Osakidetzan andaluzez

Atzo txio bat bota nuen, tximinoak baino haserreago utzi ninduen pintada bat ikusi eta argazkia atera ondoren. Bidegurutzetik zeharkatzen ari nintzela idatzi nuen eta nire aurkezpen-gutuna izango zela jakin izan banu, koma bat sartuko niokeen. Beste asmo berezirik gabe, irakurketa errazteko.

Pintadak, bazuen xenofobia kirats nahiko ebidente bat. Aspaldi ikusi gabea.

Zorionez, duela hiru urte baino gehiagotik Twitterreko jakinarazpenak isilduta daramatzat nire mugikorrean. Ez asko jasotzen ditudalako, baizik eta nik erabakitzen dudalako noiz sartzen naizen plataforman, ez jakinarazpenek. Mezua goizean jarri nuenez, gauean sare soziala ireki nuen eta eskerrak jakinarazpenak isilduta ditudan. Bestela agur telefonoaren bateriari. Ulertuko duzuenez, Twitterren puntu erdiko eragina daukagun pertsonentzat 700 atsegin eta 120 bertxio baino gehiago jasotzea asaldatzeko modukoa da. Gainera, kontuan izan beste hainbeste iruzkin jaso nituela.

Interakzioak berrikusi nituenean denetarik aurkitu nuen. Eusko Legebiltzarreko ia arku osoko militanteak, batzuk pintadarekin moskatuta eta beste batzuk nirekin, belaunaldi berrietako idazkari nagusiren bat, EITBko eta hedabide alternatiboetako kazetari dezente, poetak eta filosofoak. Zenbait lagun. Gehienak ni bezala, euskaldunak eta euskaltzaleak. Ez nago ohituta Twitterren hainbeste maitasun jasotzera.

Eta hala ere ez naiz inozoa. Ondotxo nekien hori gerta zitekeela telefono mugikorrari mezua bidaltzeko agindu nionetik, une hartan erabaki bainuen hari horren mezurik ez nuela erantzungo. Kasurik txarrenean hemen idatziko nuela erantzun kolektibo bat. Eta hala egin dut. Ez ditut txioak erantzungo. Ezta itzultzaile automatikorik ez erabiltzeagatik pintada itzultzera behartu nahi izan nindutenenak. Egin nuen gauza bakarra PPko belaunaldi berrien idazkari nagusia blokeatzea izan zen, nire txiotik eratorritako ekintza politiko bat egiteagatik. Badirudi atrilak ez direla nahikoak eta mitinak urriak direla lau katu biltzen dituzten zenbaiten egoarentzat. Beraz, pertsona hori bere iruzkina ezabatzera behartu nuen hitz erdi esan edo idatzi gabe. Uste nuen belaunaldi berrietakoak izanda trebeagoak izango zirela sare sozialekin. En fin.

Hala ere, ahaztu nahi ez dudan iruzkin bat aipatu gabe uztea ezinezkoa zait. Galdera eder batekin erantzuteko oparia egin didalako. Algoritmoak eraginda nire jatorrizko txioa ikusi zuen pertsonetako bat, oso atsekabetuta sentitu ei zen argazki hori nire profilean eskegi izanagatik. Aberri Egunari eta euskarari min egiten ei niolako. Eta nik, noski, hori irakurtzean flipatu egin nuen. Lehenik eta behin, uste dudalako euskaldunak eta euskara leku txarrean uzten dituena pintadaren egilea eta bere mezua direla, ez ni. Bigarrenik, egilearen errua hirugarren bati egotzi nahi izatea geroz eta hedatuago dagoelako gure gizarte hontan. Zorionez, urte asko daramatzat Twitterren eta azal gogorregia daukat. Hala nahi dudan guztietan behintzat. Agian duela urte batzuk liskarrean sartuko nintzateke.

Eta, laburbilduz, zuengana nator, inork hau irakurtzen badu, galdera sinple batekin:

Noren errua da pintada horrek eragin hori lortu izana, pintada egin zuen pertsonarena, eta, beraz, edonoren eskura utzi zuenarena edo tximinoak baino haserreago zegoen blogari panfleteroarena, pintadaren argazki bat atera eta Internetera igo izanagatik?

Oso argi daukat nik zer uste dudan. Zuen iritzia jakin nahi dut. Ez egin alde sare sozialetara blog bidalketa hau komentatzera, erabili behean dauden iruzkinak.

Copyleftaz bi hitz eta argudio gaupasero bat

Bizitzak aurrera egin ahala, uste dut gauza geroz eta gutxiago ulertzen ditudala. Adibidez, astelehenean eztabaida handi samarra piztu zen lizentziamendu eredu baten inguruan. Hitz egin dezagun horretaz.

Gertatutakoa laburbiltzen saiatuko naiz, eta esan gabe doa ezin didala inork eskatu, kazetaritzak ustez berezko beharko lukeen inpartzialtasuna. Ni ez naizelako kazetaria. Beraz, barkamena eskatzen dut aldez aurretik:

Argiak Aiurri.eus-eko artikulu bat kopiatu eta bere webgunean jarri zuen, Aiurriren lizentziak horretarako ematen dion aukera baliatuz. Lizentzia Creative Commons BY-SA (aurrerantzean CC BY-SA) da. Lizentzia horrek dio, oro har (sakondu nahi duenak hemen egin dezake), edozein pertsona dela libre lizentzia hori duen lan bat partekatzeko eta egokitzeko edozein helbururekin, baita helburu komertzialarekin ere. Hau da, kopia bat egitea eta berau partekatzea zilegi dela. Baina askatasun horiez gain, betebehar batzuk ezartzen ditu, noski, kopiak edo eratorriak jatorrizko lana aitortu behar duela eta lizentzia berarekin partekatu behar dela. Honaino, dena ondo. Hurrengo egun baten, Twitterren -hau da, publikoki-, eztabaida sare sozial iragankor baten gehiago ez elikatzeagatik aipatuko ez dudan txio batek (bere iritzia eman nahi duenak eskura dauka bide hau eta beste hau, txioak baino askoz eraginkorragoak eztabaidarako), Argiak egin zuena legezkoa zela jakinda eta onartuta ere, etikarik ez izatea salatu zuen.

Bada, nik, copyleftean eta kultura librean interesatuta nagoenak, Argiak beste komunikabide batzuetako edukiak hartzen dituela jakin badakit. Are gehiago, hori egitea desiragarri deritzot. Argi gera dadila: lizentziak ezartzen dituen legezko baldintza guztiak betetzen badira (gogoratu: aitortza eta kopiak lizentzia bera izatea). Argiak beti betetzen ditu. Hala ere, artikulua ikustera joan nintzen. Argi zegoen jatorrizkoa modu egokian aipatzen zela, eta Argiaren lizentziak -Aiurriren berdina-, baldintza egokia betetzen zuela zilegizko kopia bat egiteko. Honaino, dena ondo. Erabat onargarria zen Aiurrik aukeratu zuen lizentziapean Argiak egindako kopia.

Bada, non da arazoa? Egia esan -artikulu hasieran aitortu dut-, ez daukat argi. Ez dut arrazoiketa guztiz ulertzen. Nire enpatia falta izan da, akaso. Are zailagoa egiten zait ulertzea, txioan onartzen bada maila legalean dena ondo zegoela. Baina errepikatzen hasia naiz.

Egin dezagun aurrera. Gehien interesatzen zaidana, ez delako albistea bere horretan, baizik eta sortutako eztabaida: askok elkarrizketa eremu positiboetara eraman nahi izan zuten, eta hori zoragarria iruditzen zait -are gehiago Twitterren-. Baina nire ustez, egindako proposamenak ez dira gauzagarriak. Akordio bat egitea proposatzen zuten, non komunikabideek onartu dezaketen ezin dela beste batzuen lan bat kopiatu ordu batzuk igaro arte (adibidez, 24 edo 48 ordu, baina denbora tartearen zenbatekoa ez da garrantzitsua). Eta horrek lizentzian aldaketa ekarriko lukeenez, ez nago proposamenaren alde. Zergatik? Oso erraza: Creative Commons erabiltzea, edozein dela lizentzia, mundu mailan aztertuta dauden lege-baldintzak eskaintzen dituelako, eta “gu desberdinak garelako” aldatu ezin ditugun lan-moduak. Hau da, ez nago ados, proposamena onartuko balitz, Creative Commnos lizentzia guztiak zentzua galduko luketelako. Eta orduan, zertarako beharko genituzke? Gure asmoa informazioaren eta kulturaren zirkulazio askea bermatzea bada, eta nire asmoa hori bada behintzat, ezin ditugu copyleft lizentziak aldatu. Ezta ondo hausnartu eta aztertu gabeko termino berriak asmatu ere. Copyleft izateari uzteaz gain, euskarri legal gabe geratuko ginatekeelako!

Nire ustez -eta hemen bai egiten dut bat zenbaiten ikuspuntuarekin-, arazoa pedagogikoa da. Hasiko naiz esaten, lan egiteko modu zaharrekin amaitu behar dugula. XVIII. mendetik aurrera martxan dagoen copyright-a garaitu behar dela. Garaitu. Hasteko, formatuak eta teknologiak ez direlako XVIII. mendan ziren berdinak, baina, batez ere, behar sozialak ere ez direlako berdinak. Eta nola egiten zaio aurre horri? Copyleft-a sustatzen duen edozein lizentzia erabiliz, horien artean Creative Commons-etako batzuk (libreak diren Creative Commons lizentziak 3 dira: CC BY-SA, CC BY eta CC0. Hauetatik bakarra da copyleft, CC BY-SA). Nire ustez, arazoa komunikabide baten lizentzia inertziaz ezarri izana da eta ez ohartu izana elkarrizketatuak ez zuela albiste horren hedapenik nahi Aiurritik kanpo, baina ezarritako lizentziak bermatzen zuela hedapena.

Lizentzia bat hausnartu egin behar da, ez inertziaz dagoena jarri.

Garrantzitsua da nire iritziz etorkizunerako hiru gauza azpimarratzea, amaitzen joateko. Lehenengoa: lizentzia bat onartzen eta ezartzen denean bere eskubide eta betebehar guztiak onartzen eta ezartzen direla. Bigarrena: edozein arrazoirengatik sortutako edukia zabaltzea nahi ez bada, agian beste lizentzia bat aukeratu beharko litzatekeela lan horretarako (kasu honetan artikulu horretarako). Eta hau, lana argitaratzen duenak egin beharko lukeela (kasu honetan Aiurrik). Eta hirugarrena da guztien artean nabarmenena: mundu mailan denek onartzen badugu semaforoa berde dagoenean, bidea gurutzatu dezakegula, ezin da inor etorri esatera bere kalean ezin dela berdez gurutzatu. Ezta argi eta garbi berdea den argia laranja dela onartzera inor behartu. Kasu horretan behar dena ez delako semaforo bat. STOP bat baizik.

Zer nahi duzue nik esatea. Ez naiz kazetaria eta ez naiz jurista, baina erabat sinetsita nago euskarak eta euskarazko kulturak oro har behar-beharrezkoa dutela copyleft-a. Hala ere, dirudienez, egindakotzat jotzen genituen gauza asko berrikusi eta berriz hausnartu beharko ditugula dirudi.

Ongi etorriak blogeko ikasturte berrira.

Errebelde digitalak

WhatsApp, Facebook, Instagram, TikTok, Mastodon, eposta-helbide pertsonala eta laneko eposta-helbidea, Telegram, Egunean behin, HBO, Netflix, Riot.im, Signal, Spotify, Adopta un tío, Tiny Tiny RSS… libre zein pribatibo, luze jo nezake.

Ez, goiko paragrafoan zerrendatu ditudan aplikazioak ez dira modan dauden azken aplikazio berritzaileenak. Ez dira, ezta ere, denok probatu beharko zenuketen aplikazio zerrenda. Eta, batez ere, ez dira aro digitalean gure telefono mugikorrean instalatu behar ditugun ezinbesteko aplikazioak.

Gure telefono mugikorra egunez egun jakinarazpenez blaitzen dituzten aplikazio madarikatuetako batzuk besterik ez dira.

Atzo iritzi artikulu hau irakurri nuen. Bertan, azkenaldian, zenbait nerabeek hartzen ari diren kontzientzia digitalaren berri ematen zaigu. Zenbait adibidez hornituz. Ez da inondik inora gai hau jorratzen duen artikulu bakarra, ez eta azkena ere. Baina artikuluan irakurritako esaldi honek: “Aquesta sobirania dels sentits i les emocions la viuen com la conquesta més rebel.” aho bete hortz utzi ninduen autobusean irakurri nuenean. Tristea benetan errebeldia-maila parametro horietan neurtzeko beharra sentitzea.

Gerora -ordu gutxiren buruan-, esaldi horren funtsarekin bat egiten dudala ondorioztatu nuen.

Izan ere, egunerokotasun berez nahiko hiperazeleratuan, jakinarazpenak isiltzea (ez erakustea) sistemarekiko garaipen txiki bat da. Desadostasun bat erakustea. Neurtzea. Hortaz, bai, nerabe hauek errebelde digitalak dira. Are gehiago, erabaki hori zein bizi-fasetan hartu duten kontuan hartzen badugu. Izan ere, nahiz eta denok garen partaide-sentitzearen eta onespen-beharraren lagun -ezetz esaterik duenak bere gizarte loturak berrikusi beharko lituzke-, are gehiago gara gure nerabezaroan.

Pentsatu al duzu zenbat aldiz desblokeatu duzun mugikorra goizean, ordua begiratzeko asmoz, eta burua gauez altxatu, gosea jasanezina zelako? Bada, garrantzitsua da konektatutako pantailetatik ateratzen jakitea. Ez dut esan nahi alde batera utzi behar ditugunik, baina noizean behin telefonoa, ordenagailua, tableta -eta burmuina bera ere- itzaltzen jakitea ezinbestekoa deritzot. Are gehiago Mariaren esaldi hau irakurritakoan sentitu nuen enpatia-sentsazio bera baduzu: “Dues-centes. Cada hora”. Eta ez, ez da nire bizitza soziala aztoratua denik, baizik eta pitokerietarako balio duten jakinarazpen uholdea dugula egunero gure telefono mugikorrean. Mariaren esaldiari gehituko nioke, akaso, 200 jakinarazpen horietatik 199 atzorako erantzun behar ditugula.

Eta erantzuten ez baditugu, geureak egin duela.

En fin, agian denok berrikusi beharko genituzke gure gizarte loturak, batik bat, makina lotura bihurtu ez daitezen.

Gomendio bakarra gaurkoan: Makinatik ateratzea. Noizean behin bada ere.

Etsaiak sistema ezagutzen du

Azken hileotan Marta Peirano kultur eta teknologia kazetariaren azken saiakera liburua irakurtzeko denbora hartu dut: El enemigo conoce el sistema, (Debate). Liburuaren lehen edizioa irten zenetik irakurri nahi banuen ere, irakurtzeke daukadan liburu zerrendak ez du mugarik ezagutzen. Izaroren aupada behar izan nuen liburua erosi eta irakurtzeko.

Liburu honen azpititulua, gutxi gora behera, honela itzuli genezake: Ideien, pertsonen eta eraginen manipulazioa arretaren ekonomiaren ondoren. Eta kontrazalak berak bakarrik dozena erdi blog bidalketa idazteko aukera eskaintzen dit. Honela dio kontrazalaren lehen esaldiak: Sarea ez da librea, ez irekia, ezta neutrala ere. Bi esaldi hauek aipatze hutsarekin, liburua irakurri behar nuela suposatuko duzue. Are gehiago, esaten badizuet Marta Peiranoren TED hitzaldiaren bideoa – Zergatik zelatatzen naute, inor ez banaiz? -, aspaldi honetan hack.in#badakigu-ren izenean eman ditugun pribatutasun hitzaldi eta tailer guztietan jarri dugula. Bideoak bi milioi ikustalditik gora ditu Youtuben.

Tira ba, hasiera hasieratik engantzatu nau saiakera honek. Teknologia liburu bat izateko, oso hasiera berezia daukala iruditu zait. Izan ere, liburuan zehar erabiliko duen argudio bat azaltzeko – dopaminak gugan duen eragina -, teknologian zentratu beharrean lurrinen merkatuan zentratzen baita. Lehen lau orriak argumentatzeko erabiltzen dituen argudioek, desberdina izango den zerbaiten aurrean aurkitzen garela adierazten digute.

Eta hala da. Adikzioa, azpiegiturak, zelatatzea, algoritmoa, iraultza, negozio eredua eta manipulazioaren inguruan berba egiteko gaitasun itzela erakusten du liburuak dituen zazpi ataletan zehar. Gainera, bere argumentuei indarra emateko erabili dituen oharrek ere, indarra emateaz gain, testua borobiltzen dute.

Sare askeekin amets lizunak ditugunontzat, oso irakurketa interesgarria iruditu zait. Baita, edozein Internet erabiltzailerentzat ere. Interneten egunero darabilgun teknologiak kontrolatzen dituzten enpresa handiek gugan duten eragin maila ulertzeko balio du. Baita eragin maila hori lortzeko erabiltzen dituzten joko eta diseinu zikinen inguruan hausnartzeko.

Gauza txar bakarra aurkitu diot. Ez dut Peiranorekin politikoki bat egiten. Izan ere, nire ustez irakurketa politiko sakonagoa beharko luke. Adibide bat jartzeagatik, idazleak behin eta berriro erabiltzen du arretaren ekonomiaren kontzeptua, baina nire uste apalean kapitalismo basatiaren ondorio besterik ez den egoera baten aurrean aurkitzen gara. Terminoen erabilerak, sakonagoa izan behar zuen. Iraultzen atalean alternatiben inguruan idazten duenean, oinarri sozialdun proposamenen bozgorailu izateko aukera esploratu izana eskertu izango nioke. Hacktibismoaz aritzea. Ez du egin. Antikapitalismoan sakondu izan balu, irakurketa borobila izango litzateke.

Edonola ere, irakurketa gomendagarria dela uste dut, jakinda, han idazten diren adibideak baino askoz gehiago egonik (eta posibleki interesgarriagoak), oinarriak ezartzeko hasiera on bat izan daitekeela.

Mammut galdutako generoko ugaztun proboszideoen izen arrunta: mastodon.eus

Ba bai lagunok, Mammut galdutako generoko ugaztun proboszideoen izen arrunta Mastodontea da euskaraz. Antzinako grezieraz: μαστός “ugatz” eta ὀδούς, “hortz”. Eta ez, ez naiz biologoa, hortaz, gauza hauek Wikipedian begiratu behar ditut. Badakizue, entziklopedia askea.

Jakin gabe, etengabe, konturatu gabe, software librea erabiltzen duzue. Egunero-egunero egiten duzuela esango nuke. Bazenekiten Internet erabilgarri izateko ezinbestekoak diren zerbitzari gehienek software libre erabiltzen dutela? Ez bakarrik autogestionatuek, baita enpresa handienenak ere.

Gauzak horrela, ordea, ez da berdin gertatzen egunero erabiltzen ditugun, eta horrenbeste maite ditugun, sare sozialekin. Gehienak, denak ez esateagatik, pribatiboak dira, hau da, ez dute software librearen lau askatasunak bermatzen. Hori gutxi balitz, zentralizatuak dira. Zer esan nahi du honek? Egunenen baten Twitter, Facebook, WhatsApp… zerbitzuz kanpo gelditzen baldin badira, zerbitzuz kanpo geratu garela. Izan ere, ez daukagu inongo kontrolik beraiengan. Google Reader gogoratzen duzue? RSS jarioak irakurtzeko Googlek online eta debalde jarri zuen web aplikazioa? Itxi zutenean guratiko askok, eta gutariko diot ni barne nengoelako, zerbitzu gabe geratu ginen eta RSS jarioak irakurtzeko ezintasunarekin. Baina ez genuen zerbitzua kontrolatzen, hortaz, beraiek nahi bezain pronto, akabo. Itxita. RSS jarioak irakurtzeko beste tresna batzuk aurkitu behar izan genituen. Eskerrak Tiny-tiny RSS garatu zuten. Berdina gertatu izan da Googlek sortutako beste zerbitzu batzuekin, baita beste enpresa askok kudeatutako beste horrenbesterekin ere. Eta etorkizunean Twitterrekin gerta dakiguke. Bai, badakit interes ekonomiko asko dagoela medio, baina gertatu, gertatu daiteke.

Edonola ere, bueltatu gaitezen harira (laburbiltzeko daukadan gaitasun eza barkatuko didazue). Mammut galdutako generoko ugaztun proboszideoen izen arruntaz hari ginen: Mastodon.

Bada, Mastodon galdutako animalia bat baino gehiago da, izan ere, azken urteotan, sare sozial libre eta federatu bati izen hori jarri diote eta: Mastodon. Sare librea da, berau osatzeko erabiltzen den softwarea, software librearen lau askatasunak bermatzen dituelako. Dale. Eta federatua da, zerbitzu bat jauziko balitz komunikazioa bermatuko luketen instantzia asko daudelako. Hortaz, sare banatu bat sortzea ahalbideratzen digu. Sare sozial zentralizatuetan (Twitter, Facebook…) instantzia bakarra egoten da. Mastodonen kasuan hori ez da horrela, elkarren artean federatutako hainbat instantzia baitaude. Konfederalismo demokratikoa. Eta ez bakarrik euren artean erlazionatutako Mastodon instantziak. Baina fedibertsoa zer den hurrengo baterako utziko dugu, nitaz gogaitu orduko (sakondu nahi duenak behean daukan lotura jarrai dezala).

Hala izanik, mastodon.eus Mastodon instantzia bat da. Mundura euskaraz salto egiteko. Mastodonen argitaratutako mezuei toot esaten zaie ingelesez. Momentuz, komunitateak euskarazko hitz bat adosten ez duen bitartean, horrelaxe deituko diegu guk ere. Gai hauetan sakondu nahi baduzue hemen daukazue proiektua sortzeko garatutako ohiko galdera guztiak, bertan nik egin dezakedan baino askoz hobeto azaltzen da kontu guzti hau. Eta ikusmin gehiago sortzeko bideo hau ere eskuragarri daukazue.

Egun batzuk barru aurkeztuko dugu mastodon.eus mundura. Euskaraz, eta euskaratik. Bitartean Mastodontea hobeto ezagutu nahi duenarentzat izen ematea zabalik dago jada.

Ez dut Wikipediako artikulua aldatuko. Ez baitut nahi inork ni bandalismoa egin izanagatik salatzea. Baina:

Mastodonte (antzinako grezieraz: μαστός “ugatz” eta ὀδούς, “hortz”) euskaldunok batu nahi dituen sare sozial librea da.

Izena ematen baduzue eta honelako artikuluetan interesik baduzue, hemen jarraitu nazakezue.

Laburbilduz, oraingoan bai, zin dagizuet:

mastodon.eus euskaldunon Twitter askea da.