Coidado con esa mirada do Sur. En primeiro lugar desmitificar a cega admiración da terra verde, das casas brancas e de tézalas vermellas, o amor incondicional, o fetichismo asociado á fala e ao suposto estilo de vida. Deixa, como escoitou con frecuencia Ruper Ordorika, unha idea turística propia dos enfermos vascos do sur sobre o côte Basque, que non ten similitudes coa mirada francesa e inglesa que tanto critica. Pero ambos son criticables. Enpin, para desmitificar todo iso, vaia máis e quede máis tranquilo, pasa máis desapercibido. Pero vaia, explique e participe. Ambas son compatibles, de carácter obrigatorio.

E logo, se se quere, cóntalles aos demais os momentos máis emocionantes. Pero faino sen mitificaciones, nin sequera para deseñar un plan de invasión para a próxima. Cóntalles sen pasar. E le, si é posible, as cousas sobre iso aquí e alá. Non creo que sexa casualidade que apenas se lea a crónica deste tipo de acontecementos na prensa meridional chamada vasca.

Que necesita un día de irmandamento entre dous pobos, se non é unha cita fiel e consolidada, pondo a disposición dos cidadáns os mellores recursos, os máis nobres, os máis honestos, os máis xenuínos, nun lugar tan fermoso e coa axuda do tempo? Por iso, non foi un día calquera o da interacción entre os veciños de Baigorri e os tafalleses deste ano, realizado no barrio de Urdoz de Baigorri, coincidindo co día de todos os santos.

Varias coincidencias, ou non tan coincidencias, coincidiron en Urdoz. Bizkarsoro viuse por primeira vez no lugar onde se rodou Bizkarsoro, aínda que a maioría xa vira a película de Josu Martínez que se estreou fai máis dun ano, con máis de 30.000 espectadores en Euskal Herria... pero tamén hai alguén que confesou na sobremesa que até agora non tentara ir vela a outra parte. E, despois, confesa que se emocionou.

Do mesmo xeito que se tocou o fondo, na proxección ouviuse algunha risa, nunha escena que non era presencialmente para rirse, cando apareceu un actor xusto; nese caso, evidentemente, escápaselle información a alguén que non é de Baigorri, porque si nese momento riuse, seguro que algún tipo de personaxe do pobo apareceu na escena interpretando un papel ridículo. Pero unha desinformación rica; as virtudes de ver unha película no seu lugar de orixe.

Bizkarsoro viuse en Bizkarsoro, en presenza dos bizkarsoros –200 baigorrianos ou participaron na película–, e onde se gravou Bizkarsoro nunha das localizacións, na capela de Urdoz de Baigorri. Ermida antiga, fermosa e bonita, de dous pisos, con parede de pedra calcaria e unha Ou, e con máis dun morcego á vista.

Era máis curioso escoitar a Ruper Ordorika e Joseba Sarrionandia falando de huntas e cousas. Acompañados polos seus poemas e os seus cantos en papeis enroscados, subiron ao altar da ermida, iluminado por unha suave luz amarelada, e plantáronse nel e sentáronse para comezar a falar.

Despois de ver Bizkarsoro, non podía ser doutra maneira, fixéronse mensaxes de homenaxe a quen mantiveron nos tempos das duras opresiones do eúscaro. Pronto pasaron a un dos temas que hoxe en día se denominan liñas transversais, é dicir, a un deses chatarres que condicionan o día a día desde o vertical. É dicir, dado que a realidade sociolingüística está condicionada en parte ou en parte pola situación socioeconómica, falouse explicitamente sobre o cambio de estilo de vida e de hábitos lingüísticos que se está producindo ao longo dos anos en Lapurdi, Baixa Navarra e Zuberoa. Unha época perversa na que os ricos comerciantes e campesiños abandonan o cultivo e compran caseríos e transfórmanse en granxas de luxo, en detrimento do eúscaro e de Euskal Herria. Este relato leva ao poema un nome escrito por Sarrionandia: Nomes antigos. Ordorika converteuno en canción, no disco Oromapan. E a melodía da canción levouna Martínez á película Bizkarsoro. Non é casualidade que ese encadenamiento de nomes e feitos produciuse.

Na época universitaria, Sarrionandia e Ordorika coñecéronse en Bilbao, nun grupo que se organizaba a favor do eúscaro. De aí comezaron o relato da emisión de 'Huntaz eta Hartaz'.

A lista de cousas que mencionaron é longa: A versión de My darling Clementine, que máis tarde foi sacada por Oskorri, Oh Maite Kattalin... Como Ordorika viviu a detención de Sarrionandia o mesmo ano en que se publicou o seu primeiro libro de poemas Izuen gordelekuak, e como Ordorika levou un dos poemas de canto en 1981, Nin ez naiz no disco rei de Noruega, a canción de Alberto Caeiro Kantua, a canción que volveu no seu último disco Bakarka II... Anécdotas de Sarrionandia en Cuba, así como do que se escondeu en Euskal Herria antes de ser detido. Moito coidado poden ter ambos os de falar del e do outro. E non haberá spoilers para que non se perda a intriga do directo. Con todo, espérase que se modifiquen os relatos de cada sesión.

“Sempre é bonito acabar cunha canción que non é a dun mesmo”, dixo Ordorika. “O cantante do pobo... Erramun [Martikorena], aquí estás, vinche fóra... Atrevereime”. A ermida de Urdoz cantou a canción "ama zer duzu nigarrez", cada un no seu ton pero baixo, para que Ordorika impóñase.

Algo parecido a unha homenaxe foi o que se viviu en Urdoz o pasado 1 de novembro. Unha liturxia, acción non católica, pero si crente.