Iruņerako norabidean
itzuliz, Beratik 5 km.ra ezkerrera joko dugu, errepide arbolatsu
bat hartzeko. Honek zuzenean Etxalarrera eramango gaitu. Nafar estiloko
etxe-multzo honetan Jasokundeko Andra Mari eliza nabarmen dezakegu,
dozenaka hilarri diskoidalez inguratua. Gaztelu dorretxeak ere merezi
du.
Plazan bertan ezkerrera seinalizatua ateratzen den
errepideak (baserri politez zipriztindua) 7 km.tan "Usoen Infernu"raino
hurbilduko gaitu. Izan ere, Lizarrieta Mendatea baino 2 km. lehenago
eskuinera joz, 500 metrotan usategi ospetsuak ondoan dituen jatetxera
ailegatuko gara.
Usategiak bi estatuen arteko mugan bertan barreiatzen
dira, jatetxearen osteko mendi-erlaizean, eta usoak sarez (gaur
egun eskopetez ere bai) ehizatzeko antzinako modua ikusgarria da,
urri inguruan burutzen dena eta hainbat pertsonen arteko koordinazioa
eskatzen duena, usoak engainatu eta nahi den lekura zuzendu asmoz.
Lizarrieta Mendate estuaren
jaitsieran Sarako udalerrian barneratzen ari gara, baina herrirantz
baino, lehenago bertako Leze
ospetsuetaraino zuzenduko gara, eskuinerantz eta ondo seinalizatutako
bidetik. Antzinean populatutako haitzulo ikusgarriak bisitatu ostean,
bai, berriz eskuinerantz Sarako elizalderaino zuzen abiatuko gara,
tartean herri gogoangarri hau bereizten duten baserri ederren aurretik
pasatuz. Frontoi handitik Ainhoarantz zuzenduko gara, ekarri dugun
bidetik 500 m. atzera egin eta errotondan ezkerrerantz joz; tartean
Senpereko udalerrian sartuko gara, baina beti Ainhoarako norabidean
joango gara.
77,5 kilometroan azkenean, etxe ederren artean luzatzen
den Ainhoan sartzen gara, Lapurdiko herririk politenetakoan, hain
zuzen ere. Gaur miresten dugun etxe-multzo zoragarria antzinako
Santiagoko Bidearen inguruan biltzearen ondorio da. 1629an espainiarrek
denak erre zituzten bat ezik, ikusgai direnak XVII-XVIII.ekoak izanik.
Hauei kanpandorre ederreko eliza-hilerri lapurtarra eta frontoia
gehitzen badizkiegu, osotasuna ederra da.
Berau zeharkatu ostean, mugan bertan Dantzaria igaroko
dugu, eta Nafarroan jada, eskuinerantz, bide estu eta polit batetik
Zugarramurdi mitikora iritsiko gara, sorginen eta akelarreen herri
ederrera. Kobazulora
heltzea oso erraza da, plaza zeharkatu eta ezkerrera, sekulako baserrien
artean doan kale nagusi batek zuzenean garamatza-eta.
Eta azkenak dezepzionatuko ez bazintuzten ere, bide
beretik itzuli eta 1,5 km.ra eskuinera eginez Urdazubiko
haitzulora iritsiko zarete, azkenekoak bezain ezaguna ez bada
ere, hemen ere badago zer ikusirik-eta. Azkenik, bidea Axularren
herri atseginean buka dezakezue.
|
SARA
SARAKO
LEZEAK
Bertako esaera zaharrak (foileto
turistikoek ere behin eta berriz errepikatzen dutena) "Saran astia"
dio, hau da, bertako bizimodu lasaian murgiltzeko, jende atsegina
ezagutzeko, baserri ederrak behatzeko edota antzinako leze ospetsuak
miresteko... presarik gabe eta denbora pasatzen utziz bisitatzeko
gonbite gisa har dezakeguna.
Pirinioetako lehen gailur garrantzitsuaren pean (Larrun mitikoa)
eta halere itsasotik oso gertu, herriaren kokapen inbidiagarriari
Ipar Euskal Herriko gogoangarrienetakoa izatea gehitu behar diogu.
Horrela, herriak itzeleko monumenturik erakusten ez badu ere, plazaldeko
eta auzoetako baserri-multzoa Euskal Herriko politenetakoa osatzen
du. Honi guztiari bere Leze famatuetako historia misteriotsua eta
herriko kontrabandista mitikoen kondairak gehituz, osotasun ezin
erakargarriagoa dugu. Izan ere, arrazoi batez edo bestez, hemendik
pasatu edo geratu diren pertsonaia ospetsuak asko dira:
Pedro Axular (bertan erretore zegoela "Gero" idatzi zuen), Napoleon
III.a, Eugenia, Luis Mariano, Winston Churchill... eta nola ez,
Joxe Miel Barandiaran antropologo handia (Ataungo baserria Sara
izendatu zuena).
IKUSTEKOAK
Sara baserriez osatutako auzotan barreiatutako udalerria da, erdigune
txiki batek lotzen dituena. Erdigune hau, Lapurdiko beste asko bezala,
plaza baten inguruan biltzen da, bertan pilotalekua, eliza eta Herriko
Etxea ditugula.
Saran ere berdin gertatzen da, baina inguruko beste batzuk baino
enparantza handiagoa eta politagoa da; handiagoa, bertako pilotaleku
eder-ikusgarria nahikoa luzea delako (errebotean aritzeko egokia
da), eta politagoa, plaza inguratzen duten etxe koloretsuek oso
edertasun handiko osotasuna sortzen dutelako.
Tamalez, frontoia askotan aparkalekutzat erabiltzen da, irudia
erabat txikituz. Bestalde, frontoiak berak oso harmaila ikusgarri
eta irregularrak erakusten ditu, oso leku gutxitan ikusiko ditugun
modukoak. Frontoiari begira egon garela, gure atzean arkupedun Herriko
Etxea utzi dugu, lehen aipatutako etxe ederren artean oso ondo nahasten
dena.
Enparantzaren erdian aldiz, San Martin elizaren kanpandorre trinkoa,
bere erlojuaren gainean, denbora etengabe aurrera doala gogoratzen
digun esaera agertzen duena:
Oren guziek dute gizona kolpatzen azkenekoak du hobirat egortzen.
XVII. mendeko eliza hilerriak inguratzen du, Ipar Euskal Herriko
ohiturari jarraikiz; barruan berriz, bost erretaulak eta Erdi Aroko
Kristoren irudia, zurezko gizonezkoentzako galeriak (emakumeek meza
behealdean entzuten zuten) eta lurreko hilarriak azpimarra ditzakegu.
Azkenik, Axular idazlea bertan apaiz izan zela gogorarazten digun
inskripzioa ere ikusiko dugu, Luis Luziano Bonaparte frantziar printze
eta euskaltzaleak eginikoa. Enparantzaldea bisitatu ostean, Sarako
baserri batzuk ikustera biratxo bat egitea gomendatzen dizuegu,
benetan ederrak baitira.
Auzo gehienek gordetzen dituzte baserri atseginak, baina agian
dotoreenetako batzuk Lehenbizkai auzoan zehar aurkituko ditugu,
erdigunetik hegoaldera gertu eta Lezeetarako bidean (frontoia ezkerrean
utziz, eskuinerantz jo).
Herrialdea:
Baionara:
Altitudea:
Biztanleak:
Euskaldunak:
Azalera:
Dentsitatea:
Jaiak: |
Lapurdi
44 km.
70 m.
2.054
daturik ez
51 km2
40 bizt./km2
Euskal Idazleen Biltzarra (Bazko Astelehena)
Mugalarien Lasterketa (abuztuaren azkenaldean)
Herriko jaiak (irailak 13) |
ZUGARRAMURDI
LEIZEAK
1608an gaude. Iparraldetik etorriz, Maria
Ximildegi Zugarramurdira iristen da, eta bertoko sorginekin elkarlanean
hasten da. Halere, pixka bat beranduago damutu eta bere lagunak
salatzen ditu, Inkisizioaren ikerketari hasiera emanez. 1610ean
azkenik, lehenbizi erruduntzat hartutako 300 pertsonetatik 31 auzipean
jarriko dituzte, eta horietatik bakarrik 11ek kontatu ahal izango
dute.
Batzuk torturapean (auziperatutako batzuek
80 urtetik gora zituzten) hilko dira, beste batzuek zigor gogorrak
jasan, eta azkenik, abenduaren 7-8an, Logroņoko Plazan eta 30.000
inguru ikusleren aurrean, sei pertsona bizirik eta beste bost gorpu
(gartzelan jada hildakoak) erreko dituzte. Hauxe da bi hitzetan
Zugarramurdi izena hain ospetsua izatea eta segituan sorgin eta
akelarreekin lotzea azaltzen duen atal historiko odoltsua.
Herrialdea:
Iruñera:
Altitudea:
Biztanleak:
Euskaldunak:
Azalera:
Dentsitatea:
Jaiak: |
Nafarroa
85 km.
209 m.
247
%94
5 km2
49 bizt./km2
Andra Mari ( abuztuak 15) |
URDAZUBI
LEIZEAK
|