"Txikia" hil zutenetik 25 urte pasatu direnean, bera gertutik ezagutu zuten zenbait pertsonen iritzia bildu dugu.
Artikuluen gainean edo "Txikia" eta bere pentsamoldeari buruz norbaitek iritzirik eman nahi badu, leiho hau bederen zabalik du.

Baleren Bakaikoa
Joxe Mari Ostolaza "Xalbardin"
Joxe Manuel Pagoaga "Peixoto"
Beste Iritziak

 

Txikia

Baleren Bakaikoa

Eustakio Mendizabal Benito, "Txikia" oso ezaguna egin zen Euskal Herrian, hirurogeita hamarreko hamarkadan, ETAko militante eta buruzagi bezala, hain zuzen, ETA eratuta zegoen Fronte Militarreko buruzagia izatera heldu zen eta eginkizun honetan ekintza ikusgarri ugari burutu zituen. Ekintza horien artean, garrantzitsuenak, Huarteren bahiketa eta Hernaniko harrobian burututakoa ditut gogoan. Ekintza horiez gain, zenbait ihesaldi ikusgarri ere egin zituen, Zumarragakoa adibidez, jende askok bere baitan eta lagunen artean txalotzen zituelarik honelako gertakizunak.

Euskal Herrian erraz ibiltzen zelako eta bere itxura bizartsua zuelako, gerrilari karlistekin lotu zitekeen Txikiaren izakera. Eta honela hartzen zuten garai hartako ETA eta inguruko bere zenbait burkideek. Baina oker zeuden honela pentsatzen zutenak, zeren eta Txikia gerrilari izan aurretik kultur gizona baitzen, euskal kultura sendoki barneratua zeukana, abertzaletasuna kultura eta hizkuntzan erro-errotik sustraitua zuena. Euskal Herriak zituen oztopoak bere nortasuna garatzeko kezkatzen zuen eta ataka hori gainditu nahiean sartu zen gerrilari eta Juan Jose Etxabek izan zuen buruzagitza ausarta eskuratu zuen.

Txikiaren heriotzaren garaiko giro politikoa, abertzale ikuspegitik, aurreko urtetakoa baino hobeagoa zen, hots, 1970, 1971 edo 1972koa baino hobeagoa. Ideia abertzaleak eta sozialak sendotzen ari ziren eta iadanik ezin zitekeen inola ere mantendu identitate faltsu hori: abertzalea berdin burgesa, honen atzean dauden ondorio guztiekin. Izan ere, Burgosko Epaiketan sortu zen nahasketa ideologikoa gainditurik zegoen eta ezker abertzalea Francoren aurkarien arteko nagusiena zela nabarmentzen zen, eta indar hori ETAren inguruan txertatuta zegoen. Garai hartatik aurrera, nahiz 1974ean ETA bi adarretan banandu, ezker abertzalearen planteamenduak irmoki kokatuta zeudela esan dezakegu, sustraiak ondo ezarrita.

Eta eginkizun honetan garrantzi handia izan zuen Txikiak. Berarentzat, herrian, (orduko terminologian) ideologia abertzalea hedatu behar zen lau haizetara. Hori dela eta, ahal zen herri guztietan, Goierritik Kostaldera bitartean gazte-talde ugari sortu ziren eta hauekin lana egin behar zen nazio-identitatea berreskuratzeko eta honela nahi zutenak ETAren militante bihurtzeko. Txikia ez zen eginkizun honetan aritzen, baina horretarako ahal zituen bitartekoak eta aholkuak emango zituen; euskal langileriak ere kezkatzen zuen eta beraz, langileen arazoak ez zituen saihesten.

Bestalde, badago, egon ere, beste ezaugarri garrantzitsua Txikian eta gaur egun azpimarratu behar dena. Hain zuzen, ETAk burutzen zituen ekintzek jendearen artean zuen eragina jakin nahi izaten zuten. Jendeak ekintza onartzen bazuen, ondo, eta alderantziz bazen, gauzak ondo pentsatu behar ziren. Ekintza militarrek jendea erakartzeko izan behar zuten, ez jendea uxatzeko. Hau da, azken finean, ekintzak euskaldunen indarrak metatzeko burutu behar ziren, ez jendea beldurtzeko edo pasota bihurtzeko, edo "etxera" itzultzeko.

Horrez gain, ekintza militarrak egiterakoan Txikiak bere burkideak babesten zituen eta horretarako babesa eta konfidantza ematen zien, baina zailena dena ere ondo egiten omen zuen, hau da, erretirada edo ekintzaren ondoko ihesa.

Halaber, Txikia euskalduna zen, euskara ondo menperatzen zuena. Landua. Hori dela eta, euskaldunez inguraturik egongo zen eta hauen artean "arraina uretan bezala" ibiliko zen. Bere lagun gehienak eta hurbileko burkideak euskaldunak ziren eta hauek konfidantza osoa ematen zioten eta berari ere konfidantza zerion gorputzeko poro guztietatik. Eta hau honela izatea garrantzi handikoa da pertsona baten psikologian.

Hala ere, honek ez du esan nahi euskaldunak ez zirenekin konfidantzarik ez zuela. Izan ere, garai hartakoa dira Wilson, Argala, etabar, eta ez ziren euskaldunak, euskara ez zekiten kalekumeak baizik. Ausartak eta abertzaleak, baina beste kutsu batekoak, hiritarrak. Beraz, horiekiko konfidantza ahulagoa zuen eta hauek ere Txikia pertsonai arraro bezala zeukaten.

Hauek dira Txikiari buruz esan ditzakedan gauza batzuk. Txikia, bizi zenean mito bilakatu zen eta bere heriotza ostean, badirudi gehiegi ez garela oroitzen. Agian, "Che"rekin gertatzen ari den bezala, Txikiari ere etorriko zaio garaia bere pertsona erreibindakatzeko eta bere ekarpenak hobekiago ezagutzeko.

Baleren Bakaikoa
Joxe Mari Ostolaza "Xalbardin"
Joxe Manuel Pagoaga "Peixoto"
Beste Iritziak

Euskarak ematen duena

Joxe Manuel Pagoaga "Peixoto"

"Egun xintak gaua dakar". Hemen ezin dut ezer esan Eustakiotaz, bide berdinean bota dizkiguten Ondarrutarrak aipatu gabe: Angel Etxaniz, Fran Aldanondo, Jesus Mari Zubikarain ‘Txisa’, Esteban Muruetagoiena, Koldo Arriola, Imanol Lersundi ‘Porru’. "Baina herio guziek ez dute erran nahi berdina". Ez horixe! Esteban Muruetagoiena torturatuz hil ziguten eta.

Txikiaren oroitzapenak ez naute bakean uzten, alboan izango banu, hauxe esango zidala, ziurra baita da: "norbait omentzekotan, Herria omendu beharra zeok hemen". Elkar bizitzan askotan eman zion bezala, oritzapenezko elkarrizketa honetan ere, arrazoina emango diot; beraz, goraintzi eta ohore Ondarroari eta horrelako ekimenetan eskuhartzen duten guziei.

Honelako ekintzek ederto laguntzen gaituzte, lagun horien oroitzapena, bihotzean daramagun udaberriaren erdi-erdian kokatzen, negu gorrian ere berotan egon daitezen; bide batez, ondo etortzen zaigu, etsaiek egin dizkiguten zauriak gozatzeko, eguneroko neke eta ezinak arintzeko, elkar besarkatuz indar berritu eta aurrera jarraitzeko.

Euskaraz biziz, behar den bezala arrantzatuz, umeak eginez, haziz eta euskaldungoan heziz, kartzeletan ditugun lagunak Euskal Herriratzeko ekintzetan eskuhartuz... Horrela, egunero omentzen dugu Txikia eta bera bezala bota dizkigutenak. Hau guzia ez da egiten parlamentuetan, ez eta jauregietan. Hau gure sukalde lurrinduetan egiten duguna da. Garruzeko beraien sukaldean, oraindik ikusten dut Eustakio, Matalaz txikia besoetan, harat-honatean apalki bertso kantari. Zer, umea lokartzen? "Ez, esnatzen ari nauk", erantzun zidan. Bertsozko olatuetan kulunkatuz, mundua erakutsi nahi zion haurrari.

Ba ote da Ondarroan gizon edo emazterik, horrelako zerbait egin ez duenik? Nork esnago zuen, arrantzale kankailu hura, horrelako aita goxoa izan zitekeela? Bai ba, horrelaxe da. Bainan, horrelakoak ez al dira berdintsu gertatzen munduan? Baita, bainan, hemen euskaraz egiten ditugu, euskararen mundukoak garelako. Horrelakoak erderaz egiten dituena, beste mundu batetakoa da, berak jakin behar luke nongoa.

Bi mundu hauek, etengabe elkar jotzen dute. Hemengo auzia ez da zer mundu den ona ala txarra jakitea. Batak bestea ukatzen duela, hau da arazoa; eta jakina, ukatzea gauzatzeko, indarra behar da, eta erderek badute indarra, ez dute bonbatxoak jartzen ibili beharrik, hegazkinak dituzte eta, indarrak sortzen ditu arrazoiak...

Arrazoiaren indarra edukitzea ez da gutxi, aski ere ez. Herri hau iantzakotzat hartu eta bere gogoa errespetatzeko borondatea azaltzen ez duten bitartean, ez dadila inor etorri demokrazia irakasle, ez eta pake apostolu, ez eta tolerantzia hedatzaile, ez eta pragmatismo aintzindari, ez eta... Jakin bezate, zinismoak iguina ematen digula.

Ongi etorriak, gatazkari aterabide zuzen eta duin bat aurkitu gogoz dabiltzatenei. Nondik datozen baino gehiago, zerekin datozen begiratuko diegu, eta batez ere, zer egiten duten Zintzotasunaren ezpain zorrotzean ez dago jolas egiterik. Gure aldetik, ez dugu ahantziko, Aita Larzabali hamaika bider entzun geniona: "Gure gaurko tratu txarrak, bihar gure umeentzat negarrak". Jarrera honi tinko eutsi nahi diogunok, badakigu izerdia bezain malko eta odol izango dugula bizian, ezin bestean.

Zuhurtzia eta argitasun doi bat eskuratzen dugun heinean, ez gaituzte indar harrokerietan ikusiko, iraintze nor gehiagokak ere, ez ditugu gogoko, bainan, hasarreak, geuri ere, eskuak ekubiltzen dizkigu, eta pozik! Adorerik gabe ez bait dago duintasunik eta ez besterik.

Oso hitz gutxikoa genuen Txikia, haren esateko modua, egitea zen. Elkarrekin ginauden batez, hauxe galdetu zion kide batek: "Esango didak zer programa duen ETAk Euskal Herriarentzat? "Euskarak ematen duena", erantzun zion. Herria askatu eta eraikitzeko egitasmoa, esaldi bakar batean azaltzea ezinezkoa delako edo, hiru hitzeko esaldi horretan programa bezala izenda genezakenik ez egon arren, funtsezko noratasuna ederki azaldu zuen. Bakoitzari dagokio, "Euskarak ematen duena" esaldiaren hezurra edo muina aurkitzea.

Hitza eman didazutenez, neure ikusmoldea azaltzen saiatuko natzaizue. Euskaldunok herri bezala bizitzeko lurraldea behar dugun bezalaxe, Txikiarentzat herria askatu eta eraikitzeko euskara funtsezko oinarria zen, beraz, euskara jartzen diogu ardatz edo meta ziri bezala. Honen inguruan egin behar da dena, ez; honan eskutik, ezta; Euskaratik, bai. Programak, egitasmoak, eta dena euskaraz egitea ez da aski, euskaratik egiten ez dugun bitartean. Hizkuntza bizia dela diosku Txikiak, zuhaitz bat bezala. Arbolak haunditu eta fruitua emateko, bere eremua eta eguzkiaren argi beroa behar duen bezelaxe, herriak ere beharrezkoa du bere eremua eta bere hizkuntzaren argi beroa.

Oraintxe konturatzen nauk, asmatzen ahal dugun guziaren iturburua, aipatzen dudan esaldiaren baitan dagoela. Esaldiak duen noratasunari ez badiogu arreta handia jartzen, hauxe gerta dakiguke: euskaldundu gabeko Euskadi bat askatzea. Orduan, Euskal Herria askatzeko ordez, euskaldunak bizi ziren eremua izango da askatu duguna, eta hau, hoberena jota. Harrisku hau egiazkoa izateaz gainera, handia ere badelakoan nago. Ez nauk berehala jabetu, egunsenti igerle eta aintzindari hintzela, hala haiz oraindik, hire besotik aurkitzen bait diat bidea, inoiz galtzen dudanean. Egun xintak gaua baldin badakar, eguna ere bai. Ez dago zalantzarik gaua hurtzen ari dela, bainan, egia da ere ezin dela argi betera iritsi, lehen brintza gorrietarik iragan gabe.

Zuhaitz baten adarrak egur berdinekoak izan arren, bizian ezagutuz maitatu ditudan lagunek, beste su bat pizten didate bihotzean. T. Monzonek Txikia eta Saseta, biak ezagutzeko zoria eta maitatzeko dohaina izan zituen. Txikiari egin zion abestian aurkitzen dut burua eta bihotzaren artean dudan gatazkaren oreka polita.

Txikia

Txikia zuen guda-izena
Bera gizon osoa izan arren
Mendizabal, Sasetaren urrena
Biak txiki, bizkor eta lerden
Saseta hil zen gudarien aurrean
Mendizabal hil zaigu bakarrik
Baina biok daukate herri osoa
atzo ta gaur heuren atzetik
Euskadi’rentzat hil dire-ta
Gorputzak arantzaz beterik.

Arro hadi Kantauri Itxasoa
Ta heien betiko loa
Betiko kanta zak,
Geroari esaiok olatuetan
Herri-izarrak ez direla itzaltzen
Gure haurrek biharko ikastoletan
Heien izenak abestu ditzaten
arantzetan biak hil bait ziren

Geroari esaiok olatuetan
Herri zaharrak ez direla itzaltzen,
gure haurrek biharko ikastoletan
heien izenak abestu ditzaten,
Herriarentzat biak hil bait ziren.

Atzoko eta gaurko gudarientzat gure maitasunezko begirunea.

 

Oharra:
Artikulu hau Ondarroan ‘Txikia’ren heriotzaren 25. urteurrena oroitzeko eratutako batzordeak utzitakoa da
eta aurreraxeago ‘Txikia’ri buruz egingo den liburu batean argitaratuko da.

Baleren Bakaikoa
Joxe Mari Ostolaza "Xalbardin"
Joxe Manuel Pagoaga "Peixoto"
Beste Iritziak

Oker begiratu, zuzen ikusi

Joxe Mari Ostolaza "Xalbardin"

Goiherritik itsas ondoko Beterrira isun bat kartzelaz ordaintzearen truk ekarria izana, ezagutu nuen berorri. Martutene. Besterik ezean, Aditza izeneko liburuxka azal gorria izan genuen topaleku. Berorri aditua eta ni ezjakina. Hilabete batez edo berorrekin berreuskalduntze ahaleginetan igaro ondoan, Urumeako erribera utzi eta itzuli zen atzera Lazkao aldera. Hiru bat urte internadotan oporrak ordainduta igaro eta, berorren berri zuzena izan nuen. Eta berriz ere, Beterria izan genuen bilgune. Militantez hustu eta lanabesez juxtu utzi egitura berrantolatzea zuen xedea. Intelektual homologatuek bidegurutze borobilera ekarri erakundea, bertan itzuli - mitzulika zebilela ez aurrera ez atzera, ataka hartatik ateratzea zuen helburu. Premi gorriko egoera. Norabidea aukeratu, eta mementuan errekurtso guztiak bertan sartzeko lain zuen mikrobusa hartuta abiatu zen geroaren barrena, hutsegitearen beldur inoiz asmatzen ez duten begirada zuzeneko listoak bertan utzirik. Eta oker zeuden. Berorrek, klubaren kudeaketa ustez egokiagoak zirenen bizkar laga, eta jokalarien ahalen araberako talde jokoa antolatzeko gai den entrenatzaile-jokalari legez, lana zehaztu, ardurak banatu, hutsuneak onartu, indarrak bildu, eta epe laburrean lortu garaipenez ingurua bereganatu eta taldea elikatu eta zabaltzeko adinako borondate eta talentua izan zuen, borondaterik gabeko talentua hipotesia, eta talenturik gabeko borondatea kaltegarri direla jakitun. Emaitzak lekuko. Eta ordaindutako faktura. Konszienteki.

Orain, mende laurdena igarota, hein batean berorren antzeko askori zor zaio, dagoena. Eta euskarak bizi ez bagaitu ere, euskarazko hedabideak baditugu euskara biziarazi dezagun. Eta errealitateari, telebista platoaren antza geroz eta handiagoa hartzen diot. Bi eremu. Bi mundu. ETB. Bi kate. Bat eta dos. Batean, egunero edo, Iharra eta Xenkiren Herrialde Berdea hura ordezkatua. Artalde. Bordea bilakaturik. Goenzale. Bertan, bibliar dilista platera sosaz aldaturik, ia denetarik dugu guardia zibilak eta poliziak ezik, hauek, orain mende laurdena bezalaxe militanteak akabatzen lanpeturik baitabiltza. Eta hauen ordezkaritza, fikzioan beti, armarik gabeko ertzainek betetzen dute. Mutil puskak, galantak, euskaldun petoak, xaloak eta baserri onekoak. Arrazoitzen dutenak. Garai bateko arbitriosetako guardak bezalakoxeak txapel gorri eta guzti. Beraz, berorrek ez luke mailarik emanen, altuera fisikoaz gain zuzen begiratzea eta oker ikustea baita ezinbestekoa. Bertan, prentsa kiosko bakarrean euskal prentsarik ez dago, bertako biztanlego euskaldunak postaz jasotzen bai baitu etxean sobra ere. Gainera, horrela, gure erdaldunekiko eskuzabaltasuna garbi azaltzen dugu. Bazterketarik ez. Bertan, futbol ekipoa ere badugu, hortik kanpo ez bezala, bertako entrenatzaile eta jokalari euskaldun arruntez osatua. Hor, ezeuskaldun atzerritarrik ez da agertzen. Pelotariak berriz, ale sueltotan ere baditugu, eta gure sentsibilitatea mindu ez dadin, eta artekarien colorau, colorau, azul, azul entzun ez dezagun ez digute frontoia erakusten, bestela ere, hortik, fikzio hortatik at ongi hornituak bait gauzkate. Kirolandia.

Orain, mende laurdena igarota, Artalde katean erdaldunak erdaraz - euskarazko ordaina azpititulutan - entzuteko aukera daukagu. Eta dos katean berriz, erdaldunak erdaraz entzuteaz gain, euskaldunak ere erdaraz entzun ditzakegu, bertako erdaldunek ez bezala guk bi hizkuntzak menderatzen ditugula erakusteko edo. Eta hala ere aintzina omen goaz gurean, lehen ez bezala hauteskundetik hauteskundetara, telebista platoak okupatzeko aitzaki bila eta borroka horretan bat gatozela batzuek eta besteak. Bainan berorrek jakin beza esan nahi diot leihaketa hastapenetan dagoela eta ez dela oraindik bukatua, lehen bezala orain ere telebista platoetatik at, oker begiratu eta zuzen ikusi nahi duenik ere badagoela halegia.

Baleren Bakaikoa
Joxe Mari Ostolaza "Xalbardin"
Joxe Manuel Pagoaga "Peixoto"
Beste Iritziak

 

Txikiaren anaia

 

Irailaren 29an hil ziren Gipuzkoako Andoainen Jon Miren Mendizabal Benito eta Juanita Amundarain Otegi. Goierri aldean oso ezaguna eta estimatua bazen bikote hau, gizona, Jon Miren, Eustakio Mendizabal "Txikia"ren anaia zen. Eta bera izan zen, hain zuzen, dossier honen gai nagusia den pertsonaz eta pertsonaiaz eduki genuen informazio iturri nagusietako bat. Bere anaia zelako, eta bere anaia abertzale militante konprometitua zelako. Eustakioren nortasuna eta ekintzen nondik norakoak ulertzeko klabe asko eta interesgarriak luzatu zizkigun Jon Mirenek, eta baita bere familiarako atea ireki ere. Hala ezagutu ahal izan genituen beren aita iadanik hila dena, eta ama Arantxa Benito, Itsasondoko etxean. Eta berak egin zigun Txikiaren emaztea izan zen Anabelen etxean sartzeko modua ere, Ondarroan. Poz ematen du hau eta bere bigarren senarra etxean anai-arrebatzat dauzkatela ikusteak, hil berri den bikotearen eskeletan agertu denez. Eustakioren ibileretan ardatza izan zen N-1 errepidean hil dira biak, Andoainen, bidaian doazen hainbeste kanpotarrekin batera ia beti bost xentimoren errurik gabe hainbeste gipuzkoar akabatzen dituen errepide arriskugarri horretan. Gure oroimenean geldituko dira.

Pello Zubiria (p.zubiria@argia.eus)