Burgoseko Prozesuaren jatorrira bidaia, 50 urteren ondoren

2019-04-25  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Europako Mendien mazeletatik zintzilik dagoen Mogrovejo herrian, 1969ko apirilean ETAren buruzagitzaren kontra poliziak egindako sarekada mugarri izan zen talde armatuaren historian eta Francoren diktaduraren bilakaera politikoan: hemen hasi zen Burgoseko Prozesua.

Liébanako haran sakonean dago Mogrovejo. Gaur hara joaten denak, argazki turistikoentzako toki bat baizik ez du aurkituko, Morra de Lechugales eta Pico del Acero atzean dituela, azkeneko hau garai bateko meatzaritzaren lekuko. 2017an Kantabriako udalerri politena izendatua, kaleak txukun jarrita dauzka, eta informazio panelek dorre feudalaren edo auzo-eskola zaharraren berri ematen digute, baita paisaje alpino hauetan Heidi pelikula errodatu zutela gogorarazi ere.

Baina gertaera historiko garrantzitsu bat ahantzi dute gida turistikoetan. 1969ko apirilaren 11n ETAko lau buruzagi tirokatu eta atxilotu zituzten herri honetan, frankismoko salbuespen egoera basatienaren erdian.

(gehiago…)

Manuel Estomba parkea, falta (ez) zena

2019-03-26  //  Gizartea, Historia, Natura  //  Iruzkinik ez

Irunen Manuel Estomba apaizaren izena daraman parke bat dagoela ohartarazi zuen ARGIAk duela aste pare bat. Derioko seminarioan zuzendari espiritual zela, adingabeei sexu-abusuak egin zizkien, orriotan (2.635 zk.) argitara emandako lekukoen arabera. Bere bulegoan zakila aterarazi eta ukituak egiten zizkien ikasleei, “higiene genitala” aipatuz.

Estombak euskarazko hainbat liburu idatzi zituen eta euskal literatur aldizkarietan kolaboratu zuen. Gainera, Hego Amerikan misiolari ere ibili zen –ez dakigu bere kabuz joan zen edo bidali egin zuten Derioko gehiegikeriak estaltzeko–. Seguruenik curriculum hori kontuan edukita jarri zioten sorterrian bere izena parke bati 1985ean, baita Ekuadorreko Machala hirian kale bati ere. (gehiago…)

Mapa berri bat, herriak bizi daitezen

2019-02-01  //  Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Legebiltzarrean udaletako ordezkari ugari ere izan zen, mapa berriak sortu duen ikusminaren erakusle (arg: Nafarroako Parlamentua)

Urtarrilaren 31n tokiko administrazioaren erreformarako lege proiektua onartu zuen Nafarroako Parlamentuak. Gobernua sostengatzen duten lau alderdien babesa izan du proposamenak, baita Orain Bai taldeko lau parlamentariena ere –azken orduko azken minutuan–.

Oposizioak gogor kritikatu du legea, ez delako “eraginkorra” PSNren ustez, eta EH Bilduri botere munizipala ematea beste helbururik ez duelako UPNren ustez, “politika sektarioak” egiteko. Baina datu objektiboek bestela diote: 30 urte igaro dituzte Nafarroako udalerriek mapa honen zain; hiru urteko prozesu baten ondorioa da; eta prozesu horretan udalerrietako hautetsien %60k hartu du parte. (gehiago…)

Makalu puntan ikurrina jarri izana aldarrikatu zuen Xabier Errok gure orrietan

2019-01-07  //  Hedabideak, Historia, Kirola, Natura, Uncategorized, Zinema  //  Iruzkinik ez

Xabier Erro 1984ko argazkian eta Makalura egindako igoera berak marrazturik (Argia artxiboa)

ARGIAk 100 urte bete dituela eta, gure hemerotekatik berreskuratutako harribitxiak kontatzen aritu gara Euskadi Irratian Eguberritako asteotan. Atzera eta aurrera aritu gara bidaia kronologikoan eta azkeneko saioan mendiari heldu diogu. Izan ere, 2018ak albiste tristea utzi zuen mendizaleontzat: Xabier Erroren (Lesaka, 1946) heriotza.

(gehiago…)

Gure egiazko historia lehen aldiz kontatu zuen geografo antifaxista dekapitatua

2018-12-03  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Ikerlan sakona egin zuen Lefebvrek, ilustrazio eta taula ugariz osatua: Usurbilgo baserria, Bilboko portuko inportazioen grafikoa, Cenicero herriko dorretxea eta baserritarra laiaketan Lizarra inguruan.

Abenduaren 3an 75 urte bete dira naziek Théodore Lefebvre hil zutela. Apenas daukagu bere berririk Euskal Herrian, are gutxiago Bidasoaren mendebaldean. Baina XX. mende hasieran idatzitako Euskal Herriko historia lan garrantzitsuenaren egilea da, Pirinioetako bi aldeak osotasunean ikertzen lehena. Tamalez, heriotza horren urtemuga oharkabean pasako zaie unibertsitate zein kultur erakundeetan dabiltzan gehienei.

(gehiago…)

Tortura, ezkutuko krimena?

2018-11-06  //  Historia, Politika  //  Iruzkinik ez

ETB2k Torturas, el crimen mejor escondido dokumentala eman zuen igande gauez 360 grados saioan, eta askori oraindik hotzikara ez zaio gorputzetik joan han entzundakoengatik. Emankizunak momentu batzuetan hartzen duen estilo sentsazionalistaz edo dituen hutsune larriez –batez ere Ertzaintzak egindako torturez ari denean– hitz egin dezakegu. Baina torturaren drama islatzea lortu duela zalantzarik ez da. (gehiago…)

Urriaren 12an jai? Frankismoko esklaboen barrakoiak garbitzeko auzolana Lezon

2018-10-11  //  Historia  //  Iruzkinik ez

Jaizkibelgo errepidea egiten ibili ziren gerraosteko trabajadoreen barrakoiak txukuntzen segituko dute Lezoko elkarte memorialista nahiz ekologistek “hispanitatearen” egunean.

Egunero lanera, eskolara edo mendira joateko erabiltzen ditugun bide eta etorbideetako askoren asfalto azpian frankismoko preso errepublikarren izerdi eta odola dago. Horietako bat da Lezotik Hondarribira doan GI-3440 errepidea, erregimenak nahieran eta modu gupidagabean erabilitako  zientoka esklabok egina.

Errepidea egiten jardun zutenek lo egiteko erabilitako barrakoiak sasitzatik eta ahanzturatik berreskuratzen ari dira herri hartan azken urteetan, eta urriaren 12an –baita urriaren 20an ere–, jai egin beharrean auzolana antolatu dute, Piztu Lezok, Lezoko Ekoloji Taldeak eta Etxetxo memoria historikoaren taldeak.

(gehiago…)

Gero eta zaharragoak gara, gero eta solidarioagoak izan behar dugu

2018-10-02  //  Ekonomia, Gizartea, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Bizi itxaropena orain baino askoz gehiago igo da azken mende eta laurdenean, sistemaren kolapsorik ekarri gabe. Irudian, pentsiodunak protestan Bilbon (arg: Foku /Jaizki Fontaneda)

Bilboko udaletxe aurrean txistu eta oihu artean hartu zituzten Magdalena Valerio Espainiako Lan ministroaren hitzak astelehenean: “Gobernuak ezin du konpromisorik hartu”, esan zuen 1.080 euroko gutxieneko pentsio duinaren aldarrikapenaren aurrean.

Euskal Herrian pentsionistak erakusten ari diren indarraldia itzela da, eta astelehenean beste behin Bilbon, Gasteizen, Iruñean eta Donostian bildutako milaka lagunak dira horren erakusgarri. Ministroen agenda mugitu eta Gobernuak presiopean jartzea lortu dute. Toledoko Itunean ere pentsioak KPIren arabera igotzea onartu behar izan dute alderdi guztiek.

Baina neurri hori ez da nahikoa pentsiodunentzat, 1.080 euroko gutxieneko pentsioa ezinbestekoa da bizitza duin bat eramateko, eta ez diote haiek, Europako Eskubide Sozialen Kartak baizik.

Badira ordea aspaldion eta, are gehiago oraingo protesta egoera aprobetxatuz, pentsio sistema publikoaren “jasangarritasuna” zalantzan jartzen dutenak. Argudio nagusi bat erabiltzen da horretarako: gero eta zaharragoak gara.

Hori da, esaterako Nuria Lopez de Guereñu Confebaskeko idazkari nagusi ohiaren ustea. Euskadi Irratiko iritzi tartean hitz egin du, asteleheneko pentsiodunen olatu masiboa gertatu baina ordu batzuk lehenago.

Azken 40 urtetan bizi itxaropena hamar urte hazi dela gogorarazi du Lopez de Guereñuk, “gastu gero eta handiagoa”, alegia.

Baina bizi itxaropenaren hazkuntza ez da gaurko kontu bat, Espainiako Estatuan 120 urtez hazi da, orain baino erritmo handiagoan. Juan Antonio Fernández Cordón demografoaren arabera, hurrengo 35 urtetan azkeneko 35 urtetan baino gutxiago haziko da gainera. Honen ustez, ekonomista neoliberalek erabiltzen duten tranpa da zaharkitzearena, pentsio publikoaren irudia kaltetu eta pentsio pribatu partikularrak sustatzeko. Nork bere astoari arre?

Pentsiodunek ministroen agenda mugitu eta Gobernuak presiopean jartzea lortu dute euren mobilizazioekin (arg: Foku / Luis Jauregialtzo)

1958 eta 1977 urte arteko baby boom-ean jaiotakoak orain hasiko dira jubilatzen, hori ei da problema. Baina belaunaldi horren kotizazioei esker hornitu dira Espainiako Aurrekontu Orokorrak urte luzez eta sortu da “pentsioen itsulapikoa”. 1977tik langileek 843.000 milioi euro ekarri dituztela kalkulatu izan da.

Itsulapikoa ordea hondarretan dago, eta pentsio sistemaren defizita 19.000 milioi eurokoa da. Baina kotizazioetatik ekarritako dirua soilik pentsioak ordaintzeko erabiliko balitz –eta ez zeharkako beste gastu batzuetarako–, defizita 7.000 milioi eurokoa litzateke Economistas Frente a la Crisis kolektiboaren arabera; Espainiako BPGa kontuan edukita zifra onargarria.

Nola ordaindu  gainerakoa? Aurrekontu Orokorren bidez agian –defizitaren langa hor dagoen arren–, baita egungo langile prekarioen kotizazioa hobetuz ere, eta jakina, zergak erabiliz.

“Edozein sistema, publiko zein pribatuk, ez luke enpresen lehiakortasuna mugatu behar”, jo du abisua Lopez de Guereñuk. Bere esanetan, Espainian kotizazio sozialen %73 enpresen ekarpenei dagokio, eta Europar Batasuneko batez bestekoa %58 da. Ahaztu zaizkio enpresa horiei Gizarte Segurantzak ematen dizkien hobariak –kasu askotan iruzur direnak Baleren Bakaikoak dioen gisan– eta ahaztu zaio esatea Espainiako presio fiskala Europakoa baino askoz baxuagoa dela edo EAEn sozietate zerga hamar urtean erdira jaitsi dela, bere alderdiak (EAJ), PPrekin egindako itunei esker.

Nolanahi ere, beste parametro batzuetan jarri beharko genuke begirada. Gogoan eduki behar dugu krisiak gogorren jo duenean pentsiodunak izan direla familia askoren sostengu bakarra, eta haien laguntzari esker kontsumitu dutela herritarrek enpresek ekoitzitakoa. Ez gara lehiakortasunaz ari (demoniozko hitza!), belaunaldi arteko solidaritateaz ari gara.

Hamar urte krisian… eta kasino globalaren pitzadurak hor jarraitzen du

2018-09-14  //  Ekonomia, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

2008ko irailaren 15ean Lehman Brothersek kiebra onartu zuenean paradigma eta uste asko ere hondoratu ziren berarekin. Atzeraldi Handia-ren hasiera izan zen, nahiz eta finantza kapitalismoa aspaldi zebilen sistema irrazional baten mamua begiztatzen etxe-orratz distiratsuetan islatuta. Agintariek, egoera bideratu beharrean okertu egin dute: jendea ari da krisia pagatzen eta bankuek jarraitzen dute erruleta arriskutsuaren jokoan.

(gehiago…)

Turismoaren beste balantze bat

2018-08-30  //  Ekonomia  //  Iruzkinik ez

(Argazkia: Eusko Jaurlaritza / Irekia)

Apartamentu turistikoetako egonaldiek %27 egin dute gora Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan aurtengo uztailean, iazkoarekin konparatuta. Eustat-ek egindako azken “turismo-balantzearen” arabera, orotara 355.930 sarrera erregistratu dira lurraldeotako hotel, ostatu eta landa-etxeetan. Gurera etortzen diren turisten motibazio eta diru-ekarpenen berri ere badakigu Eusko Jaurlaritzaren Ibiltour ikerketari esker: pertsonako eta eguneko 104 euroko gastua egiten dute aisialdira datozenek.

“Kalitatezko” turismo ereduaz hitz egiten da maiz, baina hori neurtzeko gaualdi kopuruak edo sosak edukitzen dira kontuan. Balantzean ez dira beste adierazle batzuk sartzen, turistifikazioaren ondorioz gertatzen direnak: espazio publikoa kontsumorako mugatzea, higiezinen espekulazioa, lan-prekarietatea… Adibidez, LABek salatu berri du Donostiako autobus turistikoko langileen egoera jasangaitza dela, behin behineko kontratu eta etengabeko ordu aldaketekin.

Eta ingurumena zer? Zein da turismo masiboaren aztarna ekologikoa? Alternativas Económicas aldizkariak azaldu digunez, NBEren arabera turismoa da munduan isurtzen diren negutegi-efektuko gasen %12,5aren erantzule. Bocaray paradisuko irlara sartzea debekatu egin du Filipinetako Gobernuak, hango itsas bazterrak kutsatuta daudelako urtero bi milioi turista jasotzeagatik; Bartzelonara iristen diren kruzeroen fuel-oilak eragindako kalteaz ere ohartarazi digute… Noiz arte ikusiko ditugu Algorri edo Sakonetako flyschak osorik?

Badaude masa turismoari aurre egin dioten lurraldeak. Korsikan, adibidez, pentsaezina litzateke Scandolako natur erreserban Guggenheim bat planteatzea edo Bonifaciu hirira sartzeko metro pasantea eraikitzea. Korsikar abertzaletasunean txertaturik dago natur ondarearen defentsa –FLNC-k askotan eraso zituen higiezinekin negozioa egin nahi zuten atzerritarren ondasunak–; horri esker iraun du beren kostaldeak hormigoizko marrazoen mehatxutik salbu.

Donostiako Kontxa jende lepo (ezkerrean) eta behiak Korsikako Prupia ondoan dagoen Portigliolo hondartza ezagunean (eskuinean).

Inork esan dezake hortik datorkiela korsikarrei atzerapen ekonomikoa. Aldiz, beraiek diote frantziar gobernuak baztertu egin dituela eta horregatik eskatzen dute eskumen gehiago, “batez ere fiskalitatean, tresna giltzarria higiezinen espekulazioari aurre egiteko”, azaldu du Gilles Simeoni Pè a Corsica-ko buruzagiak Gara-n.

Bitxia da, hemen badugu zerga-ahalmena, baina espekulazioari aurre egin ordez, desarautze neoliberalena defendatzen duen apartamentu turistikoen Aparture patronala saritzen dugu, Gipuzkoako Aldundiak egin bezala, “turismo ereduan berrikuntzari eskaintzen dion balioagatik”. Ez, Portiglioloko hondartzak ez du zerikusirik gure Kontxa saturatuarekin.