Ondarea bizitzeko

2021-02-04  //  Gizartea, Historia, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Aste honetan utzi beharko dute euren betiko bizileku izan dena Donostiako Martutene auzoan dagoen Erbetegi etxeko auzotarrek. Eraikina husteko agindu diete, derrigorrezko desjabetze azkarraren prozedura bidez, AHT egiteko botako baitute. Trenbidea ez da gainetik pasako, baina badirudi obren dardarizoek kaltetuko duten beldur direla, eta errazago zaie eraistea hura babestea baino.

Bizilagunen urtetako borrokaren berri eman dugu ARGIAn, eta eraikinak duen balio historikoa ere azaleratu genuen: balizko arkeologia gune izendatuta zegoela eta horrek azterketa arkeologikoa eskatzen zuela. Hala, Adif obraren sustatzailearentzat egindako “azterketak” onartzen duen arren eraikina XVI. mendekoa dela, baita ere dio Bigarren Karlistaldian erre eta barruko egurrezko egitura eta espazioak berritu zituztela.

Baina zer geratu zen zutik Donostian XIX. mende odoltsuan? Akaso badago munduan eraikinik denboraren orraziak apaindu ez duenik? Askotan, denborak berak bihurtzen du ondareago iraganeko hori. Niri behintzat, deigarriagoa egiten zait jakitea Urumea bazterreko dorretxe horrek, duela ia bost mendeko planoen oin bera edukitzeaz gain, gerren atzaparkada ere jasan zuela, eta hala ere gaurdaino iritsi zaigula bizidunentzako erabilgarri. (gehiago…)

Mendigatxaren ‘uskarazko’ gutunak berrargitaratu eta Bidankozeko herritarrei bidali dizkiete

2021-01-08  //  Euskara, Historia  //  Iruzkinik ez

Lehen aldiz liburu batean jasota eta publiko zabalari zuzenduta argitaratu dituzte Mendigatxaren gutunak. Bidankozeko herritarrek etxean jaso dute altxor baliotsua (arg.: Bidankozarte)

Neguarekin batera, Bidankozeko herritarrek opari bitxi bat jaso dute postontzian. Mariano Mendigatxak eta Resurrección María de Azkuek XX. mende hasieran trukatu zuten korrespondentziarekin osaturiko liburua. Mendigatxak (Bidankoze, 1832-1918) Erronkariko euskararen galera bere haragitan bizi izan zuen, eta garaiko hizkuntzalariekin lan egin zuen bailarako ahozko ondarea jasotzeko. Azkueri bidalitako gutunei esker dakizkigu, hein handi batean, uskarazko esapide eta hitzak, baina horrez gain, egun nafar Pirinioetan galzorian den bizimodu bati buruzko informazio baliotsua ere ematen dute. (gehiago…)

Aniceto Agirrebeitia milizianoaren azken orduak

2020-12-24  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Euskal Prospekzio Taldeak Bizkargin aurkituriko plaka honi esker lortu dute hildako gudaria identifikatzea (arg.: Mauro Saravia)

Abenduaren 20an lurpetik atera zituzten Aniceto Agirrebeitia berriztar milizianoaren hezurrak Zornotzako Bizkargi mendian. 1937an borrokaldi batean hila, ahanztura ofizialak irentsita egon da orain arte, Aranzadiko teknikariek berreskuratu eta erakundeen aitortza jaso duen arte.

Albistea azkar zabaldu da egunkari eta telebista nagusietan: 1936ko Gerrako gudari baten hezurrak aurkitu dituzte Bizkargin, batailoi komunista batekoak antza. Ez da lehen aldia halako aurkikuntza bat egiten dutena, Eusko Jaurlaritzaren ekimenez, 2003tik Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan gerran hildako 108 lagunen gorpuzkinak berreskuratu dituzte 51 hobitan. Baina, hala ere, oraindik halako zirrara bat sortzen zaio bati gorputzean, 83 urte igaro badira ere, oso gertukoa den zerbait balitz bezala, arrastaka gugana iritsi den min baten antzera.

(gehiago…)

Errautsak

2020-10-30  //  Gizartea, Historia  //  Iruzkinik ez

Neurri zorrotzak jarri dituzte hilerrietara sartzeko aurten, baita Hernanikoan ere (arg: Urko Apaolaza / ARGIA)

1936ko urriaren 30ean Hernaniko alkate frankista Julian Madinak bando harrigarria publikatu zuen: “Jakinarazten dut, aurten debekatuta dagoela hilerrira joatea Santu Guztien eta Arimen egunean”. Toki hura Gipuzkoako fusilatze gune nagusi bilakatu zen, eta hainbestekoa zen odol festa –200 lagun inguru hil zituzten aste gutxiren buruan–, ezen nahiago izan zutela ateak ixtea, euren krimenak agerian gera ez zitezen. Geroztik, urte hura kenduta, beti egon izan da zabalik kanposantua azaroaren 1ean. Aurten ere hala izango da, baina osasun larrialdiaren ondorioz baldintza oso zorrotzak ezarri dituzte, eta askok ezinezko izango du bere hildakoak bisitatzeko hitzorduan egotea. (gehiago…)

Enpresetan parte-hartzea sustatu eta lurraldearekin inplikatzeko gida sortu dute

2020-10-14  //  Ekonomia, Gizartea  //  Iruzkinik ez

Hernaniko Biteri Kultur Etxean eskualdeko eragile eta enpresetako ordezkari ugari bildu zen (arg.: ARGIA)

Parte-hartzean oinarrituriko enpresen ekosistema bat sortzeko Beterri Saretuz programak lan-tresna bat sortu du, lantokietan, erakundeetan eta hezkuntza zentroetan baliagarri suerta litekeena. Joan den ostegunean aurkeztu zuten gida Hernanin.

Beterri Buruntza eskualdeko hainbat enpresa eta eragile elkartu ziren urriaren 8an Hernaniko Biteri Kultur Etxean, Beterri Saretuz programaren hirugarren jardunaldian. Aurretik lan zailena egina zegoen, beste jardunaldietan hainbat esperientzia ezagutu eta parte-hartzea sustatzeko gakoak identifikatu baitituzte. Hala, hirugarren saioan parte-hartzeari buruzko lan-tresna gisa balioko duen gida aurkeztu zuten.

Beterri Saretuz programak Beterri eskualdeko enpresa eta eragileen artean ekosistema aitzindari bat sortu nahi du parte-hartzea oinarri duena. 2019an eman zituzten lehen pausoak eta Gipuzkoako Aldundiaren eta Beterri Buruntza Udalen laguntza ere badu. (gehiago…)

150 urte Santa Kruz apaiz gerrillaria atxilotu eta… ihes egin zuela

2020-10-06  //  Historia  //  Iruzkinik ez

1870eko urriaren 6an guardia zibilak Hernialdera atxilotzera joan zitzaizkionean, sotana kendu eta kaleko arropa jantzi zuen ihes egiteko. Horrekin, gerrillariaren “mitoa” hasi zela diote adituek. Hernialdeko udaletxean erakusketa jarri dute efemeridea probestuz.

Mende eta erdi igaro da guardia zibilak Hernialden Manuel Ignazio Santa Kruz Loidi atxilotzen saiatu zirela. Elduainen jaioa 1842an, Hernialdeko erretore zen apaiz ezaguna 1866az geroztik, eta 1870eko urriaren 6an joan ziren bere bila karlismoaren aldeko sermoiak eman eta propaganda egiteagatik. Baina atxiloturik eraman aurretik Urrutikoetxea baserrian hamaiketakoa egiteko aukera eman zioten: sotana kendu eta kale arropa jantzita ihes egin zuen arto sail baten babesean. (gehiago…)

Ez erlaxatu laneko atsedenaldietan?

2020-09-23  //  Ekonomia, Gizartea, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Covid-19aren bigarren olatua “egonkortu” egin dela adierazi du Ignacio Garitano Osasun Saileko eta Osakidetzako Zaintza eta Kontrol Programaren koordinatzaileak aste honen hasieran. EAEko koronabirusaren kutsatze datuen bilakaerarekin “oso pozik” agertu da, baina hala ere zuhurtasuna eskatu du, aldaketa baten aurrean gauden jakiteko asteak beharko baitira.

Foku garrantzitsurik ez dute identifikatuta, baina behin uda garaia amaituta, lanean “kontu handiarekin” ibili behar garela dio, “erlaxatzeko” arrisku handiagoa izan baitaitekeelako.

Osakidetzako arduradunak jakinarazi duenez, Arabako enpresa batean baheketa egiten ari dira positibo kasu batzuk egon direlako: “Lantokiek badute nolabaiteko arriskua, batez ere momentu ‘hiletan’, atsedenaldian, kafearen garaian, eta hori gremio guztietan ikusi da”.

Ez da mezu hutsala. Honen arabera, lanorduetan, ordenagailu edo makinaren aurrean neurriak errespetatzen dira –toki formal eta ordenatu hori–, eta aldiz, atsedenaldian desmadratzen da asuntoa, langilea enpresaren ikuskaritza eta kontrolpetik kanpo dagoen une bakan horietan –prekarioan ari diren askok hori zer den ere ez dakiten arren–. Beraz, “ez erlaxatu laneko atsedenaldietan”, esan digute belarri atzetik euskal irrati-telebista publikoan.

Baina pandemia hasi zenetik sei hilabete igarota, koronabirusaren transmisio eta jokabideaz gehiago dakigu, eta norberaren ardura indibidualetik harago, enpresari ere badagokio atseden orduetan langileen segurtasunerako neurriak hartzea: eremu egokiak prestatzea; atsedenerako denbora tarte nahikoa izatea inor arriskuan ez jartzeko, presaka ibili beharrean; langileen arteko harreman seguruak bermatzeko antolaketa ahalbidetzea…

Buru argiren bati okurrituko zaio, laneko atsedenaldiak omen badira arazo, horiek murriztea izan daitekeela hoberena. Ezta hurrik eman ere. Alderantzizkoa behar luke irtenbideak: baldintza seguru eta humanoagoak izatea, lanean zein atsedenaldian.

Koronabirusaren arrasto koloniala

2020-09-18  //  Gizartea, Historia  //  Iruzkinik ez

Fenomeno pandemiko bihurtu zaigun koronabirusaren gaitzak ez ditu pertsona eta herrialde guztiak berdin jotzen. Hasiera batean, agian inork pentsa izan zezakeen igualitarista zela, denei eragiten ziela berdin. Baina orain badakigu birusak badakiela diskriminatzen norberaren poltsikoaren, posizio sozialaren edo bizi den herrialdearen arabera. Hegoamerikako egoera ikusi besterik ez dago, eta zehazki Perun bizitzen ari direna, munduan heriotza-tasa handiena duen herrialdea bilakatu baita. (gehiago…)

Esklabistak epaitu

2020-07-24  //  Historia  //  Iruzkinik ez

‘The Guardian’-en sortzaile John Edward Taylor; esklabotzarekin izan zuen harremana ikertuko du egunkari britainiarrak.

AEBetan, Ingalaterran eta mundu osoan Black Lives Matter mugimendua esklabotza eta arrazakeria zuritzeari uzteko eskatzen ari da, eta ikusi ditugu pertsonaia txit entzutetsuen eskulturak hankaz gora jarrita. Astinaldia hainbestekoa da, ezen The Guardian-ek jakinarazi duen egunkariaren sortzaile John Edward Taylorrek (irudian) esklabotzarekin izandako harremana ikertuko duela.

Euskal Herrian ere baditugu “filantropo” askoren irudiak eta izenak gure kaleetan, horietako zenbait mundu mailako esklabista handienetakoak izan ziren XIX. mendean. Baina harrigarriro gurean ez da ia kalapitarik sortu. Esklabotza gure gizartearen parte ez balitz bezala jokatu izan du orain arte euskal historiografiak, eta agian horrela segitzen dugu pentsatzen.

Askotan esan izan da ezin direla epaitu egungo begiekin iraganeko ekintzak. Baina kontua da orduan ere epaitu zituztela euskal esklabista haiek. XIX. mendean gizakien salerosketa jadanik ilegala zen, baina zenbaitek zeregin beltz horretan segi zuen inoiz baino gehiago. 1843ko abuztuan Londreseko Cumberland jauregi erraldoian arabar jatorriko Pedro Jose de Zulueta, Zulueta & Co. sozietatearen jabea atxilotu zuten, esklabotza debekatzen zuen tratatua hausteagatik.

Egungo Liberian, Gallinas ibaian, bandera errusiarrarekin zioan Augusta ontzian esklaboak garraiatzeko tresneria atzeman zuten eta aitzakia hori erabili zuten tribunal ingelesek orduko esklabista-klan handienetako bat epaitzeko. Zuluetak Kubako bere senide Julianekin, Pedro Blancorekin eta beste negrero askorekin zituen negozioak.

Auzia oso ezagun egin zen, baina azkenean, jakina, absolbitu egin zuten. Hala ere, epaiketa hark erakutsi zuen zein punturaino zeuden sartuta euskaldunak esklabotzaren munduan. Zuluetak bere burua iritzi publikotik defendatzeko epaiketaren ondoren idatzitako liburuxka, akademikoen ikerketa iturri da egun Ingalaterran, esklabotza ezabatzeko borroka politikoaren lekuko paregabea delako. Abuztuko egun hartan “Inkisizioaren eskuetan erori” zela dio, zinikoki, gizakiekin trafikatuz aberastu zen gizonak.

Garaian garaiko mentalitateak ulertu behar dira, noski, eta historialarien lana behar luke hori azaltzea. XIX. mendean asko ziren esklabo trafikoarekin ezikusiarena egiten zutenak, baina asko ziren baita ere haren kontrakoak. Gurean gaia gehientsuen ikertu duen Jose Antonio Azpiazuk Euskadi Irratian zioen bezala: “Ulergarria izan liteke orduan gauza horiek gertatzea, baina gaur egun defendatzea beste gauza bat da”.

Bardeatik Erronkarira, artzain baten azken pausoak Twitterrez

2020-07-03  //  Ekonomia, Historia, Ingurumena, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Bardean lau urmael natural daude, horietako bat da La Cruceta deiturikoa. Irudian ikusi daiteke Domingo Urzainquiren artaldea handik El Pasora bidean, Artzainaren Monumentua dagoen tokirantz (arg.: La Kukula).

Domingo Urzainqui Burgiko artzainak bere artaldea Erronkariarren Errege Abelbidean zehar darama egunotan, mende askoko ohitura eta garraio modu jasangarriari eutsiz. Bere ibilia Twitterren jarraitzen ari da Burgiko La Kukula kultur elkartea.

(gehiago…)