HARPEARA LASAITASUN BILA Donibane Garaziko erdiguneko bidegurutzetik Eiheralarrerako (Saint Michel) bidea hartuko dugu, udal kanpinerantz. 3,5 km-tara Eiheralarre, Donazaharre eta Ibañeta Mendatearen arteko bide erromatarrari eta gero Santiagoko bideari jarraitu ondoren, eskuinaldera, Ezterenzubira hartu.

5 km-tara Ezterenzubi dugu. Hau Errobi (La Nive) ibaiaren inguruko txangoetarako abiapuntu egokia izan liteke. Bidegurutzean eskuinetara eta beherantz egin, erreka ondotik (ezkerretik), eta erdialdetik pasatzen den bidean, zuzen. Momentuz, seinalatu gabeko errepidetxo honi beti zuzen-zuzen jarraituko diogu.

2,5 km-tara dugun bidegurutzean eskuinetara egingo dugu, Iraty - Sources de La Nive jartzen duen seinaleari jarraiki. Gero zuzen segituko dugu. 1,5 km-tara Artzain-Etxea Hotela pasatuko dugu, eta handik 200 metrora bidegurutzean eskuinetara egingo dugu Sources de La Niverantz. Ezkerreko bidea “Iraty”rantz doa, eta itzuleran hartu beharko duguna izango da. Azken km-etan jada Iratiko bihotzean sartzen ari garela nabarituko dugu, hain da ederra eta.

Handik pixka batera, igotzen hasiko gara, paisaia gero eta basatiagoa bihurtuz. Metro batzuk aurrerago, aldiz, Sources de La Nive Hotela ezkerrean utziz gorantz doan bidea hartuko dugu. 1 km-ra dugun bidegurutzean ezkerreko bidea, lauagoa, hartuko dugu. Bestelako seinalerik ez dagoen bitartean, gu beti zuzen joango gara.

Hoteletik 7 km-ra, eta 180ºko hiruzpalau bihurguneren ostean, autoa gelditu egingo duzue, begien aurrean duzuen paisaia zoragarria delako. Ongi etorri Organbidexkako Mendatera. Pixka bat aurrerago dugun bidegurutzean, ezkerrera egingo dugu, eskuinetara eginez gero Nafarroan sartzen garelako. Orain bidea estuago bihurtzen da.

Azkenik, 4 km zuzen egin eta borda pare bat pasatu ostean, bidearen azkenera iritsiko gara, Harpeatik 5 minutura oinez. Ikusten duzuen parajea aluzinazioa iruditzen bazaizue, lasai, egiazkoa da. Sinestezina dirudi gaur egun oraindik horrelako miraririk gera daitekeenik, baina hala da.

OKABE MENDIA ETA ILLARRITA HARRESPILA

Gogoratzen duzue ezkerrera Iraty jartzen zuen bidegurutzea?. Tira, bada orain bertara itzuli eta bide hori bera hartuko dugu. 14. km-an, Ezterenzubi baino 2 km. lehenago beraz, 180ºko jira egingo dugu eskuin aldera. Hemen ere ez dago ia seinalerik, beraz besterik esan ezean, beti zuzen eta gorantz jarraituko dugu. Bidean pottokak, ardiak, behiak... ikusiko ditugu, baina ziur aski gizakiaren inolako arrastorik ez.

Bidegurutzetik 6,5 km-tara mendate bat igaroko dugu, eta jakina, soilguneek eta zenbait bordek osatutako panoramika ederra behatzeko parada ere izango dugu. Beste 2,5 km egin eta beste bidegurutze bat aurkituko dugu, honako hau seinalatua. Guk ezker aldera egingo dugu, “Iraty”rako bidean.

Bihurgunez bihurgune ibili ostean, beste bost bat km-tara (ibilbide osoaren 54. km-an), Surzai Lepora iritsiko gara. Hemen, errepidearen ondoan, autoa aparkatu eta gure aurrean dugun malda igotzen has gaitezke, Illarritako harrespilak igaroz Okabe mendiaren tontorreraino. Itzultzen garenean ezker aldera abiatuko gara, beherantz, Iratiko Etxolarantz.

IRATIKO OIHANA

Iratiko Oihanean barneratzea Euskal Herriko eremurik birjin eta basatienean barneratzea da, antzinako basoak zelakoak ziren ezagutzea; eremu magiko eta mitiko batean murgiltzea. Irati Euskal Herriko Amazonia da, hots, gure nazioaren birika; azken finean, gure lurrak sortu duen eta oraindik dirauen fruiturik gozoena.

Izan ere, izugarrizko landare-geruza honek gure altxorrik ederrenetako asko gordetzen ditu bere baitan, naturazko mundu harrigarri baten froga gisa. Laburbilduz, baso hau miraria kontsidera daiteke; batetik izatea bera eta bestetik gaur arte irautea. Espero dezagun hurrengo belaunaldiek ere horrelaxe ezagutzea.

IRATIKO MIRARIEN EZAUGARRIAK

Iratiko Oihanaren hedapena zehaztea gaitza bada ere, Nafarroa, Nafarroa Beherea eta Zuberoaren artean banatzen diren 150 km2 inguruko zabalera horren barruan hauexek lirateke bere mugak: Ekialdetik Ori mendia eta Ollokiako Lepoa, iparraldetik Ori eta Mendizar mendien arteko gailurrak, hegoaldetik Abodiko Mendizerra eta mendebaldetik Berrendi eta Azalegi mendien arteko zabalunea.

Kaiku arbolatsu erraldoi horren hondoan Irabiako Urtegia kokatua dago, eta berau dominatzen duen talaia Ori mendia da, Pirinioetako lehen bi milakoa. Europa Erdialdeko Oihan Beltzaren ondoren Europa mendebaldeko bigarren basorik garrantzitsuena den honek, paregabeko pagadi eta izeidia osatzen du. Zehazki, Iratik izei zuriaren mendebaldeko muga markatzen du Europan.

Irabiako urtegiaren mendebaldean pagoak erabat nagusi badira ere, ekialdeko zatian izei luzeekin batera banatu behar du lurra. Gainera, intxaurrondo eta urki franko ere topa dezakegu bertan. Faunari dagokionez, basoan basurdeak, orkatzak, katagorriak, oreinak, putreak, sai zuriak eta abar luzea bizi dira, nahiz eta urteetan zehar beren populazioa beherantz egin duen, ehizaren, turismoaren eta egurraren ustiapenaren ondorioz. Horrela, otsoa eta hartza aspaldian desagertu ziren bertatik. Udazkenean gerturatzen bazarete, irailaren azken aldera edo urriaren hasieran, garaian garaiko landareen eta argiaren tonu marroixken artean, animalien orroa entzun ahal izango duzue, araldi garaia baita.

Historian atzera eginez, bi estatuek, itsasontziak egiteko helburua zutela, XVIII. mendean basoa ustiatzeari ekin zioten, eta horrek urritu egin zituen bertako zuhaiztiak. Halere, basoaren barnean mugarik ez izateak alde bateko zein bestekoen arteko liskarrak ekarri zituen, 1856an bi estatuek behin betiko muga erabaki zuten arte. Erabakiaren ondorioz, Ipar Euskal Herriak basoaren bosten bat jaso zuen, eta beste guztia Nafarroaren eskuetan geratu zen.

Nafarroako aldean, hertsiena eta basatiena kontsideratua, bi eremu babestu dira bereziki, beren aberastasuna dela-eta: Mendilatzeko Natur Erreserba eta Lizardoiako Erreserba Integrala. Azken honek, inoiz ustiatua izan ez den pagadi-izeidi birjina gordetzen du Zabaleta edo La Cuestión mendian.

Azkenik, kontuan hartu bertan klima nahikoa hezea dela, udan bat-bateko ekaitzak ez direla batere arraroak, eta gauez hotz egin dezakeela. Orain, baso zoragarri honi buruzko ideia txiki bat egiteko, lau leku edo ibilbide proposatzen dizkizuegu, zein baino zein ederragoa, eta banan-banan hartuta, Euskal Herriko tokirik ikaragarrienetakoak.

HARPEA

Inora ez daraman leku isolatu batean, bi Nafarroak elkar ukitzen duten bazter galdu eta isolatu batean, L.P. Santiagoren esanetan “isiltasuna, bakardadea, edertasuna eta buru gaineko haizea maite dutenak bakarrik heltzen diren leku batean” aurkitzen da Harpea.

Bertan, Beherobiko erreka, egurrezko zubitxoa, harrizko harresitxoa eta artzain-borda ondoan dituela, kobazulo misteriotsua kokatua dago. Aldi berean triangelu ikusgarri eta tolesdura arrokatsu den natur mirari honen aurrean, ahotsik gabe geratuko zarete. Errozate mendiaren barrualdea behatzea ahalbidetzen digun fenomeno geologiko bitxi hau eta bere ingurune ederra luzaroan gogoratuko duzuen osotasun zoragarria izango da.

Bertaraino joateko, Organbidexkako Lepotik azken bordetaraino jaitsi bazarete (ikus ibilbidea), oinez egiteko bidea ezin errazagoa da. Egin behar duzuen gauza bakarra azken borda horietatik ateratzen den bidezidorrari bost bat minutuz segitzea da. Segituan, txundituta utziko zaituzten Euskal Herriko paisaiarik politenetakoa osatzen duen mirari naturala ikusiko duzuelako: izugarrizko mendi biren artean, goitik behera jausten den errekatxoaren atzealdean, Harpeako begi okertua agertuko zaizue, ikuskizun zoragarria behatzen duen parajeko erregea.

Kondairak dioenez, udako arratsalde beroetan lamiak kobaren sarrerara irteten ziren, eta haitzaren gainean eseriz, eguzkiaren azken errainuen artean distira itsugarria sortzen zuen urrezko orraziaz beren ilaia luzea orrazteari ekiten zioten.

OKABE MENDIA ETA ILLARRRITA HARRESPILA

Okabe mendia, Iratiko ikuspegirik politenetakoa eskaini dezakeen 1.466 metroko gailurra izateaz gain, bere magalean Euskal Herrian aurki dezakegun kromletx-multzorik garrantzitsuena erakusten du, Illarritakoa hain zuzen ere.

Illarritako edo Okabeko harrespila hauek (zirkuluan jarritako harriak) Burdin Arotik (K.a. 800-300 urte) ailegatu zaizkigu, eta dirudienez, antzinako errausketen hileta-monumentuak izan ziren. Horrela, eremu sakratu horien erdian, hildakoaren errautsak ontzietan sarturik lurperatzen zituzten.

Harrespilak, herri-giroan “Jentil-baratze” edo “Mairu-baratze” izenekin ezagunak, tradizionalki euskal mitologiako pertsonaia horien ehorzketarekin lotuak egon dira oro har. Gaur egun arte inguru honetan 30etik gora aurkitu badituzte ere, adituek gehiago topatzea espero dute.

Gehiago aurkitu ala ez, dagoeneko gaur egun ezagutzen ditugunek osotasun magikoa eratzen dute, aire zabalean kokatzen den historiaurreko santutegi moduko bat. Gertutik ala goitik begiratuta, bisitaria txundituta uzten duten biribil handi hauek paregabeko paisaia osatzen dute.

Zelai larretsu hauetan gora segituz, Okabe mendiko gailur zabal eta lau modukoak Iratiko ikuspegi pribilegiatu eta izugarria eskainiko digu. Horrenbestez, bertatik Nafarroa Behereko eta Zuberoako mendi guztiak ikusteaz gain, Nafarroako gailurren zati handi bat ere behatu ahal izango dugu: Ori, Mendizar, Abodi, Errozate, Saiarre, Bizkartze... eta abar oso luzea, Iratiko landare-geruza koloretsu eta zabalaren gainean nabarmenduz.

OINEZKO IBILBIDEA

Illarritara eta geroago Okabeko gailurrera iristeko oinezko bidea Surzai Lepotik hasiko dugu (ikus ibilbidea). Surzai Lepotik (1.135 metro), eta ekarri dugun bidearen aurrean dugun magalean gora, pixka bat ezkerretara, bidezidor bat abiatzen da, basoan barrena. Bideari jarraituz, handik gutxira basotik irten eta Illarritako Lepora iritsiko gara. Izen bereko nekropolia eskuin aldean dago, goraxeago.

Segituan konturatuko zaretenez, hemendik aurrera zelai zabal eta nahiko lauak nagusi dira; izan ere, tamalez, Okabeko gailurrera 4x4 batez ere iritsi daiteke, gurpilen arrastoek erakusten duten moduan. Horrenbestez, harrespilak bisitatzen ditugun bitartean (1.385 metro inguruan), egin beharreko gauza bakarra gailurreriari edo horrelako arrastoren bati jarraitzea da, Iratiko ikuspegia gero eta ederragoa bihurtzen zaigun bitartean.

Gailurra, biribil samarra, ez dugu azken unera arte ikusiko, baina bertaraino iristean, bi ordu eta erdiko esfortzua merezi izan duela pentsatuko duzue. Azkenik, tontor zabalari bira ematea gomendatzen dizuegu, alde guztietatik bista zoragarria baita.

Okabeko tontorrerako bidean