NAFARROAKO ERDIGUNE ESPIRITUALA

Leire Mendizerra igotzen ari garela, haizkiak, haitzak eta zuhaitz txikiz osatutako inguru eder honetaz gozatzen hasiko gara. Azkenik, 4,5 km. igo ostean, Leireko San Salbador Monasterioaren osotasun zabala agertuko zaigu gure begien aurrera. Interes artistiko ukaezinaz gain, bertan, ez dezagun ahaztu, Nafarroako lehenbiziko Errege-erreginen gorpuzkinak gordetzen dituzte.

Errepide nagusian berriz, ezkerrean Esa (Yesa) herria daukagu, eta aurreraxeago herriaren izena daraman (nahiz eta ia osorik Aragoin egon) urtegi luzea. Luzeran 11 km eta zabaleran 1 km inguru izateak oso egokia bihurtzen du bela, windsurfa, ur-eskia edota ur-motoetan aritzeko.

Esara itzuli eta bertan ezkerretara eginez, Zangozarantz abiatuko gara. Tartean, 5 km-tara eta ezkerretara eginez, Xabierko Gaztelua topatuko dugu, Nafarroako eta misiolarien zaindari den San Frantzisko Xabierkoaren jaiotetxe eta Xabierraldien helmuga.

Laborantza lurrak nagusitzen diren lautada bat zeharkatuz, 8 km-tara Zangozako erdialdean sartuko gara. Berau Santiago Bideko geldialdi garrantzitsu izateak eta mugan kokatuta egoteak eragina izan dute hiriaren garapenean, ondare historiko-artistiko aberatsa sortuz.

ZANGOZA

Zangoza Aragoirekiko mugaren ondoan egoteak eta bereziki Santiago Bidean atsedenleku garrantzitsu izateak merinaldeburu izateraino (XIII. m.) garatzea ekarri zuten. Gaur ikus dezakeguna garrantzi historiko horren ondarea da: tenplu erlijiotsu eta eraikin zibil ederrez josita ageri zaigun erdi aro itxurako hiria.

IKUSTEKOAK

Zangozak, Iruñetik datorren bisitariari ongi etorria egiteko, Aragoi ibaia, zeharkatu behar duen zubi metalikoa eta atzean dagoen Santa Maria La Real eliza monumentala agertzen dizkio; hiriaren edertasunaz ohartzen has dadin.

Eliza erromanikoa XII.-XIV. mende bitartean eraiki zuten, eta bere elementurik ikusgarrienen artean dorre oktogonala eta barruko Rocamador-eko Andre Mariaren irudi gotiko eta ekisaindu prozesional handia azpimarratuko ditugu; baina batez ere, Erdi Aroko lanik zailenetakoa izandako itzelezko ataldea (XII. m.), eta eskulturez gainezka dagoen harrizko “erretaula” izugarria.

Kale Nagusiari jarraikiz, segituan Anues (XV.eko gotikoa) eta Iñigez Abarka (XVII.eko Berpizkundea) jauregiak pasatuko ditugu; kalearen beste aldean, arkupedun Udaletxea, eta laster, berriz ere eskuinaldean eta bata bestearen aldamenean jarriak, Sebastianen jauregia (XV.eko gotiko berantiarra, Enrique Labrit azken Bianako Printzearen jaiotetxea) eta Paris Iñigez Abarkatarren jauregia (XVI.eko Berpizkundea).

Amaieran, Foruen Plazan Asisko San Frantziskoren Komentu gotikoa ageri zaigu, 1266ko elizaren ostean eraikia. Barruan Klaustroa eta Erdi Aroko hilarri diskoidal bilduma interesgarria ikus ditzakegu.

Lehengo bide beretik atzera itzuli eta segituan eskuinetara egiten badugu, laster Bianako Printzearen Jauregi-Gaztelu luzearekin topo egingo dugu, XII.-XIII. mendeetan Nafarroako Errege-Erreginen egoitza izandakoa. Gaur egun, eraikin nagusia eta alboetako bi dorreak geratzen dira.

Bide honek elizara itzuliko gaitu, eta oraingoan Kale Nagusiaren eskuinalderantz zuzentzen den Alfontso Borrokalaria (geroago Enrique Labrit bihurtuko zena) izena daraman kalea hartuko dugu, gainontzeko monumentuak horren inguruan antolatzen baitira.

Horrela, Ongai-Vallesantoro Jauregi barrokoan (Turismo Bulegoa) elementu kolonialak eta batik bat zurez landutako hegal ikusgarria miretsiko ditugu. Aurrean Amadores kalea hasten da, Santiago eliza erromaniko-gotikoraino eramango gaituena, bere almenadun dorre eta atalde ikusgarriekin.

Borrokalariaren kaletik aurrera eginez, hurrengo plazatxoan XIII.eko San Salvador eliza gotikoa ageri zaigu, eta hurrengo kale-ahoan Iñigez Medrano jauregia (XVI. m.). Eskuinetara joanez berriz, Karmengo Andre Mariaren Komentua. Gotikoa, XIV.eko klaustro polita eta Eliz Dorreetako Erlojuen Museo bitxi bat gordetzen ditu barruan.

LEIREKO MONASTERIOA

Izen bereko mendizerran eta Esako urtegian handioski goratuz, Leireko San Salbador Monasterioa Nafarroako monumentu historiko-artistiko garrantzitsuenetakoa dugu.

Jatorriz Behe Erdi Arokoa, (lehen berria 842. urtekoa da), bere mailarik gorena XI.-XII. mendeetan lortu zuen Antso III. Nagusiak berreraiki eta Erresuma Zaharreko erdigune izpirituala bihurtu zenean. Nafarroako errege-erreginen mausoleoa ere bertan egoteak ospea handitzen lagundu zion.

Monumentu erromaniko handios honetan (penintsulako iparraldeko lehena) bereziki azpimarratu beharreko elementuak honakoak lirateke: sarrerako hiru absideak, kripta harrigarria bere kapitel baxu eta itzelekin (denak ezberdinak), XII.eko “Porta Speciosa” atalde erromanikoa (aberastasun artistiko handiko eskultura-bilduma zabala, tinpanoaren inguruan), eta eliza erromaniko-gotikoaren barrualdea (Leireko Andre Mariaren eta San Salbadorren tailuak eta Nafarroako errege-erreginen Panteoia ikus ditzakegu besteak beste).

Zabalik: astelehenetik larunbatera, 10:15-14 eta 15:30-19 ordu bitartean; igandeetan, 10:15-14 eta 16-19 artean. Helduentzako sarrerak 225 pta balio du; umeentzakoak 50 pzta.

XABIERKO GAZTELUA

Aragoirekiko muga zaintzen duen mendixka batean, San Frantzisko Xabier (1506) nafar zaindariaren jaiotetxe-gaztelua aurkituko dugu, urtero martxoan egiten diren Xabierraldien helmuga.

Jatorriz XI. mendeko talaia soila, geroago dorre eta gune berriak eraiki zituzten, eta 1952an berriztatua izan zen. Gazteluan jada, barruko egongelak bisitatu ahala altxor bat baino gehiago topatzen joango gara:

Ate eta harresien osteko Ate Nagusiaren armarria, Arma-Etxaldea, Kristo Sainduaren Kapera (sainduaren heriotza-egunean odol-izerdia isuri omen zuen tailuarekin), Omenaldi-Dorrea (Sainduaren Gela eta San Migel Kapera), Kaperauen Gela (Gazteluaren historiarekin eta erlijioarekin loturiko gauzak ikusgai), Gazteluko Terraza, Gela Handia (sukalde-janleku-egongela), Pinakoteka erlijiotsua... Honi atxikirik Basilika ere miretsi dezakegu. Zabalik: asteartetik igande goizera, 9-13 eta 16-19 ordu bitartean. Sarreran gure borondatea eman dezakegu.

ZANGOZA
Turismo Bulegoa:
Kale Nagusia 2.
948- 87 14 11.
Udaletxea:
948- 87 00 05.
Udaltzaingoa:
948- 43 00 04.
Gurutze Gorria:
948- 87 05 27.
Jatorduan:
• Acuario Jatetxea
Santiago 9.
• Bodega de Vinos Jatetxea
Santiago 21.
• La Bodega Jatetxea
Kale Nagusia 57.
Jan eta lo egiteko:
**Yamaguchi Hotela
Xabierrera bidea.
948- 87 01 27.
Logela bikoitza 9.400.
**Las Navas Ostatua
Alfontso Borrokalaria 7.
948- 87 00 77.
Logela bikoitza 5.000 pta.
Lo egiteko:
Cantolagua Kanpina
Cantolagua bidea (ibai ondoan).
948- 43 03 52.

LEIRE
Jan eta lo egiteko:
**Hospederia Leyre Hotela
Leire Monasterioa.
948- 88 41 00.
Logela bikoitza 7.000-8.500.

XABIER
Jan eta lo egiteko:
***Xabier Hotela
Santuaren Plaza.
948- 88 40 06.
Log. bikoitza 7.900.
• El Mesón Hotela
Xabierreko Plaza.
948- 88 40 35.
Log. bikoitza 6.000.