2018-10-02 14:03

Honakoa Nagore Uriarte-k idatzitako erreportajea da, ALDA aldizkariko 3. alerako. 

`La Manada´ auziaren epaiak hautsak harrotu ditu, justizia gizartearen atzetik doala sentitzeraino. Hala da? Maria Viadero eta Maitena Monroyren iritziak jaso ditugu, Mugarik Gabeko aktibista feminista eta genero indarkerian aditua, hurrenez hurren.

Indarkeria matxista jasan duten emakumeei salaketa jartzeko egiten zaien deia ozen entzuten da bazter guztietan. Denuntzia jarrita, ordea, euren ahotsari entzungor egitea leporatu diote askok justizia sistemari, patriarkala dela epaitzeraino. Baina, zeri buruz ari gara zehazki?

“Justizia patriarkalaz ari garenean, matxismoa bereziki justizian erreproduzitzen dela esaten ari gara”, laburbildu du Maria Viaderok. Maitena Monroyk ere argi dauka: biktima errunduntzat hartzen da, jaso duen biolentziaren erantzule eginez, bere hitzari sinesgarritasuna kenduz; erasotzailea, ordea, biktimizatu ohi da. Bi dira jomugan diren esparruak: alde batetik, legedia bera; bestetik, lege horien interpretazioa. Viaderok onartzen du araudian aurrerapauso batzuk gertatzen ari direla; arazoa, ordea, lege horien interpretazioan dago. “Auzia da kutsu matxistak erabat zeharkatzen duela legeen gainean egiten den interpretazioa, justizia, oraindik ere, perspektiba feministarik gabeko esparrua delako”.`La Manada´auzia jarri du horren adibide.

Monroyren iritziz, ezinbestekoa da justizian genero perspektika txertatzea. “Urratsa eman ezean, ez zaie inoiz egia ezta justiziarik bermatuko indarkeriaren biktima izan diren emakumeei; aldi berean, gure imajinario kolektiboan oraindik bizirik matenduko da emakumeak emakume izate hutsagatik bortxatzea edo erailtzea ez dela hain larria. Gizarteak jarraituko du pentsatzen zigor eremutik at ez dagoela zertan esku hartu, baina ezin da zigor eremura mugatu. Zentzu horretan, dio, badira, legeaz gaindi, egoera salatzeko beste modu asko: erasotzaileak publikoki salatu, euren seme-alaben kargu egiten ez diren gizonak publikoki salatu...

Baliabide faltaz ere jardun du Viaderok. “Espainiar estatuan berdintasunerako eta genero indarkeriaren kontrako legeak daude. Biek izan ditzakete elementu oso interesgarriak, baina ez dute baliabide nahikorik prebentziorako, hezkuntzan eragiteko... Legea ez da betetzen”. Beste adibide bat: 2018an, oraindik ere, Espainiar Estatuko genero indarkeriaren legeak bikotekidearen edo bikote ohiaren erasoak baino ez ditu aintzat hartzen. Hortaz, hainbat feminizidiok ez dute genero indarkeriaren izendapenik hartzen. Hortxe dugu Nagore Laffageren kasua (2008).

 

Salatu... Eta gero zer?

“Salatu ezazu”, esaten zaie gau eta egun. Zer gertatzen da, baina, urratsa ematen dutenean? “Emakumeak dira epaituak, euren ahotsa, euren sinesgarritasuna”, dio Viaderok. Zeresanik ez migranteen kasuan, Atzerritartasun Legearekin egiten baitute topo aurrez aurre. Legea bezain zurrunak diren estereotipoei ere aurre egin behar diete. “Justizian lan egiten dutenen mesfidantza pairatzen dute, salaketa, errekurtso ekonomikoak jasotzeko aitzakiapean jartzen dutenaren zama astuna. Aurreiritzi horiek erreproduzitzen dira, emakume izateagatik haratago, migrantea izateagatik”. Horrek emakumeei erruduntasun sentimendua eragiten die eta aurreiritziak sortzen dira ustezko salaketa faltsuekin (%0,1 baino gutxiago dira faltsutzat hartzeko zantzuak izan ditzaketenak auzitegien datuen arabera).

María Viadero: “No existe un reconocimiento político ni social. ¿Por qué no hay homenajes públicos a las víctimas de violencia de género? Porque la violencia contra las mujeres se sitúa en un nivel inferior al de las víctimas de otro tipo de violencias. Por lo tanto, no se garantiza su derecho a la memoria, la justicia y la reparación. Los Gobiernos deben asumir su responsabilidad”

 

Prozesu integrala

“Genero indarkeria continuum bat da emakumeen bizitzan, esfera guztietan dago presente, maila ezberdinetan”, dio Viaderok. Horregatik, ezinbestekoa deritzo prozesu guztian laguntzeari. “Auzitegiak espazio arrotzak dira, erasotzaileekin topo egiten dute, epaiketara joatearen beldur dira, baita ustez espezializatutako auzitegietan ere”. Estatuek, gainera, ez dituzte trantsituak errespetatzen: “Salaketa jartzen den unetik sententzia ezagutu arte epeak ikaragarri luzeak dira. Tarte horretan zaurgarritasun egoera larrian daude”. Datuak ditu lagun: 2016an eraildako emakumeen %36 salaketa aurkeztua zuen, edota genero indarkeriagatiko aurrekariak erregistratuta.

 

Defentsarako legitimitatea

Emakumeek euren burua defendatzeko duten eskubidea bera auzitan jartzen da, Rivasen kasuan bezala, umeekin ihes egiteagatik zigortua. Monroyren esanetan, beharrezkoa da biktima kategoriari buruzko eztabaida zabaltzea. Izan ere, askok salatzen dute emakumeak betiko biktima bakarrik izatera kondenatzen dituela estatuak. Bere ustez, ordea, kontrakoa gertatzen da: Estatuak emakume askori biktima izatea ere ukatzen die, jasotako kaltearen erantzule eginez, Rivasen kasuan gertatu bezala: seme-alaben eta bere buruaren segurtasuna bermatzeko ihes egitea erabaki zuenean, biktima izatetik erasotzailea izatera igaro zen, “`aita on´ batek dituen eskubideen kontra modu desproportzionalean jokatu zuelako estatuaren esanetan”. Hau da, Rivas, biktima izatetik, errudun izatera igaro zen iritzi publikoarentzat.

Viaderok beste adibide bat jarri du: gurutzatutako salaketak, alegia, erasotua izan den emakume batek salaketa jartzean, gizonak ere denuntzia jartzea, emazteak erasotu duelakoan. Nahiz eta bere burua defendatzeko egin, biktima izateari utzi eta erasotzaile bilakatzen da askorentzat.

Monroyk oso arriskutsua deritzo biktima gisa ez aitortzeari. “Ez badago biktimarik, ez dago erasorik ezta erasotzailerik, beraz, ezta justizia eskatzeko aukerarik ere”. Horrek badu alboko ondoriorik: emakume askok euren burua defendatzeko gaitasunik ez dutela barneratu dute, euren burua ahultzat dute, eragiteko gaitasunik ez dutela sinesteraino. Horren isla da berak eskaintzen dituen audodefentsa feministako tailer eta hitzaldietan gertatu ohi zaion egoera bitxia. Bertaratutako emakumeei galdera botatzen die sarri: zeure bizitza arriskuan dagoen egoera batean egongo bazina, fisikoki aurre egingo zenioke zeure erasotzaileari? Emakume askok erantzuten dute ez dutela euren burua horretarako gai ikusten. Beste galdera bat orduan: eta biktima zure alaba, ama, edo maite duzu emakume bat izango balitz? Hor ez dute zalantza izpirik izaten: oldartuko ziren. Hortaz, Monroyk argi dauka: “kontua ez da emakumeok geure burua defendatzeko gaitasunik ez dugunik, baizik eta emakumeok ez diogula geure burua eskaintzen beste gizaki bati eskainiko geniona”. Horren aurrean, dio, estatuak bere burua aurkezten du emakumeen babesle bezala, eta instituzioak emakumeen eskubideen tutore. “Estatuak eta instituzioek baino ez daukate emakumeen gainean erabakitzeko ahalmena, betiere, emakumeon ahotsari erreparatu gabe”.

Emakumeak gizabanako ahul gisa aurkezteko joeraren aurrean, azken urteotan `beldurra lekuz aldatuko dugu´ lelopean herri eta hirietako jaietan egindako azken manifestazioen inguruan galdetu diogu. Ez ditu gogoko. Performancea dela eta maila sinbolikoan egiten dela aitortuta ere, ez ditu gustuko. Zergatia azaldu du. “Azken finean, gure helburua ez da beldurra lekuz aldatzea, ez behintzat nirea; arriskutsua da biolentzia gainditzeko bidean, gizonek emakumeok sentitzen dugun beldurra sentitu behar dutela pentsatzea. Ez dugu indarkeria sozializatu nahi, biolentzia errotik kendu nahi dugu; ez dugu pobrezia zabaldu nahi, baizik eta deuseztatu; ez dugu injustizia mundu osora zabaldu nahi, baizik eta denontzako justizia lortu”.

MAITENA MONROY: “Al agresor se le victimiza; en cambio, las mujeres víctimas son consideradas o bien provocadoras de la violencia que sufren, o bien débiles e indefensas, personas que el Estado e instituciones deben tutelar. Las mujeres deben ser siempre las titulares de sus derechos, no las instituciones”.

 

Indarkeria modu berriak

Indarkeria modu berrien inguruan ere mintzo da Viadero. “Seme-alabak instrumentalizatzen ari dira, betiere, emakumeak kaltetzeko”, dio Viaderok. Juana de Rivasen kasua dago, eta Euskal Herrian Sara Majarenas eta bere alaba Izarrena. Bada aurrekaririk: Angela Gonzalez. Alaba erail zuen bere bikotekide ohiak, Gonzalezek denuntziak jarrita bazituen ere. Bada, Nazioarteko Auzitegiak salaketa jarri dio Espainiar Estatuari, Gonzalezi errekonozimendua eta erreparaziorako eskubidea ukatzeagatik; bada, Espainiako gobernuak ez du oraindik ezer egin. Viaderok argi dauka: “Ez dago errekonozimendu politiko ez sozialik. Zergatik ez zaie omenaldirik egiten genero bortizkeriaren biktimei? Beste biolentzien biktimen maila ezberdin batean kokatzen dituztelako”. Indarkeria matxista terrorismoa ote den galdetuta, Monroyk irmo dio: “Noski baietz, elementu guztiak ditu: ideologia bat, egitura bat eta helburu politiko bat: ordena soziala eta emakumeen gaineko kontrola mantentzea”. Ez da, ordea, hala kontsideratzen.

ETAren amaierarekin batera bakerako aro berria irekitzen zela entzun dugu sarri. Mugimendu feministak, ordea, irmo erantzun du kaleetan: `hau ez da gure bakea´. Euskal Herrian, ETAren desagerpenaren ondoren, bakean bizi garenaren ideia zabaltzeko arriskua al dago? Argi dauka Maitenak. “Bai, patriarkatuaren intereseteko bat indarkeria sexista liskar sinple baten gisara aurkeztea da, bi pertsonen arteko hizka-mizka balitz bezala, besterik ez. Feministon ekarpena izan da biolentzia esfera pribatutik publikora eramatea; baina bitartean, patriarkatuak kontrako norabidean sakondu du: arazoari garrantzia kenduz, pribatua, pertsonala edo indibiduala dela transmitituz”.

Erreparazioa ere afera indibidualera mugatzen dela dio Viaderok. Kalte-ordainaz ari da, ezinbestekotzat jotzen duena, baina erreparazio kolektibo baten atarian. “Gobernuek asumitu behar dute lan hori, emakumeei euren egia aitortu”.

Monroyren esanetan, zor historikoa dugu emakumeekin: errepikatuko ez dela bermatuko duen memoria kolektiboa eraikitzea. “Arlo sozial, kultural eta instituzionalean erreparazioa, errekonozimendua eta memoria lantzea zor diegu, biolentzia sexistari legimititatea kenduko dion marko berri bat eraikitzeko”. #NikSinistenDizut kanpainan, adibidez, gizarte zibilak hartu du erreparazio sozialaren ardura. “Lotsaren eta erruduntasunaren estigmarekin apurtu du; biolentzia honen dimentsioa erakutsi du; eta ahizpatasun sareak sortu ditu, gutako bat erasotzen badute, denok erasotzen gaituztelako”.

Are gehiago, memoriaren eraikuntzak badu, Monroyren ustez, bestelako ekarpen sozialik ere. “Memoria historikoak gizarte oso baten begirada eta balioak zentratzeko gaitasuna dauka; baita identitateak sortzeko ahalmena ere, beraz, gizonak ezinbestean pertsona bortitz bezala eta emakumeak ahul eta zaurgarri gisa aurkezten dizkigun imajinarioa apurtu dezake, identitate berriak sortzeko balio du”.

Auzitegi alternatiboak

Ariketa kolektiboak ere badira nazioartean mugimendu feministak sortutako emakumeen auzitegi sinbolikoak. Zer dira zehazki? Bada, auzitegien bitartez gune publiko bat sortzen da, aitormenik, ikerketarik, epaiketarik eta ordaintzarik gabe geratutako eskubide urraketak salatzeko. Mundu osoan justizia eta inpunitaterik gabe pairaturiko indarkeriak ikustarazten dira, eta, horrela, estatua salatzen da, herritar guztien eskubideen bermatzaile gisa dituen betebeharrak ez betetzeagatik. Lehen auzitegi alternatiboak Asian eta Ozeano Pazifikoan abiatu ziren eta hedatuz joan ziren. Asian, kasu, Tokioko Auzitegia egin zen Bigarren Mundu Gerran zehar Japoniako armadak hainbat herrialdetako emakumeak sexu-esklabu izatera behartu zituela salatzeko.

Euskal Herrira ere hedatu zen ekimena. Mugarik Gabe Elkarteak beste hainbat euskal gizarte-eregilerekin batera (23 erakunde baino gehiago, tartean ELA), “Emakumeen Eskubideen Nazioarteko Auzitegia. Viena +20, Euskalherria 2013” antolatu zuen 2013ko ekainaren 7 eta 8an, Bilbon. Bertan 8 emakumek testigantza emateko balentria erakutsi zuten, auzitegiko fiskal, aditu, epaimahaikide eta abarren aurrean.

 

Elkarren aitortza

Ahotsa emateaz gain, euren testigantzari zilegitasuna ematen diote auzitegi hauek. “Espazio seguruak eraikiz, elkar errekonozitzen dute, biktimaz haratago, bizirautea lortu duten pertsona gisa. Zaintza bermatuta dagoen espazio batean testigantza emateak berak erreparazioa dakar. Subjektu aktibo bilakatzen dira, indarkeriatik bizirik ateratzea bera badelako ekintza aktiboa. Auzitegi alternatiboetan jauzi hirukoitza egin dute: biktimatik bizirik irautera, bizirautetik ahalduntzera”.

Monroyren aburuz, ezinbestekoa da prozesu horretan urratsak ematea: lehenik eta behin, oinarrizkoa da biolentzia sexistaren biktima izan den emakumeak bere buruari aitortzea jasandako mina, bere burua biktima gisa izendatzea. “Zeure buruari biktima zarela aitortzen ez badiozu, nola ulertu gertatu zaizuna, zer salatuko duzu, ze justizia eskatuko duzu, nola eraikiko duzu erresistentzia, finean, nola berreskuratuko duzu zure gorputzaren gaineko subiranotasuna? Beste kontu bat da bizitza osoa biktima rolean jarraitzea. “Biktima kategoriak espazio eta denbora tarte zehatza izan behar du, baita erreparazio egokia jaso ere, gertatu zaizuna larria dela baina justizia bermatu dizutela sentitu dezazun. Hortik aurrera, erresistentzia eraiki ahal izango duzu. Azken finean, ezin duzu bizitza osoa eman gertatu zaizuna ukatzen, ezta pairatu duzun biolentziari neurriz kanpoko zentralitatea ematen ere. Biktima zarela onartzea ahalduntze prozesuaren parte da, baina ez da kategoria itxi eta estatikoa, hiru fase dituen ibilbide baten lehen geltokia baizik: biktima izatetik, biziraun duen pertsona izatera, azkenik, eskubideak dituen subjektu aktiboa izateraino.

Argi dute biek bidea modu kolektiboan egin behar dela, gizarte osoaren ardura baita. Aliantzak ez zaizkie faltako.

ELA klase sindikatu abertzalea da, 1911n sortua eta egun 100.000 afiliatu dituena.