk. Horretaz, eskola kirola gehiago indartu behar da, baina indartzekotan, teknikari kualifikatuagoekin indartu beharko da. Aukera batzuk badaude. Bata, Hezkuntzak dena bere gain edukitzea, nola hezkuntza fisikoa hala eskolaz kanpoko kirola. Argi dagoena da Kirol Administrazioak gaur gun duen baliabide ekonomikoekin, ezin zaiola aurre egin monitore kualifikatuak edukitzeari.

L.M. ZULAIKA. Espainian egiten ari dena da, jaiotze tasaren apaltzearen eraginez, hezkuntza fisikoko irakasleari eskola orduak kendu eta goizetan klaseak emateko ordez, har dezala kirol eskolarraren ardura arratsaldez eta larunbat goizetan. Beraz bere soldata ordu horiekin justifikatzen du.

I. ARRATIBEL. Hemen ere hori egiten hasi dira. Eskola pribatuetan batez ere. Hori da aterabide bakarra. Hezkuntza fisikoko orduak murrizten ari direnez, urterik garrantzitsuenetara heltzean, hamalau-hamabost urtera, astean bi ordu bakarrik dituzte hezkuntza fisikorako. Gero esaten dute, "hortik kentzen ari gara, baina eskolaz
kanpoko orduetara pasatzen ditugu", baina eskola publikoan hori ez da errealitatea. Egia dena da kirol guztia eskola orduez kanpo uzten ari dela, eta beraz hezkuntza fisikoko profesionalek ordu horietan egin beharko dutela lan.

Udaletako kirol teknikariak eta hauen jarduera, eskolako hezkuntza fisikoko klaseak, eskolatik kanpoko kirol jarduerak... ez al dago saltsa-maltsa handia haur eta gazteei dagokienez?

L.M. ZULAIKA. Printzipioz, eskolako kirola planifikatua dago formazio adinetan kirol askoko aktibitate bat izan dezaten. Hau da, aktibitate bakoitzak ez dezala denboraldi osoa iraun. Beraz haur bakoitzak, hastapenetan, benjaminetan (9-10 urte) eta alebinetan (11-12 urte), hiru kirol kolektibo eta gutxienez bi indibidual egiten ditu. Kirol kolektiboak egon daitezke bakoitza hiruhileko batera mugatua edo bestela urte guztian hiruak nahasiz ibili. Beraz, haurrak, adin batera heltzen denean, teorikoki bere motrizitatea landua du, oinarrizko abildadeak dominatzen ditu, eta prest dago berak nahi duen kirol horretan buru-belarri sartzeko. Hortik aurrera, federazioek haiek nahi duten haurrak detektatzeko eta errendimendurako kanpainak egin ditzakete. Baina horrek ez du kentzen, ordainketarik ezaren eraginez monitoreak falta direla.

I. ARRATIBEL. Adin horretako haurrak ditut, eta ikusten dudana da hiru kirolak egiten dituztela, baina monitoreak han dauzkaten umeekin ez dute lantzen ez motrizitatea, ez kirol bakoitzerako behar den berezitasuna. Azken batean, biltzen dituzte, pixka bat jokatzen dute, larunbatean lehiaketa horretan parte hartzen dute, baina ez dute hori baino gehiago egiten. Ohartzen naiz haurrei ez direla erakusten ari. Horregatik nire haurrak dauden eskolan proposamen bat egin dut: guraso boluntario batzuei dei egin diet, bai baitaude gurasoen artean batzuk kirol zenbait egin dituztenak eta gutxi gehiago ezagutzen dituztenak, kirol horrek iraungo duen hiru hilabetetan haurrekin ibil daitezen dakiten hori erakusteko. Bestela ohartzen zara, eskola batzuetan oso gaizki egiten ari dela lan hori, nahiz eta badauden ongi egiten dutenak. Zergatik egiten dute gaizki? Berriz arazo berdinera gatoz, ez zaielako ordaintzen, ez daudelako aski monitore kualifikatuak, eta paperean oso ongi gelditzen dena azkenean ez delako betetzen.

K. GARCIA. Alebinetan bi kirol egiten dira eta infantiletan (13-14 urte) kirol bakarra praktikatzen da. Baina hori behar bezala egitea ez da teknikariaren ardura, profesionalak bere haurrekin ahal duena egiten duelako. Neurri handian, zentroaren zuzendaritzaren baitan dago, berak markatu behar ditu bideak kirola edo dena delako aktibitatea ongi egiteko. Zentro pribatu batzuetan baliteke oso ongi egitea, kirola jendea erakartzeko argumentu indartsu bezala dutelako, eta ongi tratatzen dutelako kirola. Kontua da zentroak berak zer interes jartzen duen.

L.M. ZULAIKA. Oker ez banago Gipuzkoako Foru Aldunditik euskal kirolaren harira honako proposamenak egin dira. Alde batetik, formazio eta monitoreen kontua neurtzea proposatu da, eta bestetik, kategoria bakoitzean curriculum batzuk sortzea zer landu behar den azalduz. Hosto meta batzuk lirateke, monitore horiek jakin dezaten alebinetan hau eta hau lantzen da, infantiletan hau eta hau, eta maila denetan horrela. Bestela monitore bakoitza etxe desberdinetatik dator, eta bakoitzak berari iruditzen zaiona egiten du.

Kirola osasungarria izan dadin zer nolako baldintzak, profesionalak, baliabideak behar diren aztertzen aritu gara. Kirola osasunarekin lotu dugu, baina beste zer onura izan ditzake kirolak?

I. ARRATIBEL. Kirola egiteak izan ditzakeen arrisku horiek guztiak kontuan hartuta ere, beti hobea da egitea, ez egitea baino. Hau da, kirolik ezak, osasun arazo gehiago sortzen ditu kirola praktikatzeak baino. Gidatzeak ere bere arriskuak ditu. Gaizki gidatzen baduzu asko, eta ongi gidatzen baduzu gutxi, baina batzuk bai. Kirolarekin ere berdin, denok ikasi beharko genuke ongi egiten.

K. GARCIA. Jende asko dago inoiz kirolik praktikatu ez duena. Esango nieke kirola praktikatzeak biziago mantentzen zaituela, eta efektu onuragarri izugarriak dituela pertsonarengan. Bestalde, kirolak alderdi ekonomikoa ere lagun dezake, lanpostuak sortzen dituelako, gaur egun kirolaren inpaktu ekonomikoa handia delako. Hor ditugu kirol ekitaldi handiak, kirol materiala, abenturazko kirola... Kirolak gero eta zeresan handiagoa dauka I + G-n (Inbertsioa eta Garapena). Azkenik, ezin aipatu gabe utzi kirolak hezkuntzan duen aspektu integrala. Gazteen marjinazio arazoak, droga arazoak, eta horrelakoetarako kirol aktibitate guztiek terapia edo etika bezala balio lezakete. Helduen integraziorako ere bai.

L.M. ZULAIKA. Kirola oso osasungarria izan daiteke eta beraz, ezkorraren gainetik kirolaren ikuskera baikorra eman behar da. Izan ere, Behobia-Donostia proban gertatuaz aipatu duguna dela-eta, eta "Zabalik" astekarian idatzi zenuen (Arratibelengatik) artikuluaren harira, horixe, mutil gazte bat hiltzen da eta prentsa guztia horri bueltaka hasten da, baina azkenean pentsatzen duzu: tira, tira... gertaera puztu da.

I. ARRATIBEL. Azkenean, galdera hauxe egiten da: goi errendimenduko kirola ere osasungarria al da? Zalantzan jartzen dute. Galdera horri lotuko bagatzaizkio, enpresan zortzi orduz lan egitea ere osasungarria al da?

S. IDIGORAS. Nik esango nuke eliteko kirola osasungarriagoa dela lantegiko lan hori baino.

I. ARRATIBEL. Orain dela urte batzuk jada hasi ziren kontrol batzuk egiten, eta azken urteetan goi mailako kirolaria oso dago kontrolatua. Gainera, goi mailako kirolean dauden arriskuak istripuak izaten dira, lesioak, eta osasun arazoak. Gaur egun gero eta gutxiago ikusten da, bere karrera bukatzean kirola uzten duen kirolaririk. Lehen gehiago ikusten ziren horrelakoak. Orain arraroa da Eddy Merckx bezalako kirolari ohi bat ikustea, loditua. Hartu gainontzeko guztiak, Merckx baino bost-hamar urte gutxiago dituztenak, eta planta onarekin ikusten dituzu. Baita Indurain ere. Nik badakit Indurainek zein joera zuen loditzeko, bada lehengoan telebistan atera zen, eta oso ongi dago. Orain jendea mantendu egiten da. Hau da, eliteko kirolariari ere kirolak hezkuntza bezala balio dio, gero aktibitatean segi dezan. Lehen, elite garaia bukatzean entrenatzeari uzten zitzaion. Beraz, goi errendimenduko kirolak duen estigma hori kendu nahi nuke. Ez dela osasungarria? Ezta galdaren ondoan zortzi orduz lan egitea ere, eta debeka ezazu!

S. IDIGORAS. Bai, gainera, galdaketan lan egiteaz gain, gizon horrek erre egingo du, txikito batzuk hartuko ditu, eta azkenean horrek ordaina ekartzen du.

I. ARRATIBEL. Beraz, goi mailako kirola ere, bere arrisku guztiak dituela, osasungarria da.

K. GARCIA. Pentsatu beharko litzateke beharbada kirola=osasuna ikuskera hori nola indartu, eskolan, teknikarien artean, edo dena delakoan. Gazteek ez dezatela kirola goi errendimendurako balio bezala bakarrik interpretatu, baizik eta jakin dezatela beste irtenbide batzuk ere badituela oso osasungarriak direnak, eta badirela ariketa batzuk goi mailako kirola praktikatzea bezain onuragarriak izango direnak bizitzarako. Horri esker adin batera baldintza hobeetan iritsiko zara, eta hori eskolatan eta hezkuntzan indartu egin beharko litzateke.

L.M. ZULAIKA. Afera da zein iguripen, zein helburu markatzen ditugun adin horietan.

S. IDIGORAS. Aipatzekoa da bestalde hirugarren adinekoen artean kirola izaten ari den arrakasta.

I. ARRATIBEL. Egia da gero eta hirugarren adineko gehiago ikusten dela kirola praktikatzen, baina beste mentalitate batekin. Hirurogei, hirurogeita hamar urterekin gimnasiora joatea ez da hain erraza. Baina egia da gero eta jende gehiago ikusten dela txandala jantzi eta oinez. Eta gimnasiora hurbiltzen direnak ere gero eta gehiago dira. Nik uste etorkizunean hori zabaltzen joango dela. "Orain nola denbora gehiago dudan, gehiago joango naiz gimnasiora".

Amets Arzallus / Onintza Irureta

(Larrun 67. zenbakia)
(2003-07-27. 1909.alea)