Mirentxu Purroy eta Mariano Ferrer euskal kazetaritzaren historia bizia dira, eta beti-beti jardun dira alderdi eta alderdikerietatik aparte, independentzia gordez, baina justizia eta demokraziaren aldeko konpromiso pertsonal eta politiko irmoari eutsiz. Bermea izan dira beren entzule eta irakurleentzat, zintzotasunaren ispilu eta… aho bizarrik gabe aritu izan dira, ALDA aldizkariko elkarrizketa honetan egiaztatu dezakegunez.

 

Duela gutxi 40 urte bete dira Egin sortu zela: bion arteko lokarrietako bat da…

MARIANO FERRER (MF): Bai, ni izan nintzen lehen zuzendaria, eta ilusio handiz hartu nuen kargua, baina gero susmo ilunak zabaltzen joan ziren. 1977ko irailaren 29an atera ginen kalera, baina ezin izan genuen jendeari ahotsa ematen lehenak izateko helburua bete. Demokraziaren eta askatasunaren alde borroka egitea zen proiektuaren funtsa. Lehen aldiz herrialdea osotasunean eta euskal herritar guztiak aintzat hartuko zituen hedabidea izan nahi genuen, oinarri horretatik berri emateko. Berehala argi geratu zen eginkizun zaila izango zela. Diru asko behar zen, ez zegoen kazetari nahikorik (are gutxiago euskaldunik…) eta, hori nahikoa izan ez balitz, Deiak aurrea hartu zigun hilabete batzuengatik, eta zailtasunak areagotu egin ziren. Jada bi egunkari ginen antzeko baliabide eta bitartekoen beharrean. Bizkaiko erredakzioko ardura hartu behar zuten bi kazetariak Deiara joan zitzaizkigun… Horren eraginez, Eginek ezin izan zuen komunikazio-esparru abertzale osoa landu. Eta egokiera horretan, noski, ez ginen hasiko Deia irakurri behar zuten pertsonentzako egunkari bat egiten…

MIRENTXU PURROY (MP): Ni Eginen laugarren zuzendaria izan nintzen, Mariano, Juan Ramón Martínez (trafiko-istripuan hil zen 1978aren amaieran) eta Luis Lacasaren ondoren. Azken hori denbora gutxi egon zen karguan. Nire ondotik, berriz, José Félix Azurmendi etorri zen. Urte zailak izan ziren, tentsio politiko izugarrikoak. Ni eztabaida politiko oso gogorren artean harrapatu ninduen egoera hark guztiak.

Mirentxu, zuk eskarmentua zenuen Punto y Hora astekariaren zuzendari lanetan.

MP: Bai, Punto y Hora proiektuari bertigo-sentipen handiarekin heldu nion. Egoeraren gordintasunaz jabetzeko, lehen zenbakia abiarazteko asmoarekin Madrildik Iruñeara netorrela, Gasteizen ez aurrera ez atzera geratu nintzen, 1976ko martxoaren 3ko barrikadetan. Hilabeteren buruan doi-doi, kaleratu genuen aldizkaria, oso modu apalean eta arrisku handiak hartuta. Erredakzioko kide guztiok ezizenez sinatzen genuen, beste hedabide batzuetan egiten genuelako lan eta arriskua izugarria zelako. Ultraeskuindarren eraso asko izan genituen, agerkaria behin baino gehiagotan bahitu zuten, heriotza-mehatxuak ere jasan genituen, eta nik neuk kartzelan bukatu nuen, Guardia Zibilak Lekeitioko jaietan eragindako errepresioari buruz eskutitz bat argitaratzeagatik. Astero joan behar nuen aldizkariaren probak Jaime del Burgori (Jaime Ignacioren aita) erakustera, bera baitzen garai hartan Estatuaren zentsorea Iruñean, eta hala esaten zidan: ‘Baina, baina… nola argitara dezakezue hau?’. Bere irudiko, egin nahi genuena onartezina zen.

Zer iritzi duzue komunikabideek 40 urteotan izan duten bilakaerari buruz?

MF: 1970eko eta 1980ko urteetan, kazetaritza gizartearen eta demokraziaren zerbitzurako tresnatzat hartzen genuen, bai hemen bai Estatuko beste leku batzuetan. Gerora, lanbide honetan ere normalizatzen joan zen zatiketa politikoa: askatasunak sendotzeko helburu bateratutik aukera politiko jakinak babestera pasa ginen. Ondoren, 90eko hamarkadaren erdialdetik aurrera, are nabarmenagoa bihurtu zen hedabideen jabetzaren kontzentrazioa eta, hala, botere ekonomiko oso jakinak jabetu ziren komunikabideez. Hedabideak interes politiko alderdikoien eranskin bihurtu ziren eta, geroago, baita interes ekonomikoen euskarri ere.

 

El Mundoren adibidea ondo ezagutzen duzu, Mariano…

MF: Bai, El Mundoren Euskadiko edizioan iritzi saileko burua izan nintzen. Pedro J. Ramírezek, Diario 16 utzi eta El Mundo sortu zuenean, El País berri bat egin nahi izan zuen. Lerro oso ireki batekin ekin zion –han zegoen Javier Ortiz, adibidez–, baina berehala jabetu zen ez zuela lortuko, eta 1993 eta 1996 artean, Gonzálezen azken legealdian, eskuineranzko bira hartu zuen eta gaur egun ezagutzen duguna bihurtu zuen El Mundo. Niri, hasiera batean, idazten uzten zidaten, gero nola egin behar nuen esaten zidaten, eta azkenean, euskal edizioaren editorialak zuzenean Madrildik idazten zituzten.

 

Aldi berean, lanbidearen baldintzak gero eta prekarioagoak bihurtzen joan dira.

MF: Bai, mundu guztiak jasandako krisiaz gain, gure lanbidean oso gaizki kudeatu zen alderdi digitala. Horrek eragin zuen krisia behar baino handiagoa izatea, eta prekarietatea areagotzea: soldata txikiak, lan-segurtasunik batere ez, eta informazioa oso denbora tarte laburrean eman beharra, besteak beste. Orain oso arraroa da egunkarietan (eta zer esanik ez, gainerako hedabideetan) albisteak edo esklusibak aurkitzea, eta, horren ondorioz, gaur egun beste bat da joera: jakinak diren gertakariak ikusgarri bihurtzea. Eta hortik dator informazioaren kalitatearen beherakada.

MP: Prekarietatearekin batera etorri zen lanbidearen sinesgarritasuna galtzea, eta fenomeno hori larriagotzen joan da politika profesionalizatzen joan den erritmo berean. Duela ez hainbeste urte, kazetariok eskura genituen informazioaren jatorrizko iturriak (politikariak, lehen eskuko iturri fidagarriak eta abar), baina pixkanaka-pixkanaka komunikazio-kabineteen, prentsa-ohar ofizialen eta abarren diktadura gailentzen joan da.

MF: Hainbesteraino, ezen kazetaria ez baita jada erredakziotik ateratzen, eta prentsa-ohar ofizialen, agentzietako albisteen eta abarren artean itota baitago. Jada ez da albisterik bilatzen. Gainera, erakundeen informazioa argitaratzeak ez du inoiz arazorik sortzen, eta hala, lanbidea, gero eta gehiago, erosoagoa bihurtzen eta bertan goxo egiten ari da.

Zer beste arrazoi dago lanbideak sinesgarritasuna galtzeko?

MP: Dudarik gabe, adierazpenei oihartzun egiten dien kazetaritza. Nik ez nuke onartuko politikarien edo pertsona famatuen adierazpenei hainbeste leku ematea. Ematen du lauk esaten dutena, hori dela garrantzitsua, eta ez benetan gertatzen dena. Egoeraz baliatu nahi duten lau oportunistak erabakitzen dute zer den albiste, eta besteok... onartu egin behar dugu?

MF: Egoera hainbeste desitxuratu da, ez baitira bereizten adierazpenak eta gertakariak. Nik tarte mugatu bat gordeko nuke politikarien adierazpenetarako, esan ez dezaten zentsuratu egiten ditugula, eta gainerakoa albisteak ematera eta herritarrentzat garrantzitsuak diren gertakariak jasotzera bideratuko nuke, gertakari horiek ondo azalduta, noski. Tokitan gaude ordea, galderarik gabeko prentsaurrekoak onartzen diren garaiotan…

Irratiak, telebista, web-orriak, egunkariak… komunikabide guztiak dabiltza gobernuek, berdin estatukoek nahiz autonomikoek, emandako informazioaren orbitan.

MP: Hor, zalantzarik gabe, telebista da boterearekiko morrontzaren adibide garbiena. Kate publikoak nahiz pribatuak, denak dira boterearen mirabe. Baina hemengoaz ari bagara, ETBri lasai ederrean esan diezaiokegu Arantxa Tapia Telebista. Herrialde oparoaren irudia eta abar saldu behar du, ados, baina egunero izan behar al du albiste? Euskal Herrian ez da beste ezer existitzen, antza denez. Eta hedabide publiko bati buruz ari gara.

MF: Badakigu komunikabide handiek egituratzen dutela eztabaida sozialaren mamia. Zeri buruz eztabaida dezakegun ezartzen dute. Azken batean, komunikazioa horixe da: norberaren ideia eta iritzien inguruan adostasuna lortzeko borroka, jendeak guri interesatzen zaigun moduan pentsa dezala lortzea. Eta horretan, boterea dutenek abantaila dute, agintzen dutenek beren ikuspegia ezartzen dute etengabe, barneratzen goazen mezu faltsuen bidez. Adibidez, sinestarazi digute krisiaren errua gurea dela, gure ahalmenen gainetik bizi izan garelako.

 

Orwellek esana da “norbaitek interesa badu zerbait jakin ez dadin, hortxe dago albistea; gainerako guztia propaganda da”. Baina funtsean, zer da albiste bat?

MP: Gaur egun, botereak berak fabrikatzen ditu albisteak, eta gero etengabe irentsarazten digute eskueran dituzten tresna guztiak baliatuta: tertuliak, txisteak… Eta gelditu gabe biraka dabilen gurpil zoroa da, autoerreferentziala, mundu guztiak ontzat ematen duen arte hori dela benetan garrantzitsua.

MF: Zer den albistea? Jendeak edozein esparrutan (politika, gizartea, kultura…) herritar kontziente eta aktibo gisa jokatu ahal izateko jakin behar duena, horixe da albistea. Hau da, ez da nahikoa gertakari edo datu berriak ematea; aitzitik, arrazoiak eta kausak ere azaldu behar dira.

Jarri testuinguruan.

MP: Jendeak jakin egin behar du zergatik gertatzen diren gauzak: ageriko aurpegiak atzean beste alde bat du. Nik paperan irakurtzen dut, baina digitalean ere asko, eta beti aurkitzen ditut informazio-uharteak. Faltan sumatzen ditut galdera baten ondotik eginiko galderak, elkarrizketatuak erantzuteari izkina egiten dionean. Beti pixka bat gehiago estutu behar da, horixe da kazetarion betebeharra.

MF: Gainera, ezin dugu mugatu iritziak ematera, eta itxurak betetzera. Nik neuk, adin batera iritsi naizen honetan (80 urte betetzera doa), errealitatea komunikabideen begietatik soilik ez ikusteko erabakia hartu dut. Jada ez ditut egunean hiru egunkari irakurriko. Eta igandero sei ordu egunkariak irakurtzen eman izan dituen honek esaten du hori… Oraintxe bertan, nahikoa da pixka bat egunean egotea, edozein debateren hariari jarraitzeko. Gaien inguruko eztabaidak hain daude putzu batean ustelduta, eta hainbeste errepikatzen dira…

Nolakoa izan behar du hedabide publiko batek?

MF: Tira, Teleberria pintxo-ostatu bat bihurtu da. Lotsagarria da.

MP: Albert Camusek esaten zuen kazetariak herriaren bozgorailu emozionala izan behar duela, eta hedabide publikoek errealitatea islatu behar dutela, unean uneko Gobernuaren gustukoa izan ala ez. Orain daukaguna alderdi-kuotak dira. EiTBn horrela banatzen dira minutuak… Bai, lotsagarria da, kazetaritzaren kontrakoa. Hemen, alde publikoa alderdi bati lerratua dago, ez da publikoa.

MF: Nik arrisku batzuk hartuko ditut. Nik ez nituzke onartuko informazio-bide publikoak. Gobernuaren mende dagoen bitarteko batek ezin du inpartziala izan. Adibidez, telebista publikoak eduki ez errentagarriak lantzera mugatu beharko luke, beste inork egingo ez dituenak egitera: kultura, dokumentalak, artea… Bestelako gauzak, berehalako errentagarritasunaren mende ez daudenak, baina gizarte batentzat beharrezkoak direnak.

 

Emakumeak zergatik ez du hedabideetan dagokion lekua aurkitzen, fakultateetan gehiengoa izan arren?

MP: Azken 40 urteotan ez dugu hobera egin, baina hipokritagoak gara. Emakumeek ez dituzte zuzendaritza-postuak betetzen oraindik ere, eta betetzen dituztenean, seguru asko gutxiago kobratzen dute. Nik neuk ere, Eginen, zuzendari postua bete zuten gizonezkoek baino gutxiago kobratzen nuen. Frankismoaren kultura-substratuak bere horretan dirau. Bide luzea dugu egiteko.

MF: Nire kasuan, Herri Irratian, dezenteko oreka zegoen sexuen artean, baina egia da garrantzizko saioetan gizonezkoak izan direla gidari duela oso gutxira arte. Gaur egun, hala ere, hor dira Pepa Bueno, Julia Otero, Gemma Nierga… Bistan denez, gai hau askoz nabarmenago azaleratzen ari da azkeneko bizpahiru urteotan, feminismoa indarra hartzen ari den honetan. Nolanahi ere, duela ez hainbeste, egiaztapen bat egin nuen: El País egunkariaren ale bat hartu nuen, ausaz, eta emakume baten lehen argazkia 39. orrialdean agertzen zen. Horri buelta emateko lan handia beharko da.

MP: Hasteko, emakumeek ezin izan dituzte alde batera utzi etxeko lanak, eta hori galga bat da. Aldiz, hedabide jakinetan batzuetan gertatzen da, gatazka gordin baten ondoren, emakume bat jartzea buruan. Zergatik gertatzen da hori? Zubi eraitsiak berregiteko ahalmen hori dugulako menturaz? Edo azken baliabide gisa, inork ez duelako postu hori nahi?

 

Emakume kazetari askok egin dute jauzi politikara (Uxue Barkos, Maddalen Iriarte, Jasone Agirre). Zein da arrazoia?

MF: Kasu hauetan, argi dago kazetaria ezaguna zela lehendik ere, bazuela nolabaiteko ikusgarritasun bat… Gauza pertsonal bat kontatuko dut. Alderdi batek, ez dut esango zeinek, Donostiako alkatetzarako hautagai izatea proposatu zidan. Baietz esan nien, baldintza batekin: lau urte behar nituela prestatzeko, irratitik kanpo, udaleko bizitza politikoaren xehetasun guztien berri jakiteko. Eta aurredenboraldiko lau urte horietan soldata normal bat ordaintzen bazidaten, onartuko nuela… Jakina, ez zuten nahi izan. Honekin esan nahi dudana da oso prestatuta egon beharra dagoela politikara jauzi egiteko…

MP: Beno, eta zer uste duzu dakitela orain daudenek? Gertatzen dena da kazetariek dezenteko harremana dutela politikariekin, eta horrek erraztu egiten duela jauzia. Gainera, nire hautagaitzan aurpegi ezagun bat sartuta, koskatxo bat jaten diot oposizioari… Tira, tentazio asko daude bazterretan.

 

Biek gaztelaniaz egin izan duzue lan. Zer harreman duzue euskararekin?

MF: Nire ingurunea erdalduna izan da beti, eta nire xalotasunean, uste nuen euskaraz nik bakarrik ikas nezakeela. Hainbat ahaleginen ondoren, gaur euskaraz irakurtzen dut, ondo ulertzen dut eta euskaraz bizi naiz egunean bizpahiru orduz, baina erraztasuna falta zait.

MP: Gu euskararen belaunaldi galdua gara edo, hobeto esan, belaunaldi debekatua. Nire Nafarroan ezinezkoa zen euskaldun bat aurkitzea. Ni oso gazterik hasi nintzen lanean, eta gorriak eta bi ikusitakoa naiz euskaraz ikasteko ahaleginean. Euskaraz erraztasunik ez izateak umiliazioak ekarri izan dizkit lanbidean, eta zenbaitetan gutxietsi egin izan naute horregatik. Euskaraz irakurtzen dut, ulertzen dut, baina beti zailtasunekin. Hortxe dago, gauero, nire ohe ondoko mahaitxoan.

 

Politikara etorrita, zuen iritziz Espainiako Estatua krisian dago, edo beti bezain indartsu?

MF: Kataluniako adibidea baliatuta: ez zekiten Estatu bat hain indartsua izan zitekeenik. Guk hemen, gure apalean, bagenekien. Alde horretatik, Estatua oso indartsua da, beti bezala, baina aldiz, Espainiaren ideia gero eta ahulagoa da. Bada halako behin-behinekotasun sentsazio bat. Ebaki hori zaindu egin behar da, asko gaiztotu daiteke-eta, ikusten ari garen moduan.

MP: Estatuak Kataluniak baino askoz gehiago galdu du. Matxinadagatik 30 urte eskatzea ahulezia horren adierazle da. Estatu frankistak premia sentitu duenean azaleratu du bere boterea eta indarra, bere burua kolokan ikusi duenean. Ez du ez forma, ez konponbide ez justizia demokratikorik. Orain egiaztatu dugu trantsizioa zoru ustelaren gainean itxi zela. Eta uste dut belaunaldi honek ezin izango duela konpondu, supremazismo espainiarra gailentzen delako.

 

Euskal oasian bizi gara, ala propagandaren eragina da irudipen hori?

MF: Hor zerikusi handia izan du ETAren amaierak. Urte askotan asaldatuta, kezkatuta, beldurtuta… bizi izan ginen. Heriotza, espetxea, errepresioa, beldurra… horiek ziren eguneroko gaiak. Hori bukatu da, baina euskal gizartea nekatuta dago, ajeak jota bezala. Ezkortasuna nabaritzen da, etor daitekeen edozein aldaketaren aurrean. Eta EAJk ondo interpretatu du: har dezagun lasai. Eta horri krisi ekonomikoa gehitzen badiogu, diskurtsoa, ezinbestean, horretara mugatu da: “gure txarrean, ez gaude gaizki”. Eta hori guztia praktikara eramateko, Urkullu lasaigarri perfektua da.

MP: Hibernazioan gaude, zerbaiten esperoan bezala. Ziurgabetasun ekonomikoak kezka sortzen du, eta gazteei horixe erakutsi diegu: ez zaitezte gehiegi mugitu, ez du merezi eta. Herrialdea gelditu egin da bat-batean, eta gu pintxoak jaten, dibertitzen eta hiriak dotore jartzen aritu gara. Agian jasandako urte gogorren aurreko erantzuna izan da. Testuinguru horretan, EAJ familien sare bat da eta familiako kideak politikan kokatzea da sare horren xedea. Ezer gutxi gehiago. Eta Urkullu galda argia eta nabaria da edozein ekimen geldiarazteko. Lehendakariak mendekotasunaren lasaitasuna dakar.

Badago oposizio politikorik Euskadin?

MF: Ez dago oposiziorik. Erabakitzeko eskubidearen aldeko trena jar daiteke martxan eta abiarazi, baina EAJ, PSOE eta PP galga ezartzen ari dira, tren hori geldiarazteko.

MP: Ezker abertzalea izan daiteke oposizioa, baina oraindik ere motxila astuna du gainean… Motxila desegiteko, mahaian beste jaun-andreekin batera eseri daitezkeela erakusteko fase horretan daude. Izan ere, jakina, oposizio handia egiten baduzu, leku hori kendu egiten dizute.

MF: Ezker abertzalea neutralizatuta dago bere azken hamarkadetako historiaren eraginez. Merituak biltzen ari dira gaur-gaurkoz buru egin ezin dioten borroka bati aurre egiteko. Gainera, ezker abertzaleak ahaztu samar dauka gai soziala, ez du artikulatu, eta ez du politikara eraman.

 

Zuen bizitza profesional guztian ETA izan zen agendan lehen lerroko gai nagusia, eta orain jada ez da existitzen…

MF: ETA hor zegoen egunero, baina zer diren gauzak, Egin kaleratu genuen lehen egunean ez zegoen inolako albisterik, eta erdi asmatu behar izan genuen Leizaola Euskadira etortzekoa zela… Anekdotak alde batera utzita, nire bizitzan hori baino ez dut ezagutu: frankismoaren 40 urte eta ETAren 40 urte.

MP: ETAk eragin izugarria izan du nire bizitza pertsonal eta profesionalean, eta herrialdea hipotekatu du. Nik, Egineko zuzendari izan nintzelako, ezin izan nuen gero lanik aurkitu urte askoan.

 

1975ean, sinatuko zenuketen Euskal Herria 2018an gaur egun den modukoa izatea?

MF: Ez. Nik espero nuen Espainiako demokrazia kalitate handiagokoa izango zela, eta Euskal Herrian ez ginela mugatuko Espainiako eredu burokratikoa gure erakundeetan erreproduzitzera. Eta jakina, ez nuen aurreikusten ETAren bilakaera horrelakoa izango zenik.

MP: Nik ere ez. Pentsatzen nuen euskal politikariak gizatasun eta kultura aldetik beste itzal batekoak izango zirela, baina burokrata handiuste batzuk izan dira. Negargarri aritu dira, kale eta kale. Alferrik galdu da berezko talentu eta lidergo ugari. Eta ETAri buruz, gauza bera, sortutako gatazkak eragotzi egin du herriak aurrerapausoak ematea.