KONTXA Euskal Herriko begiratoki ederrenen artetik zoragarrienetakoa izaki, Igeldo mendiak hasiera ezin hobea emango dio Donostiaren inguruan egingo dugun bideari, Kontxara begira zein itsaso zabalera begira dituen talaietatik. Hirira Itsasargiaren Bidetik jaistea gomendatzen dizuegu, bistak askoz hobeak dituelako. Behealdean, Donostia dotorea Kontxa ondotik zeharkatu eta Gros-Zurriola ingurutik barrena atzean utziko dugu, Irun-Pasaia alderantz.

Tarte labur honetan, dagoeneko, Euskal Herriko turismoaren hiriburuak dituen gauza eder piloaren zatitxo bat dastatzeko aukera izan dugu, baina hiri izugarri honen gauza miresgarri ugariez gozatzeko (Alde Zaharra, hondartzak, Kaia, Kontxa aurreko etxebizitzak, Urumearen gaineko zubiak, lorategiak, Aquariuma eta abar luzea) denbora nahikoaz eta presarik gabe ibiltzea gomendatzen dizuegu.

DONOSTIA

Donostia topikoz gainezka bizi den hiria da, gehienak kurtsiak, baina baita merezitakoak ere: Easo Ederra, Ozeanoko Perla, Inguru Paregabea... Ukaezina dena zera da, Donostia dugula Euskal Herriko hiririk ederrena (Miarritzeri Igeldo faltako litzaioke, besteak beste), eta baita Europako politenetakoa ere. Hiria bera edozeinekin konparatzeko modukoa bada, zer esan badiarekin batera osatzen duen batasunaz, edota Igeldoko bista zoragarriez...

HISTORIA PIXKA BAT

Antzina jada bazegoen Urgull mendipean arrantzaleen herrixka bat, Izurun deitzen omen zena. Erromatarren garaian Easo izena duela ageri da. Era berean, Antiguan nekazaritza-gune bat ere bazegoen. Bertan, San Sebastian izurritearen aurkako abokatuaren omenezko baseliza zegoen, eta bertatik, hirixka osora zabaldu zen izen hori. Antso Jakitunak hiri-forua eman zion XI. mendean.

Populatzaile gaskoinen etorreraren ondorioz (bertako toponimian eragina utziz) merkataritza eta arrantza indartu egin ziren, merkataritza alorrean bertako portua Kantauriko garrantzitsuena bihurtu, eta balearen arrantzan Ternuara iritsi ziren. Kokapen estrategikoak, gainera, gotorleku bihurtu zuen. Ondorioz, zenbait setio jasango zituen, baina arazorik handiena suteak izan dira, XIII. mendetik 1813raino 12 aldiz suntsitu baitute hiria.

Bilboko portuak gora egin zuenean, Donostiakoaren beherakada hasi zen, eta Caracaseko Gipuzkoar Konpainiaren sorrerak behin betiko amaiera emango zion. Geroago, Napoleonen garaian, frantziarren esku geratu zen hiria, 1813an ingelesek, portugaldarrek eta espainiarrek haiek botatzearren hiria erabat suntsitu zuten arte. Isabel II.aren garaian hiria berriz altxatuko zuten (1854z geroztik Gipuzkoako hiriburu gisa), harresiak bota eta hiri modernoa eraikiz.

Karlistada garaian liberalen alde jartzeak zenbait setio pairatzea ekarri zion, baina era berean, Isabel II.ak Donostian uda pasatzearen moda zabaldu zuen (Maria Kristinak jarraituko zuena), atzetik burgesia eta turismoa erakarriz. XX. mende osoan, eta gaur egun arte, Donostia eliteko turismoaren atsedenleku izan da (batik bat Belle-Époque ospetsuaren garaian), bertatik errege-erreginak, presidenteak eta ospetsu mordoa igaro direlarik.

ALDE ZAHARRA

Esan beharra dago Alde Zahar hau ez dela hain zaharra, 1813an berriro eraiki baitzuten. Abuztuaren 31 kaleko 42 eta 44 zenbakidun etxeak hiriko zaharrenetakoak dira. Bertako ezaugarririk nabarmenena kaleetako giroa eta taberna-kontzentrazioa dira.

Alde Zaharraren bihotza 1722ko Konstituzio Plaza da, antzina zezen-plaza izandakoa (zenbaki bana duten balkoiek hortxe diraute). Bertan XIX. mendeko Udal Liburutegia dago, 1947 arte Udaletxe izandakoa, marmolezko eskailera bat, hiriko armarria eta San Sebastian Jaiari hasiera ematen dion erlojua dituela.

Portu alderantz, bi kale harantzago, Kale Nagusia dugu, eta beste eraikinen gainetik, XVIIIko Santa Maria Basilika edo Koruko Andre Maria barrokoa nagusitzen da, hiriko zaindaria. Hasieran erromanikoa zen, XVI.eko eranskin gotiko batzuk zituela. Aurrealdeak erretaula itxura du, Amerikako eliza kolonialen antzekoa (Caracaseko Konpainiak ordaindu zuen). Barrualdean aldiz, gurutzeria-sabai gotikoa eta aldare txurrigereskoa (Kontsulatua), barrokoa (San Pedro) eta neoklasikoa (La Soledad) ditu. Aldare Nagusian Koruko Andre Maria eta San Sebastian agertzen dira. Harlanduko koruan XIX. mendeko organoa azpimarratzekoa da. Elizaren ezkerreko aldera eginez, Abuztuaren 31 kalean, San Bizente eliza dugu, hiriko zaharrena (XVI. mendeko gotikoa), Berpizkundeko Aldare Nagusia duela. Elizako orduak: 10-12 eta 16:30-19.

Kale amaieran, Zuloaga Plazan ezkerretara eginez, San Telmo Museoa aurkituko dugu, XVI.eko antzinako domingotarren Berpizkundeko abatetxea. Arkitektura aldetik, klaustroa eta Jose Maria Sert-en fresko handia nabarmentzen dira, eta erakusketan, berriz, hilarri diskoidalak eta Ignacio Zuloagaren gela. Zabalik: asteartetik larunbatera 10-13:30 eta 16-20 (igandeetan goizez).

KAIA ETA URGULL MENDIA

Alde Zaharrean zehar ibili ostean Porturantz itzuliko gara. Bertan, kaiko Pasealekuan zehar, alde bateko txalupa eta itsasontzi koloretsu eta beste aldeko arrantzale-etxe polit eta arrain-jatetxe usaintsuen artean ibiliko gara. Errepara iezaiozue 1866an beste batzuk salbatzearren bere bizia galdu zuen “Aita Mari” arrantzalearen omenez eskainitako estatua eta plakari.

Amaieran, Museo Ozeanografikoa edo Aquariuma dugu, dozenaka itsas-espezie ezberdin eta euskaldunak eta itsasoaren arteko lotura estua erakutsiz. Kostalde honetan harrapatutako azken balearen eskeletoa oso ikusgarri geratzen da. Berriztatu zutenetik ordutegia ere zabaldu egin da, eta, horrenbestez, egunero 10-20 ordu bitartean aurkituko dugu zabalik. Helduentzako sarrerak 1.100 pta. balio du.

24. zenbakian dagoen Itsas-Museoak itsasoarekin loturiko euskal arkitektura, tresnak eta industria dauzka erakusgai. Zabalik: asteartetik larunbatera 10-13:30 eta 16-19:30 (udan 20:30) ordu bitartean. Igandeetan goizez. Sarrera dohainik.

Inguru pribilegiatu honetatik bistak zoragarriak dira, ezkerrean Donostia eta Kontxako hondartza, erdialdean Santa Klara uhartea, atzean Igeldo mendia eta alde guztietatik itsaso zabala ditugula. Azkenik, ekainetik irailera Arrantzaleen kaitik Santa Klararaino doan ontzi turistiko bat irteten da. Uhartean itsasargia eta kaitxoa besterik ez daude, baina ur gaineko txangoak benetan merezi du.

Aquariumetik gertu, Gaztelurako Igoera izeneko bidetxoa dugu, Urgull Mendi-Parkeraino oinez eramango gaituena. Ibilera polita da, eta goian “La Mota” Gotorlekua (geratzen dena), itzelezko Bihotz Sakratuaren estatua eta hiriko ikuspegi ederra dugu. Orain, bide beretik kaira edo beste bide batetik San Telmora jaisten bagara, itsaso bazterreko Paseo Berri ederrean zehar mendia inguratu dezakegu.

KORTAZAR ZABALGUNEA

Bulevarreko Zumardiak, pasealeku eder bihurturik, Alde Zaharra eta hiri modernoa banatzen ditu. Hasieran Alderdi Ederreko Lorategiak ditugu (izena bera nahiko esanguratsua da), eta bertan, lehenago Kasinoa izandako Udaletxea aurkitzen dugu. 1882an eraikia, hiriko erakinik esanguratsuenetako bat bihurtu da.

Bulevarraren amaieran Urumea Ibaiarekin egingo dugu topo, eta halaber, bere gaineko zubiekin, zein baino zein ikusgarriagoa. Gure aurrean duguna Zurriola edo Kursaalekoa da, eta bere elementurik bereizgarrienak farola modernistak dira. Hementxe bertan Zinemaldiko izar guztiak ostatu hartzen duten Maria Cristina luxuzko hotela dugu, Turismo Bulegoa, eta baita Victoria Eugenia Antzokia ere. Honen aurrealdeak, 1909koa, Berpizkunde kutsua dauka, elementu platereskoekin batera.

Antzokiaren albotik, Urumea atzean utzi eta hiri modernoaren bihotza den Gipuzkoako Plazara ailegatuko gara. Enparantza txiki honetan, ahatedun lakutxo baten inguruan, landare eta zuhaitz ezberdin askoren artean, lore-erloju bitxi bat eta zeru-sabaia irudikatzen duen tenplutxoa ikusiko ditugu.

Plazaren alde batean Diputazioaren Jauregia dugu. Aurrealde neoklasikoa Urdaneta, Elkano, Okendo, Lezo eta Legazpi itsasgizon eta bidaiari gipuzkoarren estatuek koroatzen dute. Plazaren inguruko kaleetan merezi du gora begira ibiltzea, luxuz landutako eraikin eta etxeen fatxadetako bitxikeria eta xehetasun ederrei erreparatuz.

Ondoren, Urumeara itzuli eta beste bi zubiak gertutik behatuko ditugu: Santa Catalina (ehunka urtetan izandako bakarra, 1870an harriz berreraiki zuten, estilo neoklasikoan) eta Maria Cristina (Pariseko Alejandro III. zubian inspiratua, 1904an egina, lau obelisko ikusgarri ditu, eta bakoitzean eskultura-multzo bana).

Hemendik berriz ere kale artean sartuz, segituan Artzain Onaren Plaza eta Katedrala topatuko ditugu. 1897an inauguratua, neogotikoa da.

Honen aurrealdeko Loiola kaletik Alderdi Ederrerantz itzuliz, urrunean Alde Zaharreko Santa Maria ikus genezake (trafikorik eta jenderik ez badago, noski). Tartean Askatasunaren Etorbidea zeharkatuko dugu, hiriko merkataritza-gune nagusitzat har genezakeena.

KONTXAKO PASEALEKUA

Donostian dagoen gauzarik politena, erakargarriena, eta berez hiria bisitatzeko nahikoa arrazoi dena, Kontxako Badia dugu. Osotasunean behatzeko lekurik egokiena Cervantes Plaza izan daiteke, Askatasunaren Etorbideak eta Urbieta kaleak topo egiten duten kantoian: eskuinean Urgull Mendia, goian Jesusen Bihotz erraldoia duela, eskuinerago (baina askoz hurbilago) Udaletxea, aurrean Santa Klara uhartea eta itsaso zabala, eta pixka bat ezkerrerago, Igeldo Mendia. Osotasun zoragarria, benetan.

Euskal Herriko hondartzarik ezagunenaren eta ederrenaren gainetik (Miarritzekoarekin batera) luzatzen den pasealeku miragarriaren bereizgarri ospetsuenak milaka argazki eta postaletan ikusiko dugun baranda zuria eta tamarindoak ditugu. Horrez gain, Ondarretarantz abiatuz, Erlojuak ikusiko ditugu, ordua ematen duten zutabe bitxi pare bat, eta halaber, “Fleming-i Omenaldia” izeneko Txillidaren eskultura.

Ibilian zoaztela ez ahaztu noizbehinka ezkerreko aldera ere begiratzea, Mirakontxako jende aberatsen “etxeetara” alegia. Imajina ezazue nolako etxea izango duen ohetik jaikitzean Kontxako paradisua ikusteko aukera duenak... Ondarreta eta Kontxako hondartzak banatzen dituen Loretopeko izeneko lur muturrean, hiriko tokirik hoberenean, Miramar Jauregia kokatua dago. Maria Kristina Erreginarentzako estilo ingelesean eraikia, gaur egun kultur ekintza garrantzitsuren egoitza da. Lorategiek (egunez zabalik) hiriko behatokirik onenetarikoa eskaintzen dute.

Ondarretako hondartza “aristokratikoaren” gaineko lorategiak ere oso atseginak dira, bertako Maria Kristina eta “Zeharki” eskulturekin batera. Azkenik, pasealekuaren muturrean, Txillidaren “Haizearen Orrazia” ospetsura iritsiko gara. Haitzen gaineko kokapen horrek, haize nahiz olatuen indarrak eta bertako forma bitxiek osotasun ikusgarri eta misteriotsua bihurtzen dute.

IGELDO MENDIA

Igeldo Mendia, Euskal Herriko ederrena ez ezik, nazioarteko talaiarik izugarrienetakoa dela esatea ez da gehiegi esatea. Hori baieztatzeko, Itsasargiko Pasealekutik igotzea besterik ez dago. Jolas Parkearen alde batean ozeano amaiezina eta beste aldean Donostiako hiria dituela, Kontxako Badia eta inguruko mendiak bezalako panorama ikusteko aukerarik eskaintzen duen begiratoki gutxi egongo dira... Gainera, ilunabarrak ere ezin miresgarriagoak dira.

Bertara funikularrez ere igo gaitezke, eta bertan Jolas Parkean ibili. Bertan mende hasierako zenbait instalakuntza daude oraindik, hala nola, Mendiko Trena. Zabalik: astelehenetik ostiralera, 11-20 ordu bitartean; asteburuetan, 11etatik 22etara. Sarrera 160 pta. Argizarizko Museo interesgarri bat ere badago, euskal historia eta kulturako pertsonaiekin. Batez ere, Terrore Arloa nabarmentzen da, hilerri eta guzti. Zabalik: egunero 11-14 eta 16-18:30 ordu bitartean.

Esandakoa, Donostia bisitatuz gero, Igeldora ez igotzea, agian, Euskal Herrian goza dezakegun ikuspegirik ederrenari uko egitea litzateke.