LIZARRERRIA INGURUKO MONASTERIOAK Ibilbide honen hasiera zistertarren Irantzuko Monasterioa (XII.-XIV. mendekoa) izango da, Abartzuzako udalerrian eta Lizarratik gertu. Borgoñako monasterioetan oinarrituz bailaratxo idiliko batean eraikia, jainkotegiak oin angeluzuzena eta hiru barneluzego ditu; sabaia gurutzeriakoa da. Klaustro gogoangarria (errepara iezaiezue iturriaren inguruko arkuei) jatorriz XIII.ekoa da, baina berreraikia dago. Gela Kapitularra eta tximinia handiko sukaldea (arku apuntatuak eta gurutzeriako sabaia dituela) ere aipatzeko modukoak dira. Kanpoaldean gurutze ikusgarri bat ere bada. Zabalik: egunero 10-14 eta 16-20 ordu bitartean. Helduentzako sarrera 300 pezetakoa da; umeena 250 pta.koa.

Herrirantz itzuliz, errepidetxo atseginaren ondoko atsedenlekuaren eta gurutze monumental baten ondotik pasatuko gara, Abartzuza bertara iritsi baino kilometro erdi lehenago. Herriko bidegurutzean eskuinerantz joko dugu.

Hemendik 7 km-tara zuzen joanez, Lizarran sartuko gara, eta zuzen eta ezkerrerantz hartzen badugu, erdialdera iritsiko gara. Osotasun monumental aberats horretan, merinaldeko hiriburuak erdi aroan izan zuen garrantzi zibil eta erlijiotsu handiaren adibide ugari agertuko zaizkigu, esate baterako Rua auzo monumentalaren inguruko jauregi eta tenplu ugariak.

Monumentuz josita ageri zaigun auzo honen ondotik, Logroñorako errepidean, km. pare batera eta jada Aiegiko udalerrian, Iratxe topatuko dugu, eraiki zen bezalaxe (ondorengo erreformarik gabe) ailegatu zaigun monasterio bakarretakoa.

Benediktarrek fundatua, X. mendean dagoeneko hortxe zegoen. 1045ean penintsulako erromesentzako lehen ospitalea bertan eraiki zuten, eta XI.ean Santa Maria la Real eliza altxatzen hasi ziren (azpimarragarri dira absideak, leihateria, apezpiku baten hilobia eta dorre herreriarra). Klaustro plateresko ederra XVI.ekoa da. Zabalik: astegunetan (abenduan, astelehenetan eta astearte arratsaldetan izan ezik) 9:30-13:30 eta 17-19 artean; asteburu eta jaietan 8:30-13:30 eta 16-19 artean. Sarrera doanekoa da.

Monasterioaren ondoan Ardo Museo bat duzue, eta bertatik oso hurbil, Jurramendi edo Mendixurra (Montejurra), karlisten mendi ikusgarri eta sasi-sakratua.

LIZARRA

Euskal Herriko jai askotan dantzatzen den Larraindantzaren jatorria hementxe koka dezakegu, eta bertako gaitariek ere ospe handia izan dute betidanik, bertako folklorea mantentzen jakin duen herriaren seinale. Baina batez ere, Lizarraren gaur egungo garrantzia izen bereko merinaldearen buru eta Nafarroaren erdi-mendebaldeko hiri nagusia izatetik datorkio, eta azkenaldiko ospea, berriz, bertan sinatutako itun politiko garrantzitsuagatik.

Horrez gain, Urbasa eta Andia mendilerroen pean egoteak ingurune ederraz gozatzeko aukera eskaini dio (Urederraren sorburu izugarria kasu). Azkenik, edo agian lehenbizi, Lizarra historiaz eta monumentuz beteriko hiria da, eta horren lekuko dira azken mila urteetako gorabeherek utzitako arrasto aberatsak.

LABURPEN HISTORIKOA

Antso Ramirez Erregeak XI. mendean fundatua, Santiagoko Bidea bertatik pasatzeak garapen handia ekarriko dio. Horrela, populatutako burgo berriak eraiki ziren, 1266. urtean gune bakar batean batu zirenak. Horrenbestez, Erdi Aroan hiriak garrantzi handia erdietsi zuen, eta bere urrezko garaia bizi izan zuen.

Ordudanik, eta azkeneko urte hauek arte, garrantzi historiko handiena eduki zuen gertaera XIX. mendean izan genuen, Karlisten gotorlekurik nagusienetakoa bihurtu baitzen. Gaur egun, merkataritzan (bere ekonomian betidanik garrantzitsua) eta industrian diharduen hiri monumentala bihurtu da.

IKUSTEKOAK

Ega ibaiak sortzen duen eta hegoaldera begira dagoen meandro baten barrualdean kokatua dago Lizarra, poltsa baten barruan bailegoen. U moduko horren eskuinaldean (ekialdean) auzo monumentala hedatzen da (antzinako Frankoen burgoa), ibaiaren bi bazterretan zehar (hiriaren zatirik handiena kokatzen denaren beste aldean, hots, “poltsa”ren kanpoaldean). San Pedro Ruakoa auzo osoa monumentu izendaturik dago.

Horrela, hirian zehar doan ibilbidea Turismo Bulegotik oso gertu dagoen San Martin Plazatik has dezakegu. Iruñea eta Logroño arteko errepidearen albo batean dago, ibai gaineko zubiaren parean, eta auzo osoaren erdigunean kokatua dago. Plazaren erdian Berpizkundeko Txorroen Iturria ikus dezakegu, XVI. mendekoa. Plaza honetan Antzinako Udaletxe barrokoa (XVII. mendekoa) nabarmentzen da beste eraikinen gainetik, nahiz gaur egun epaitegi funtzioa betetzen duen.

Honen aurrean Rua luzatzen da, auzoa alderik alde zeharkatzen duen kale nagusia. Udaletxe Zaharra aurrean dugula, eskuinaldean San Pedro Ruakoa elizara igotzeko eskailerek eta tenpluak berak sortzen duten osotasun ikusgarria ageri zaigu. Ilunabarreko argi leunaren azpian inguru honek itxura ezin ederragoa hartzen du.

Eliza-gotorlekuaren aurrealde polita (errepara iezaiozue arku polilobulatuari) XII.aren azken urteetakoa da, erromanikoa. Dorre garaia defentsarako helburuz eraiki zen. Barrualdean, trantsiziozko (XIII. mendea) abside eta alboko sabaiez gain, erromaniko eta gotiko estiloetako irudi-multzo garrantzitsua mirets dezakegu. Azkenik, bi galeria besterik gordetzen ez dituen klaustro erromanikoa azpimarratu behar dugu, XII.aren azkenetakoa hau ere.

Berriz ere eskailerak jaisten baditugu, Ruaren jarraipena den San Nikolasen hasieran, Nafarroako erromanikoaren eraikin zibil bakarra dugu: XII. mendeko Nafarroako Errege-erreginen Jauregia. Antso Jakintsuak altxarazia, bertan leihoak eta kapitelak nabarmentzen dira, eta gaur egun, Gustavo de Maeztu Museoaren egoitza da.

San Nikolas kalea segitzen baduzue Gaztelako Ate edo sarrerara iritsiko zarete, eskuinerako lehen kale-ahoan, eta dagoeneko errepide orokorrean zaudela, ezkerretara Rocamadorreko Andre Maria. Eliza honek, XII.eko abside erromanikoa eta Ama Birjinaren irudia izan ezik, beste guztia XVI. mendeko barroko estiloan egina du.

Leku beretik itzuliz, hasierako San Martin Plaza igaro ostean, segituan San Kristobal Jauregia ikusiko dugu, ezkerraldean. XVI. mendeko eraikin plateresko honen barruan (gaur egun Fray Diego Kultur Etxea) Berpizkunde estiloko patio atseginari bisita egin diezaiokegu.

Pixka bat aurrerago, Erdi Aro kutsuko armarridun etxeen artean paseatuz, barrokoaren hasiera garaiko (1613) Gobernadorearen Jauregi dotorera iritsiko gara. Kalea amaitu eta berehala, ibai gaineko Kartzelako Zubia dugu, 1873an suntsitu zuten erromanikoaren gainean berreraikia.

Zeharkatu aurretik, eskuinaldean dugun Santo Domingo elizaraino igo gaitezke, gaur egun Jubilatuen Egoitza dena. Alboan Gazteluko Santa Maria Jus eliza erromaniko-barrokoa dago, antzinako Juduen Sinagogaren gainean eraikia. Azkenik, ibaiaren alde hau bukatzeko, aurrealde gotikoa duen Hilobi Santua bisitatuko dugu.

Atzera egin eta lehen aipatutako Kartzelako Zubia igaroz (begira zein galant geratzen diren ibai gaineko etxe-multzoak) hiriko gunerik handienean sartuko gara. Ezkerreko Ruiz de Alda kale monumentala hartuz, handik gertu San Migel eliza dagoen plazatxora iritsiko gara. XII.-XIV. mendeetako eraikin erlijiotsu honek ikonografikoki oso aberatsa den aurrealde erromaniko berantiarra erakusten digu lehenik, eta jada barnean, XV. mendeko Santa Anaren erretaula eta Ama Birjina erromanikoa.

Hona etortzeko erabili dugun kaleari segituz, hiriko merkataritza-gunean sartuko gara, Kale Nagusia eta Inmaculada Pasealeku paraleloaren inguruko kaleek osatzen dutena. Aurre-aurrean dugun Kale Nagusiaren eskuinaldeko Foruen Plazan sartuko gara, bertan San Joan eliza dugu-eta. Ate gotiko bat eta erromaniko bat dituela, aurrealde ez zen amaitua mende honen hasiera arte. Barruan erretaula azpimarratuko dugu.

Foruen Plazatik Juan de Labrit kalera eramaten duen izkinatik atereaz gero, laster San Pedro Lizarrakoa tenplura irits gaitezke, herria bera baino zaharragoa dena (1024koa gutxienez). Pixka bat harantzago, berdegune batean Puy-ko Andre Mariaren eliza agertzen zaigu, 1951koa baina XIV. mendeko Ama Birjina gotikoa gordetzen duena.

Berriz ere San Pedron, eskuinetara eginez gero ibaira hurbilduko gara, tartean Erretiratu edo Recoletotarren Monasterio ondotik pasatuz. Azkenik, ibai-meandroaren barnealdean dagoen Pasealeku atseginaren ondoan, eta eraikin erlijiotsu eta zibilen zerrenda luzeari amaiera emateko, beste bi ikus genitzake: Santa Clara eta San Benito monasterioak. Amaitzeko, ibilbide monumental luzearen ostean, ongi etorriko da berdegunean atseden hartzea.

Lizarra