AIZKORRIPEAN Segura, abiapuntutzat aukeratu dugun herria, harresiz inguratua zegoen Erdi Aroan, Alfontso X.ak 1256an gotorleku izatea agindu zuenetik. Gaur, bertako kaleek antzinako trazadura horri eusten diote. Halaber, aipatzekoak dira Santiagoko nahiz Gaztela eta Frantzia arteko bideak bertatik pasatzeak ekarritako monumentuak.

Jasokundeko Andre Mari eliza gotikoan (XIV-XV) 42 estatuadun erretaula txurrigereskoa eta Bohemiako kristalezko lanpara bat ikus ditzakegu. Era berean azpimarratzekoak dira, beste jauretxe batzuen artetik, Arrue (Berpizkundeko arkuz osatua), Gebara eta Lardizabal (Udaletxe barrokoa) jauregiak.

Zegamarako bidean eskuin aldera, bertako bizilagunei esker herri-museo moduko bihurtu den Zeraingo herritxora ailegatuko gara berehala; herria bizirik eta osasuntsu mantentzeko proiektu benetan polita. Bertaratuz gero, herri mailako eta nekazaritza munduko bizimodua erakusten duen etnografia museoa, Jauregia izeneko dorretxea, Jasokundeko Andre Mari eliza eta, herritik hurbil, Larraondoko Zerrategia (XIX. m.) ikusteko parada izango dugu, besteak beste.

Gipuzkoa eta Gaztela arteko merkataritza San Adrian tuneletik barrena igarotzen zen garaian, Zegamak garrantzi ekonomiko nabarmena izan zuen. Horren adibide dira, Artza-Enea edo Aitamaren Zarra jauretxeak, edota Zumalakarregi jeneral karlistaren marmolezko hilobia gordetzen duen Tours-eko San Martin eliza (erretaula nagusia, XV.eko ate gotikoa eta XVIII.eko dorre barrokoa).

Herria zeharkatu eta Aizkorriko gailurreriaren azpitik igaro ondoren, bide polit, arbolatsu eta bihurgunetsuan zehar Otzaurte mendaterantz abiatuko gara. Mendatera 15,5 km.an ailegatzean, eskuineko etxearen atzealdeko bide harritsua hartu (Altzaniko Atsedenlekurantz), eta paraje atseginak igaroz, bi km-tan aipatu atsedenlekura iritsiko gara. Gatozen moduan, bidea utzi gabe eskuinalderantz joango gara, eta hortik aurrera, beti zuzen segituko dugu, beste atsedenleku bat eta paraje ederrak pasatuz. Lehen atsedenlekutik 3 km-tara urrunean gure helmuga ikusteko moduan izango dugu, eta km bat geroago, bidegurutze batean dagoen burdinazko langa berde baten aurrean aparkatu ahal izango dugu autoa, bertatik oso hurbil edukiko dugun San Adriango Tunel (eta galtzada) ikusgarri bezain historikora oinez igo nahi izanez gero.

Bide beretik Otzaurtera itzuli, eta bertan, eskuin aldera joz, bide benetan eder batek Nafarroan barneratuko gaitu. Berehala hartuko dugun errepide nagusiak berriz, zuzen-zuzen eramango gaitu Altsasuraino (37 km.). Oso hiri berria da (1907), izan ere, 1863. urtean trenbidea bertara iritsi zen arte, ez baitzen herri gisa garatzen hasi. Jasokundeko Eliza (XVI. m), eta plaza erdiko “totem” harrigarria ikustekoak dira.

AIZKORRI MENDILERROA

Aizkorriko Parke Naturalak Gipuzkoako hego-ekialdea eta Arabako ipar-mendebaldea lotzen ditu 18.000 hektareatan zehar, Nafarroa oso hurbil duela. 1.000 eta 1.551m. arteko mendiz osatutako talaia natural honetatik, eguraldi ona eginez gero, Urduñatik hasi eta Pirinioetako mendietaraino doan ikuspegi zabala bistaratuko dugu.

Parkeak, berez, beste atal batzuetan jorratuko ditugun lekuak ere hartzen ditu bere barnean (Oñati, Arantzazu, Zalduondo...). Horregatik, hemen parke osoaren azalpena egin beharrean, berezienetakoak diren bi leku aipatuko ditugu. Informazio praktikoei dagokienez berriz, ikus Zegama atala.

SANDRATIKO KOBAZULOA

Zegama eta Altsasu lotzen dituen bigarren mailako errepidetik abiatu, Otzaurteko gainean eskuinera hartu, bi atsedenleku atzean utzi eta ezkerrerako bihurgune baten alboko langa berde baten ondoan aparkatu ostean (ikus ibilbidea), oinezko ibilbideari ekingo diogu.

Burdinazko langa horren atzean bidetxo bat abiatzen da, tuneletik oso gertu. 50 metrora bidegurutze bat dugu, eta gorantz egiten duen ezkerreko bidezidorra hartuz, 15-20 minututan zuzenean San Adriandik igarotzen den galtzadara iritsiko gara, ikusgai dugun sarreratik 50 metrora (1.030 m.).

Sandratiko Kobazulo edo San Adrian Tunel hau Gipuzkoa eta Araba lotzen dituen pasabide naturala da, eta bertatik, Flandes eta Gaztela lotzen zituen galtzada zaharra igarotzen da, batzuentzat erromatar garaikoa, besteentzat Erdi Arokoa.

Era guztietako bidaiariak pasatu ohi dira bertatik: errege-erreginak, erromesak gudarosteak... euskal geografiaren pasabide ospetsu eta mitikoa bihurtuz. Bestalde, parajea ezin ederragoa da bi aldeetan. Tamalez, barruan duen ermitaren hondakinak besterik ez dira geratzen

AIZKORRI GAINA

Tunelaren beste aldean, galtzadaren eskuin alderantz, bidezidor bat abiatzen da, lizardi baten ondotik doana. Gero, itzelezko pagadi baten erditik “Kalbarioko aldapa” igoko dugu, eta azkenik, zabalgune batera iritsi eta maldan gora eginez, tontorrera iritsiko gara (1.528 m.). Tontorreko baselizatik sekulako panoramika zabalaz goza dezakegu.