BIANA

Nafarroak osatzen duen erronboaren ezkerreko ertza betetzen du Bianak, eta kokapen hori dela eta, Gaztelari aurre egiteko gotorleku eta Nafarroako Santiago Bidearen azken geldialdi bihurtu zen. Bere interes historiko, arkitektoniko eta artistikoaz gain, hiri hau Navarro Villoslada idazlearen sorterri eta Cesar Borgiaren hilobi ere izan da. Azken hori, Berpizkundeko pertsonaiarik ospetsuenetakoa eta Nafarroako armadako jenerala izan zen.

Hiria Santxo VII. Indartsuak fundatu zuen, 1219. urtean, inguru estrategiko hori indartzeko asmoz. Orduz geroztik, bertako monumentu, jauretxe eta jauregiek erakusten duten moduan, garrantzi historiko handia izan du. Horren adibide da 1423an Karlos III. Nobleak Bianako Printzerria fundatu izana. Lehenik Nafarroaren esku eta geroago Gaztelaren menpe egon ondoren, XVI-XVIII. mende bitartean hiriak garapen handia ezagutu zuen; ordukoak dira ikus ditzakegun monumentu eta jauregi gehientsuenak.

IKUSTEKOAK

Gotorlekuaren inguruan, harresien hondakinak ikus daitezke oraindik, eta halaber gomendatuko genuke plazaren inguruan egituratua dagoen erdi aro kutsuko alde zaharretik ere ibiltzea.

Santa Maria Eliza gotikoa 1250-1329 artean eraiki zuten. XVI.ean berriz, dorrea altxatu eta Berpizkunde estiloko egundoko ataldea landu zuten. Horren aurrean, hilarri batek Cesar Borgiaren hilobia seinalatzen du.

Foruen Plazan ere, XVII. mendeko Udaletxea dugu. Bertan aurrealde barroko ederra nabarmentzekoa da, erdian armarri monumentala eta alboetan bi dorre dituela. Udaletxearen Zezen-Balkoia, zezen-plazari begira altxatutako eraikina da, ohorezko palku izan zedin. Azkenik, aipatu dugun moduan, alde zaharretik ibiliz gero, tarteka-marteka hainbat armarridun jauretxe topatuko dugu, XVI eta XVIII. mende artekoak. Horien artean, Añon y Busto, Ripa, Itxaso, eta Muskiz-Aldunatetarren jauregiak nabarmentzen dira. Dicastillo, Urra eta Cerecedatarren gazteluak ere oso interesgarriak dira.

KODES MENDIZERRA

Nafarroaren ezkerraldeko izkinan, Kantauriko mendizerraren ekialdeko muturrak Euskal Herriko mendirik ikusgarrienetakoa gordetzen du bere barnean, inguru osoa mendean hartzen duen Joar mendia alegia. Mendi honen hegoaldeko isurialdean, gure herrian paraje paregabe eta harrigarrienetakoa osatzen duten monolito erraldoiak aurki daitezke, ikustaldi ezin ikusgarriagoa osatuz.

Gainera, inguru basati honetara ailegatzeko aukerarik baduzue, inguruetako bidezidorren bat aprobetxatuz (geroxeago azalduko dizuegu pare bat), txundituta geratuko zarete izugarrizko harritzar gorrixka hauen artean. Dena den, naturaren mirari honetara hurbildu baino lehen, mendi berberaren pean dagoen santutegia bisitatuko dugu.

KODESEKO SANTUTEGIA

Izen bereko mendiaren azpian eta Torralba herria igaro ostean (ikus ibilbidea), atzeko mendi-haitzen aurrean ikusgarriro agertzen zaigun tenplu hau aurkituko dugu. Gaur egungo jainkotegia (X. mendeko hispaniar-bisigodo kutsuko monasterio bat zegoen lehenago) XVI-XVII. mendeen artean eraiki zuten.

Harmaila ederra igo ostean, aurrealde monumental eta gorrixkadunak dorre itzela erakusten digu. Barruan, nabe bakar batez egituratua, sabai izardunek gurutzeria erraza dute ikusgai, baina batez ere gehien nabarmentzen dena erretaula nagusia da. Erretaula nagusi hau ederki landutako burdin-hesi barroko baten ostean gordea dago, eta bertan XIV. mendeko Kodeseko Ama Birjinaren irudi gotikoa azpimarratu behar dugu, Bibliako pasarteak erakusten dituzten bestelako margo batzuen artean; hain zuzen ere, Jaiotza, Jasokundea eta Igokundea.

KODESEKO MONOLITOAK

Hauen artetik handienek “Kodeseko Bi Ahizpak” izena dute (nahiz eta benetan lau izan), zeren kondairaren arabera, beren amaorde krudelak esklaboen moduan zeuzkan bi neskato umezurtzenak bailirateke. Ahizpok egun batean ihes egin eta basoan ezkutatu zirenean, amaordeak “harrizkoak bihurtuko ahal dira” madarikazioa bota zien, eta hurrengo egunean haitz erraldoi hauek agertu ziren. Beldurra sortzen duten orratz bertikal hauetara hurbiltzeko pare bat aukera duzue, santutegitik bertatik edo lehenago dagoen Azuelo herritik (ikus ibilbidea). Lehenbizikoa motzagoa eta lauagoa bada ere, bidea ez da oso erraza eta agian zenbait lekutan intuizioaren laguntza ere beharko duzue. Dena den, batean zein bestean, monolito garaiak uneoro izango dituzue bistan, eta ondorioz, galtzea nahikoa zaila gertatuko zaizue.

Santutegitik abiatzen bazarete, honen fatxadaren ezkerraldetik ateratzen den bidetxo bat hartu behar duzue, lehenbizi kotxez egin daitekeena, metro batzuk aurrerago dagoen zelai-aparkaleku bateraino. Bideak gorantz eta ezkerrerantz zeharkatzen du zelaia (kotxea bertan uztea gomendatzen dugu), eta monolitoetarantz zuzentzen da.

Monolitoetara hurbildu ahala, bidezidorra gero eta estuagoa bihurtuz doala, baso baten erdian barneratzen da, eta leku gehienetan segitzeko erreza bada ere, bakar batzuetan sasiek oztopatu egin dezakete, eta nahastu gaitzaketen bidebanatzeak ageri daitezke.

Dena den, intuizioarekin jokatuz eta jadanik parean dugun monolito-ilararen behealdetik irten behar dugula kontuan hartuz, ez da oso zaila bide egokia aukeratzea. Azkenik, ilararen azpian gaudenean bide zabalago bat aurkituko dugu; honek zuzenean Penitenteen Haizpitartearen barreneraino eramango gaitu. Puntu honetan jada aluzinatzen hasi zaitezkete behean bakarti ikus dezakezuen “Lama makurtua” izeneko haitz zorroztuarekin eta goian ageri zaizuen sekulako haitzar-lerro beldurgarriarekin.

Azuelotik irtenez gero, egin beharrekoa zera da: gorantz doan Kale Nagusia hartu ondoren, ipar-mendebalderantz (monolitoak ikusten diren norabidean) doan Genevillako bidea hartu. Bide hau, bihurgune batzuk egin ostean, urontzi baten ondotik pasatzen da. Bidebanatze batean eskuinera eta monolitoetarantz doan bidea hartu, eta bihurgune handi eta bikoitz baten ostean, hurrengo bidebanatzean zuzenean “Lama makurtua” haitzera hurbiltzen den bidea hartu.

Artadi batean sartu orduko bidetxoa jada ez da hain garbi ikusten, baina egin beharreko bakarra harkaitz hori eskuinaldetik igaro eta zuzenean monolito-ilaren arteko Penitenteen Haizpitartean sartzea da. Ezkerreko ilarak Penitenteen Erlaitza du izena, bertako monolito txuri txikiagoek penitente-kaputxadunen prozesioa diruditelako.

Ibilbide bat nahiz bestea hartzen duzuela, azkenean haizpitarte horren erdian ahalik eta gehien aurreratzea gomendatzen dizuegu, nahiz eta bidea gero eta zailagoa bihurtuko den, goialdetik monolitoen beste ikuspegi harrigarri bat hartuko duzuelako. Azkenik, kontuan izan bi ibilbide hauek paseo arruntak baino gehiago egun erdiko txangoak direla; beraz komeni da oinetako egokiak (bidezidorrak ez dira errazegiak), janaria eta edaria eramatea.

SAN GREGORIO OSTIENSE

Nafarroako Biana aldean, Muez eta Soroslada herritxoen artean goititzen den mendixkaren gainean, leku nahiko ezkutatu eta ezezagun batean, basilika ederra eta monumentu natural are ederrago batzuk altxatzen dira. Horrela, bi herriak menderatzen dituen mendian “galdurik”, euskal herritar askorentzat erabat ezezagun, bisitatzea biziki gomendatzen dugun San Gregorio izeneko osotasun arkitektoniko-natural hau dago kokatua.

SAN GREGORIOREN BASILIKA

Soroslada (Sorlada) herritik gora eginez, hauxe da bien artean aurkituko dugun lehenbiziko interesgunea (bertara iristeko, ikus ibilbidea). Arratsalde polita pasatzeko oso egokia den atsedenleku-askaldegi baten ondoan kokatua dago, eta bertatik inguruko bista politak ikusteko aukera ere izango dugu.

Iritsi eta berehala, oso apainduta ikusiko duzuen aurrealdeak harritu egingo zaituzte, ikusten ari zaretena mendiko baseliza arrunta baino gehiago, herri garrantzitsu bati dagokion tenplu handia baita. Horrela, barrualderantz sartua ageri zaizuen sarrera nagusia apaingarriz beterik aurkituko duzue: estatuek, alboetako espiral itxurako zutabeek, kapitel landuek, atearen gaineko armarri handiak, ondo landutako hormek... azken finean, elementu guztien aberastasun horrek, eliza non kokatzen den kontutan izanda, batasun harrigarria osatzen dute. Gainera, bere aurrean abiatzen den harrizko baldosa-bide horretako zirrituen artetik sortzen diren belar-izpiek nolabaiteko basa kutsua ematen diote.

SAN GEGORIOREN MONOLITOAK

Monolito harrigarri hauek muino honetan zehar barreiaturik daude, lurraren mailatik nabarmen gailenduz. Ikusgarriena, eta zeharo txundituta uzten gaituena, basilikatik kilometro batera dago (ikus ibilbidea), aparkalekutik abiatzen den bidezidorra hartu eta handik 100 metrotara (aparkalekutik bertatik ere ikusten da).

Monolito izugarri hau Muez herriari eta inguruko bailara osoari begira dago, muinoko erregea bailitzan, eta guri, Rapa Nui edo Bazko Irlako aurpegi itxurako estatua erraldoi eta misteriotsu haietako bat gogorazten digu, nahiz eta kasu honetan giza-itxurarik ez duen.

Gainera, argiaren arabera tonu gorrixkatik urdinxkara aldatzen den harritzar hau naturak sortua dela jakin arren, aspaldi gizakiak sei-zazpi arroka hartu eta bata bestaren gainean jarri zituela pentsatzeko susmoa ere sortzen digu, behatzen duguna hain harrigarria baita.

Horrela, 20 bat metroko garaiera duen eta beste txikiago baten alboan kokatua dagoen haitz handi honek, arroka naturala baino gehiago gizakiak sorturiko estatua traketsa dirudi, inoiz amaitu gabeko estatua erraldoi baten hasiera.