Por que estamos aquí?
Estamos na caseta Toureau do museo Ur Mara de Alkiza. A xoieira Elena Carajaville e o escultor Koldobika Jauregi montaron un proxecto para traballar a relación entre a arte e a natureza e realizaron talleres, conferencias, teatros e concertos. Tamén ofrecen unha bolsa de creación, a bolsa Sormenaren Kabia de Alkiza, e por iso estou aquí. A xente que acode a esta cabana vén atopar e a tentar reflectir a relación entre a palabra e a natureza.
Vin co meu fillo e estaremos aquí tres semanas, matriculeime na Escola Forestal de Alkiza, así podo escribir pola mañá e pola noite e pola tarde fago o papel de nai.

Agora estamos no centro do hayedo. Non se ouven máis que algúns paxaros e o vento. O
vento acompañounos durante toda a semana e foi unha tolemia. Caéronse árbores, rompéronse ramas… Cando estás na cidade e pensas que virás escribir sobre a natureza, non tes en conta ese rostro B da natureza, e ese é outro dos temas que estou a traballar. Natureza como descoñecida ou como besta: que coñecemos, que non, que leis ten, si permítenos entrar e saír, a presenza de animais…

Dixéchesme que viñeches co teu fillo. Como vives iso?
Ao principio víao como unha oportunidade para os dous. Lin unha vez ao escritor Ingrid Christensen que cando recibía as bolsas non tiña a oportunidade de deixar á nena en ningures. Unha vez que lle tocou ir a París, expúxose a estancia de tal maneira que, mentres escribía polas mañás, daba ao seu fillo o mapa de París e era el quen, mirando o mapa, preparaba o programa das tardes. Pensei que iso era o que quería facer polas mañás para facerlle un plan cando eu estivese a escribir. Pero logo invadiume a ansiedade porque se me ocorrían moitos argumentos en contra disto.

Saíu a oportunidade de matricular ao meu fillo/a na Escola Forestal de Alkiza e decidín vir. Con todo, o comezo foi agridoce. Tiña un plan moi idealizado, pero coa cuestión da maternidade estás a recibir críticas externas en todo momento e iso esperta as inquietudes que podes ter dentro. A maternidade e o sentimento de culpa sempre van da man. Moitas veces sinto egoísta, porque quero protexer o espazo da escritura, pero tamén o meu fillo. Todos os días vivín esta rivalidade.

Vostede é escritor, pero tamén profesor. Solicitou un permiso de tres semanas para estar aquí. Bastan tres semanas?
Non. O que fas a primeira semana é unha especie de aterraxe. Debe lavarse a cabeza durante esa semana ou baleirala. E niso a natureza axúdache inmediatamente. Pero a cabeza segue o seu curso e é lenta. E logo o que fas durante as outras dúas semanas é atopar disparadores. O que estou a facer é apuntar todo o que me vén no caderno. O que pasa é que a escritura e a ansiedade sempre van da man no meu caso. Eu quero escribir todo ja [risas]. Pero o que estou a facer é tranquilizarme un pouco, apuntar ideas e saber que o desenvolverei o ano que vén. Pero si, botaba de menos ter, por exemplo, un ano enteiro para desenvolver todo o que teño na cabeza. E aí xórdeme a frustración.

Ademais, ocórrenseme diferentes proxectos á vez e resúltame moi difícil centrarme só nun. Cando estou a desenvolver un, xorden ideas para o outro, como ponte, que espertan o un ao outro.

O ensino ocupa moito tempo na túa vida. Este oficio achégache algo máis que tranquilidade económica? Pensou algunha vez en deixalo?
Tomeime un ano de licenza para pensar niso. Vendo como está o mundo, teño unha gran preocupación social. Creo que cada un ten que buscar a súa maneira de influír na sociedade e o camiño que atopei para facelo foi o ensino. Cando estou en clase vexo o duro que é para os adolescentes o mundo. Non son inxenuos, son conscientes de todo, aínda que aínda algúns non saben estruturar ou explicar o pensamento. Eu quero aproveitar o tempo que teño para influír niso e decidín facelo desde o humor.

Á miña volta recibín o amor, a alegría e o feedback. O mundo do escritor pode ser moi egocéntrico e reducido e os alumnos tráenme á realidade, ensínanme como está o mundo. E iso é o que me interesa traballar coa palabra: recoller como está o mundo, filtralo e, a través da obra, traducir propostas ou preguntas para que pensemos entre todos.

Que tipo de profesorado es si pregunto aos teus alumnos?
[Rindo] Seguro que algúns che din “tolo”. Outros que son caótico e fago cousas raras, e outros que están contentos. E que os rebeldes son “feminacia”. E xusto cando tes que entrar.

Quen ten máis marxe para influír na sociedade: A profesora Uxue ou a escritora Uxue?
Uxue nais, profesorado e amigos.

Escóitase moito que nos últimos anos o nivel académico ha descendido.
Estamos rodeados de desinformacións e cada vez somos máis pasivos. Creo que cada vez é máis difícil ser crítico. Sinto que vivimos na dicotomía e iso non é así, hai moitos grises e hai que coñecelos. Isto vai en contra do desenvolvemento do pensamento e a falta de riqueza provoca a pobreza do pensamento.

A pantalla é unha ferramenta moi cómoda que ten todo o mundo globalizado. As pantallas non déixanche ser activas, as aplicacións son moi intuitivas e o consumo aumenta mentres o pensamento está parado.

O mundo do traballo tamén é complexo. As relacións tamén están mediadas polas pantallas e cada vez estamos menos cos nosos nenos e nenas. Todos estamos súbitamente cansos. Somos multitask. Fai falta atención e tempo para fixar o pensamento e imos na dirección contraria. A lectura require tranquilidade e un ritmo lento.

Recentemente escribiu Maialen Akizu sobre a dificultade de atención en Berria.
De acordo con Maialen. Tamén hai que expor boas preguntas para chamar a atención e non dedicamos tempo a pensar nelas. En lugar de dar explicacións, expor preguntas. Existe tamén unha infantilización por parte do profesorado respecto ao alumnado.

Notas algún cambio na atención desde que eras estudante?
Si. Cando explico algo, fágoo con moita brevidade. Logo quizais un estudante fágame unha pregunta e desconéctame antes de que termine a resposta. Ao cabo dun minuto un pode facerme a mesma pregunta e así até cinco veces. Iso non ocorría antes. E non é culpa deles, por suposto, pero é preocupante.

Que debes sentir para poder ler o escrito e dicir “con isto adiante”?Polo xeral
, recollín o que escribín e pásollo a unha amiga, Izaskun Graza. El tamén é escritor e como referencia me gusta recoller a súa feedback. Noutras ocasións tamén envío mostras aos meus amigos. Para dar por terminado un poema, teño que sentir que hai unha tensión que se mantén ao longo de todo o poema e que garda un segredo. Iso e un posible peche. E non ten por que ser o final do poema, pode haber un peche antes. O mesmo co principio. Hai unha teoría, non lembro cal é o seu nome, que di que o comezo dun poema sempre está un pouco máis tarde que as liñas iniciais. As liñas iniciais só son válidas para ir baleirando a cabeza. E bo, tamén axudan a escribir, pero logo tes que sacar o poema de aí, coma se fose unha escultura.

A tensión que mencionei é a que vostede sabe pero non escribe. Se escribises, tratarías ao lector como un parvo e sempre hai que ser respectuoso co lector, ambos están ao mesmo nivel. O que non se di non é só o que non se di, senón o que ti sabes, senón o que o outro le coa súa equipaxe no espazo que deixas baleiro.Son esas ondas
que xorden cando lanzas unha pedra á auga. E cando preguntas pola pedra e explicas iso, destrúes o poema.

Escribiu para nenos, pero tamén para adultos.
Si, empecei coa poesía adulta, pero enseguida saltei aos textos híbridos. Gústame combinar diferentes disciplinas. Saquei o libro Case Cervos, que contén fotografías analóxicas, para ser artista e supermolón, e recolle citas, poemas e fragmentos doutros textos extraídos dos ensaios. Iso é o que máis me interesa, porque o que á fin e ao cabo é híbrido non se clasifica tan facilmente. Ao sacar este libro lembro que cando ía ás librarías non sabían en que andeis polo, e iso paréceme xa político.

Tamén me gusta traballar con outros artistas. Acabo de traballar cun fotógrafo, agora estou cun músico… Gústame ver onde lévache o discurso do outro. E iso tamén me permite traballar colectivamente.

Din que a actividade artística máis solitaria é a do escritor.
Iso é mentira. Para empezar, tes outras voces que están na túa cabeza: as doutros escritores, as das persoas que che rodean, as situacións que che imaxinas… E logo hai un editor para sacar un libro, un corrector… Ou no meu caso, agora o músico, o fotógrafo… Tamén está aí a persoa da imprenta, tamén o público.

Antes dixo que vir aquí [a Alkiza] foi mergullarse no eúscaro. Nun texto que traballaches ultimamente, interpós o castelán e o eúscaro.
Si. Até agora tiven unha autoestima moi baixa para escribir en eúscaro. Fixen a carreira en castelán e perdín moita fluidez en eúscaro. E, por suposto, cando empecei a escribir en castelán deime conta de que podía facer o que quería en castelán e non en eúscaro. Sentíame moi limitado.

Entón lin o libro de Agota Kristof Analfabetoa, no que o escritor relata como a súa lingua materna é outra, aprende francés e as limitacións que tiña nesa lingua axúdanlle a atopar outras vías. Deime conta de que os límites que tiña en eúscaro faríanme expor unhas vías que non me exporía en castelán. Ademais, o meu fillo naceu entón e como empecei a falar en eúscaro con el, o eúscaro tamén ocupou outros lugares na miña vida. Por iso digo que a maternidade e a vida están ligadas á escritura. Empecei a compartir textos con outros escritores que falan euskera, e aí vin que tamén podería escribir en eúscaro.

As relacións son a miúdo as protagonistas dos teus textos.
Si. Nos textos que estou a escribir ultimamente aparecen moitos amigos e protobikotes que nunca chegan a ser parella. Isto último é un tema que me interesa moito, porque creo que neste momento a xente da miña xeración, polo menos, está patas para arriba nese sentido.

Vimos dun modelo moi tradicional e coñecemos o mundo das aplicacións para ligar de súpeto. Habemos visto que ese modelo –a familia e todo iso– non funciona, pero ao mesmo tempo eses foron sempre os nosos referentes, e agora que pasamos 40 anos atopámonos co consumismo e a falta de estrutura. Non sei dicir ben o que é o compromiso… Quizais chegar a acordos. E sinto moito medo por iso.

Aquí todos temos a nosa mochila e no mundo das aplicacións aumenta a covardía, o ghosting e todo iso, xa sabes. Moitas destas cousas non as entendo e ante todo iso o meu instrumento é a escritura, pois aí está todo. Algunhas veces con iniciais e outras con nomes.

A escritura sérveche entón para entender as cousas.
Si, é un rito. Axúdame cos peches, por exemplo. A sociedade occidental ha perdido a tendencia ao ritmo e iso dio moito. Calquera proceso de duelo necesita pasar polos peches. Hoxe en día déixanse as cousas con moita facilidade sen pechar e iso é moi forte. Tamén para iso sérveme a escritura como rito. Cando fáltenche as respostas, tes que acertar.
Todo isto ensinoume que, tanto como profesor, como nai e como amigo, teño que educar aos proxectos de home que me rodean, incluíndo ao meu fillo, para desenvolver a miña responsabilidade emocional. Esa é unha loita que quero asumir.