TUTERA ALDEA
Base militarrari jira osoa egin ondoren (guztira
26 km), Arguedasetik ekarri dugun bidetik itzuliz, errepide nagusia
ezkerralderantz hartuko dugu, eta handik 10 bat km-tara Erriberako
hiriburua ikusten hasiko gara.
Ibilbidearen 69. km-an Tuteran sartuko gara, Ebroren
gaineko zubi luzetik eta edozeren gainetik katedralaren silueta
nabarmentzen dela. Hiria bera, Nafarroako baratza ere
deitua, bertako baratze-produktu ospetsuengatik, hainbat kulturen
arteko mestizaiaren emaitza denez, bere alde zahar labirintikoaren
inguruan batik bat sekulako monumentu bilduma erakutsiko digu (agian
Euskal Herri osoko plazarik ederrena ere bai).
Hirian bertan Zaragoza Etorbidea, eta hortik aurrera,
Soria-Tarazona bidea hartuko dugu. Hiritik ateratzean berriz, lehendabizi
Zaragozarantz, segituan Tarazonarantz, eta berehala, Ablitas-Aerodromo
bidetik zuzenduko ditugu gure urratsak. Kilometro gutxitan bidegurutze
askotxo dago eta Ablitaserako bide zuzena hartzeko oso erne egon
behar da.
Herrira hurbilduz, paisaiak hain lehorra izateari
utziko dio, eta Ablitas bera (XVI. mendeko Maria Magdalenaren Parrokia
eta XIII. mendeko gazteluaren hondakinak) Kaskantera bidean zeharkatu
ostean, 500 metrotara Lor izeneko aintzira inguratzen hasiko gara,
pixka bat geroago bere aparkalekura iritsiz. Berau inguratzen duen
bizpahiru kilometroko bidexka atseginetik paseatuz gero, lakutxoa
populatzen duten ur-hegazti ugari eta uraren beraren gainetik sortzen
diren arbola ikusgarriak ikusteko parada izango dugu.
Errepide lauan berehala ikusiko dugu Kaskanteko
silueta, lehenbizi Tuterako bidea eta gero Zentroniko eta Fiterorako
bidea hartuz zeharkatuko duguna. Erromatar garaiko herri honetan,
Jasokunde (XVI. m.), Victoria (XVI-XVIII. m.) eta Romero (XVII.
m.) elizak ikus ditzakegu. Azken honetara 39 arku dituen galeria
barroko eta oso ikusgarri batetik igo behar da. Gainera, begiratoki
ederra da.
Zuzenean Fiteroraino eramango gaituen errepide laua
erdi desertikoa da, eta oso lehor eta bakarti (noizbehinkako bordaren
bat kenduta) ageri zaigu berriz ere, hasieran beste lakutxo artifizial
bat ikusten badugu ere. Azkenik, Nava Urtegia pasatu eta errepide
nagusia eskuin-ezkerrera zeharkatu ostean, kilometro gutxitara (Kaskantetik
19 km) Fiteron sartuko gara.
Muga-hiri garrantzitsu izandako honetan, 1140ko
Santa Maria la Real Monasterioa nabarmentzen da, zistertarren lehena
penintsulan; bertan atalde erromanikoa, klaustro platereskoa, girolako
burua, eta gurutzeria eta izarreko sabaiak azpimarra ditzakegu.
Ibilbidea ezin hobeto bukatzeko, onena Fiteroko Bainuetxe ospetsuetara
abiatzea izan daiteke, herritik ezkerretarantz (Errioxarantz) 4
km-tara.
|
TUTERA
Nafarroako bigarren hiri nagusi eta Erriberako hiriburu, Ebroren
albotik zihoan bidearen eta Gaztela Frantziarekin lotzen zuenaren
arteko bidegurutze pribilegiatuan kokatua egoteari esker, garrantzi
handia izan du historikoki. Izan ere, alde zahar aberatseko kale
labirintikoek erakutsiko diguten moduan, musulmanen garaian, eta
baita ondoren ere, Tuterak paper oso garrantzitsua bete zuen, judutar,
musulman eta kristau kulturen arteko nahasketa aberasgarriak eman
zion eginkizuna, alegia.
LABURPEN HISTORIKOA
Bertan historiaurreko eta erromatar garaiko aztarnak aurki baditzakegu
ere, lehenbiziko berri zuzenak musulmanen garaikoak dira, meskita
nagusi bat, zokoa eta alkazaba inguruko etxe-multzo handi samarra
izan zituenekoak, 1119an birkonkistatua izan arte. Ondorengo lau
mendeetan, bakoitza bere auzoan, kultura musulmana, judutarra eta
mozarabiarra elkarrekin arazorik gabe biziko dira, elkarbizitza
eredugarri horri esker gizon handiak sortu zituen zentro kultural
garrantzitsua bihurtuz.
Bestalde, hiriko biztanleen izpiritu liberal eta foruzalea behin
baino gehiagotan agerian jarriko zaigu, esaterako 1512an Gaztelako
gudarosteekiko erresistentzia heroikoan edota inkisizioari jarri
zizkion traba ugarietan. Hurrengo mendeetan ere kultur gune handia
izaten jarraitu zuen (1773an Tuterako Herriaren Adiskideen Errege
Elkarte Ekonomikoa sortu zen), baina aldi berean XIX. eta XX. mendeko
gudak ere gogorki jasan behar izan zituen. Azkenik XX.aren bigarren
erdialdean beste garapen ekonomiko indartsu bat ezagutu du.
IKUSTEKOAK
Foruen Plaza da, gaur egun, Tuterarren topaleku eta herriaren erdigunea,
alde historikoa eta modernoa lotzen dituen eta gure iritziz Euskal
Herrian dugun enparantzarik ederrena.
1687an eraikia, 1700 eta 1842. urte bitartean zezen-plaza izan
zen, armarridun balkoi margotu zabalek erakusten duten moduan. Tamalez,
erdiko kiosko ederraren inguruan auto-pila aparkatuta ikusteak ez
dio plaza zoragarri honi mesederik egiten. Karratu horretan beste
eraikinetatik nabarmenduz Erlojuaren Etxea dugu, eta albo batean
Santa Maria Parrokia (XVI.eko Andre Maria Graziakoaren Ospitalea).
Alde zaharrean sartu aurretik, azken eraikin hau atzean utzi eta
zuzen baina sigi-saga joanez, Monteagudo kalearen ondoan Mariaren
Bihotzaren Monumentua eta Monreal Dorrea (ziur aski IX. mendeko
talaia, XX.ean berreraikia eta berregina) aurkituko ditugun parke
batera iritsiko gara.
Orain bai, leku beretik atzera eginez, hiriaren alde zaharrean
sartuko gara. Alde Zahar osoa ezusteko txoko ederrez zipriztindutako
karrika-labirintoa da, ez baitago ia kale zuzenik. Labirintoaren
erdigunean hiriko silueta ezagunena osatzen duen Katedralaren dorre
benetan ederra dago (iristeko, Foruen Plazatik Concarera kalea hartu
eta San Jaime Plazan eskuinetara).
ANDRE MARIAREN KATEDRALA ETA ALDE ZAHARRA
Antzinako Meskitaren gainean 1168an eraikitzen hasia, orokorrean
trantsiziozko eliza erromanikoa da, eta Nafarroako eraikin erlijiotsuen
artean nabarmenetakoa. Hiru ate ditu: lehenbizi ikusiko duguna Azken
Epaiketaren Ate ikusgarria eta denetan garrantzitsuena dugu, gero
hegoaldeko Ama Birjinaren zaharrena, eta azkenik iparraldeko Santa
Mariarena.
Meskitaren aztarnak dituen klaustro erromanikoak arreta berezia
merezi du (errepara iezaiezue kapitelek dituzten apaingarriei),
eta bertan bereziki Kristoren Eskolaren Kapera mudejarra (XV. mendekoa,
Sinagoga Nagusia egon omen zen lekuan egina).
Barruko hiru nabeetan, XV. mendeko erretaula nagusia (Antso VII.
Azkarra tuterarrak Navas de Tolosako batailan irabazitako kate-maila
batzuk erakusten dituena), kapera ugari eta ederren artean Santa
Anarena (hiriko zaindariaren tailu gotikoa aipatzekoa den itzelezko
kapera barrokoa; erreparatu bere kupula zoragarriari) eta Santa
Katalinaren erretaula monumentala azpimarratuko ditugu bereziki.
Baina horiez gain ezin ditugu aipatu gabe utzi ondorengo hauek
ere: San Joakin, San Martin (burdinazko langa platereskoa), Dolorosa
(erretaula barrokoa), Izpiritu Santu edota Itxaropenaren Andre Mariaren
kaperak; XII. mendeko Andre Maria Zuriaren tailua, Villaespesaren
mausoleo gotikoa, koru zoragarria (XVI. m.), organo barrokoa, zilargintzako
lan ugariak eta abar oso luzea.
Honen kanpoaldean, esandako moduan, hiriko irudia den XVII. mendeko
dorre ederra dugu, aurreko erromanikoaren gainean egina eta gaur
egun zikoinak lagun dituena. Katedralari atxikia, XV.-XVI. mende
bitarteko Dekano-Jauregia dago (atalde platereskoa), eta Plaza Zaharrean
bertan Udaletxea (XVIkoa, geroago eraberritua) aurki dezakegu.
Honen atzean Rua kalea luzatzen da, hots, antzinako kale nagusia,
eta bertan ikus ditzakegu XVI. mendeko Almirantearen Etxe ederra
(Udaletxearen atzean bertan, hegala eta balkoia nabarmentzen zaizkion
aurrealde platereskoa duela), Ibañez Luna Etxea (XVI. mendekoa,
eskuinerago) eta San Nicolas eliza (sekulako tinpano erromanikoa
erakusten duen tenplu barrokoa), beste eraikin ikusgarri askoren
artean.
Eliza honen kantoian Seralta kaletik ezkerretara egin dezakegu,
eta hurrengo kantoian berriz ere ezkerretara, Mercadal Plazan osotasun
ikusgarria zain dugula:
1618ko San Jorge Parrokia (XVIII. mendeko erretaula nagusia, fatxada
manierista, eta Carlos III.aren armarria duen ataldea), hari erantsita
dagoen urte bereko Castel Ruiz Kultur-Gunea (sekulako arkuak dituen
etxalde zentrala) eta ezkerrerago dagoen Huarteko Markesaren Jauregi
barrokoa (gaur egun Liburutegia dena eta sarrera atzeko Herrerias
kaletik duena). Azken honek izugarrizko eskailera inperiala, kupula
artistikoa, XVI. mendeko armadura, margoak eta bestelako altxorrak
gordetzen ditu.
Carnicerias kaletik Dekano-Jauregira itzuli, eta hura atzean utziz,
zuzenean Tuterako arkitektura zibilaren lan gorenarekin topo egingo
dugu, hain zuzen ere, Benjamin de Tudela kalearen eta Juderia Plazaren
artean dagoen San Adrian Markesaren Jauregia (XVI. mendekoa, estiloz
Berpizkundekoa), bere hegal, etxalde eta eskailera nagusi eder guztiekin.
Ebro aldera zuzenduz gero, berriz, 17 arku ezberdinez osatutako
zubi luzearen sarrera inguruan, XII. mendeko Madalengo Parrokia
itzela (ataurre nagusia eta albokoak oso ederrak, dorre erromanikoa,
Berpizkundeko erretaula, margoak eta organo barrokoa) dugu.
Azkenik, Ebro ibaiaren inguru zoragarritik paseatuz, hiria mendean
hartzen duen Jesusen Bihotzaren Monumenturaino gertura gaitezke,
Antso VII. Azkarraren Gazteluko hondakinen aldameneraino. Bertatik
hiriaren eta ibaiaren gaineko bista izugarriaz gozatu ahal izango
duzue.
Herrialdea:
Iruñera:
Altitudea:
Biztanleak:
Euskaldunak:
Azalera:
Dentsitatea:
Jaiak: |
Nafarroa
94 km.
264 m.
26.461
%1
217 km2
128 bizt./km2
Bolantina (Larunbat santua)
Aingeruaren jaitsiera (Bazko igandea)
Santa Ana (uztailak 26) |
|