“As escolas estamos nunha encrucillada importante e hai que tomar decisións, máis que cambiar, para mellorar, porque non todos os cambios son bos. Temos que pararnos e reflexionar, e cada escola ten que ver que quere, onde quere ir, porque non todas as escolas teñen por que seguir o mesmo camiño”, sinalou o profesor Koldo Rabadan, Superpoderes. 10 pasos no camiño da transformación escolar.

Para presentar o libro, ARGIA organizou unha mesa redonda na escola de Larraul, onde pola contra, a sala elixida encheuse de nenos, pais, nais, profesorado, cidadáns e cidadás (educación) como expresión dunha comunidade viva. Os nenos e nenas de Larraul comezaron o acto, cantando e tocando a guitarra, o teclado e a percusión. A continuación, os comensais comezaron o faladoiro, conducida polo xornalista de ARGIA Gorka Peñagarikano.

“A transformación, a innovación… son palabras que se puxeron de moda, todos estamos a transformar… pero como? Que preselección realizouse? Realizouse algunha preselección? Falamos das necesidades porque hai que transformar ou transformar?”, excitou Irati Manzisidor (coordinadora de Eskola Txikiak de Euskadi): “é ben que o cambio sexa froito da reflexión”.

Maitane Telletxea (directora da escola Mendigain de Zizurkil) engadiu que este cambio debe vir por dentro, “porque o claustro sentiu a necesidade e non porque a nova lei así o diga”.

Yayo Ferreiro di que pensar que a educación é capaz de transformar a sociedade é un pensamento máxico, lembra Nora Salbotx (mestra da escola de Amaiur), mentres que Mariña Garcés di que a educación nos dá ferramentas para cambiar o mundo. Que achega quere facer a escola ao pobo, a Euskal Herria, ao coidado, á natureza, ás nosas relacións…? “Reflexionemos sobre todo isto”, di Salbotx, e pongámoslo como obxectivo da utopía. “Aos pais preguntaríalles, de forma anónima, que clase soñan para os seus fillos e fillas”, declarou Rabadán. Reflexionade, formade, teorizad, soñade e probade: empezando polo tellado, porque logo a realidade baixaranos, “pero polo menos tentemos”; coincidiron os comensais. “É marabilloso que haxa un equipo de traballo disposto a empezar o proxecto desde o tellado”, recoñeceu Salbotx.

Para definir a identidade, o norte, os valores e os principios da escola, convén deterse e tomarse un tempo, nestes tempos nos que vivimos a tensión e as présas. “A educación ten que ser tranquila e lenta”, dixo Manzisidor. Na escola de Larraul fixérono así, paráronse e debateron sobre o que querían, “e acordamos que cada neno e cada nena tiña que atopar o seu sitio na escola, tamén no caso dos profesores, porque en moitos sitios nin os nenos nin os profesores atopan o seu sitio, ves moitos claustros cansos e pesimistas; decidimos que queriamos unha escola para todos”, explicou Rabadán.

A carga e o cansazo que se observa nos claustros pode ser a miúdo porque se pide á escola que o solucione todo, e hai un paso da omnipotencia á impotencia, engade Ainhoa Azpiroz (coordinadora de Hik Hasi). “Estamos afogados, querendo traer proxectos de fóra, pero si mirásemos máis ao propio claustro, se escoitásemos máis a todos, fariamos cousas bonitas, cada profesor ten o seu don”, opinou Telletxea. Neste sentido, Manzisidor fala do empoderamiento dos profesores: “Os profesores somos quen para filosofar sobre a nosa profesión, para debater sobre pedagoxía”.

Algúns cren que é máis fácil experimentar e transformar nas escolas pequenas, pero os interlocutores din que utilizando a creatividade cada un ten que buscar a súa maneira de facer, e nas escolas pequenas, o que a un sérvelle non ten por que funcionar na outra. “Está de moda tomar un modelo para todos, pero a mala copia non funciona”, lembrou Manzisidor. “Adóitanme preguntar despois dos seminarios, “cantos alumnos tes na escola?”, coma se o feito de que haxa menos alumnos quitaríalle peso á mensaxe –dixo Rabadán-, pero si dixemos que se respecten os nenos, os ritmos, os tempos, non se deben respectar os nenos, os ritmos, os tempos nas grandes escolas das cidades? Outra cousa é que cada escola ten que buscar a súa propia maneira de facelo, e por iso o libro non é un libro de instrución, senón un libro que pretende estimular o debate”.

O currículo tampouco pode ser escusa para atopar novos camiños, nin pensar que a medida que se ascende a nivel a transformación faise imposible. “Correspóndenos buscar gretas e gretas”, segundo Salbotx. E, ademais, a rede e a colaboración, sobre todo cos centros máis próximos, para seguir crecendo xuntos, para protexerse e enriquecerse mutuamente no canto de ser illas. “A escola ten moitas responsabilidades e ela soa non pode, igual que as familias. Deberiamos chamar ao proxecto escolar un proxecto de país, porque todos temos que asumir a responsabilidade da educación”, subliñou Manzisidor.

Criptonitas e soluciones

Présa, sofocación e falta de tempo. Un dos principais inimigos e criptonitas dos soños. “A escola é o transatlántico que está en marcha, non pode parar, ten que seguir no día a día, e iso dificulta enormemente que se poña a pensar”, subliñou Azpiroz. “Se nos xuntamos e ‘puf’, ‘estou a lume de biqueira’, ‘non chego’ a dinámica, non axuda moito, hai que abordar o proxecto con ilusión; no grupo podemos facer un pouco de terapia, pero si fósemos máis lentos e tomásemos un espazo para discutir tranquilamente, podemos sentir que imos ben”, di Rabadán. Fáltanos tempo? “O recheo faise, non perdas tempo nel e céntrase no verdadeiramente importante”.

Outra criptonita: alta temporalidade do profesorado. Como adscribir aos novos profesores ao proxecto se vai dun lado a outro? Se o proxecto escolar é un proxecto de país, como dicía Manzisidor, si é de toda a comunidade, será máis fácil que se incorpore, porque sentirá que o proxecto conta co apoio de toda a comunidade, segundo Rabadán.

Obstáculos e criptonitas criptonitas, porque se pode facer o camiño. Polo menos así o sentimos os alí reunidos, nunha sala cálida chea de xente do piso superior da escola de Larraul.