Copyleftaz bi hitz eta argudio gaupasero bat

Bizitzak aurrera egin ahala, uste dut gauza geroz eta gutxiago ulertzen ditudala. Adibidez, astelehenean eztabaida handi samarra piztu zen lizentziamendu eredu baten inguruan. Hitz egin dezagun horretaz.

Gertatutakoa laburbiltzen saiatuko naiz, eta esan gabe doa ezin didala inork eskatu, kazetaritzak ustez berezko beharko lukeen inpartzialtasuna. Ni ez naizelako kazetaria. Beraz, barkamena eskatzen dut aldez aurretik:

Argiak Aiurri.eus-eko artikulu bat kopiatu eta bere webgunean jarri zuen, Aiurriren lizentziak horretarako ematen dion aukera baliatuz. Lizentzia Creative Commons BY-SA (aurrerantzean CC BY-SA) da. Lizentzia horrek dio, oro har (sakondu nahi duenak hemen egin dezake), edozein pertsona dela libre lizentzia hori duen lan bat partekatzeko eta egokitzeko edozein helbururekin, baita helburu komertzialarekin ere. Hau da, kopia bat egitea eta berau partekatzea zilegi dela. Baina askatasun horiez gain, betebehar batzuk ezartzen ditu, noski, kopiak edo eratorriak jatorrizko lana aitortu behar duela eta lizentzia berarekin partekatu behar dela. Honaino, dena ondo. Hurrengo egun baten, Twitterren -hau da, publikoki-, eztabaida sare sozial iragankor baten gehiago ez elikatzeagatik aipatuko ez dudan txio batek (bere iritzia eman nahi duenak eskura dauka bide hau eta beste hau, txioak baino askoz eraginkorragoak eztabaidarako), Argiak egin zuena legezkoa zela jakinda eta onartuta ere, etikarik ez izatea salatu zuen.

Bada, nik, copyleftean eta kultura librean interesatuta nagoenak, Argiak beste komunikabide batzuetako edukiak hartzen dituela jakin badakit. Are gehiago, hori egitea desiragarri deritzot. Argi gera dadila: lizentziak ezartzen dituen legezko baldintza guztiak betetzen badira (gogoratu: aitortza eta kopiak lizentzia bera izatea). Argiak beti betetzen ditu. Hala ere, artikulua ikustera joan nintzen. Argi zegoen jatorrizkoa modu egokian aipatzen zela, eta Argiaren lizentziak -Aiurriren berdina-, baldintza egokia betetzen zuela zilegizko kopia bat egiteko. Honaino, dena ondo. Erabat onargarria zen Aiurrik aukeratu zuen lizentziapean Argiak egindako kopia.

Bada, non da arazoa? Egia esan -artikulu hasieran aitortu dut-, ez daukat argi. Ez dut arrazoiketa guztiz ulertzen. Nire enpatia falta izan da, akaso. Are zailagoa egiten zait ulertzea, txioan onartzen bada maila legalean dena ondo zegoela. Baina errepikatzen hasia naiz.

Egin dezagun aurrera. Gehien interesatzen zaidana, ez delako albistea bere horretan, baizik eta sortutako eztabaida: askok elkarrizketa eremu positiboetara eraman nahi izan zuten, eta hori zoragarria iruditzen zait -are gehiago Twitterren-. Baina nire ustez, egindako proposamenak ez dira gauzagarriak. Akordio bat egitea proposatzen zuten, non komunikabideek onartu dezaketen ezin dela beste batzuen lan bat kopiatu ordu batzuk igaro arte (adibidez, 24 edo 48 ordu, baina denbora tartearen zenbatekoa ez da garrantzitsua). Eta horrek lizentzian aldaketa ekarriko lukeenez, ez nago proposamenaren alde. Zergatik? Oso erraza: Creative Commons erabiltzea, edozein dela lizentzia, mundu mailan aztertuta dauden lege-baldintzak eskaintzen dituelako, eta “gu desberdinak garelako” aldatu ezin ditugun lan-moduak. Hau da, ez nago ados, proposamena onartuko balitz, Creative Commnos lizentzia guztiak zentzua galduko luketelako. Eta orduan, zertarako beharko genituzke? Gure asmoa informazioaren eta kulturaren zirkulazio askea bermatzea bada, eta nire asmoa hori bada behintzat, ezin ditugu copyleft lizentziak aldatu. Ezta ondo hausnartu eta aztertu gabeko termino berriak asmatu ere. Copyleft izateari uzteaz gain, euskarri legal gabe geratuko ginatekeelako!

Nire ustez -eta hemen bai egiten dut bat zenbaiten ikuspuntuarekin-, arazoa pedagogikoa da. Hasiko naiz esaten, lan egiteko modu zaharrekin amaitu behar dugula. XVIII. mendetik aurrera martxan dagoen copyright-a garaitu behar dela. Garaitu. Hasteko, formatuak eta teknologiak ez direlako XVIII. mendan ziren berdinak, baina, batez ere, behar sozialak ere ez direlako berdinak. Eta nola egiten zaio aurre horri? Copyleft-a sustatzen duen edozein lizentzia erabiliz, horien artean Creative Commons-etako batzuk (libreak diren Creative Commons lizentziak 3 dira: CC BY-SA, CC BY eta CC0. Hauetatik bakarra da copyleft, CC BY-SA). Nire ustez, arazoa komunikabide baten lizentzia inertziaz ezarri izana da eta ez ohartu izana elkarrizketatuak ez zuela albiste horren hedapenik nahi Aiurritik kanpo, baina ezarritako lizentziak bermatzen zuela hedapena.

Lizentzia bat hausnartu egin behar da, ez inertziaz dagoena jarri.

Garrantzitsua da nire iritziz etorkizunerako hiru gauza azpimarratzea, amaitzen joateko. Lehenengoa: lizentzia bat onartzen eta ezartzen denean bere eskubide eta betebehar guztiak onartzen eta ezartzen direla. Bigarrena: edozein arrazoirengatik sortutako edukia zabaltzea nahi ez bada, agian beste lizentzia bat aukeratu beharko litzatekeela lan horretarako (kasu honetan artikulu horretarako). Eta hau, lana argitaratzen duenak egin beharko lukeela (kasu honetan Aiurrik). Eta hirugarrena da guztien artean nabarmenena: mundu mailan denek onartzen badugu semaforoa berde dagoenean, bidea gurutzatu dezakegula, ezin da inor etorri esatera bere kalean ezin dela berdez gurutzatu. Ezta argi eta garbi berdea den argia laranja dela onartzera inor behartu. Kasu horretan behar dena ez delako semaforo bat. STOP bat baizik.

Zer nahi duzue nik esatea. Ez naiz kazetaria eta ez naiz jurista, baina erabat sinetsita nago euskarak eta euskarazko kulturak oro har behar-beharrezkoa dutela copyleft-a. Hala ere, dirudienez, egindakotzat jotzen genituen gauza asko berrikusi eta berriz hausnartu beharko ditugula dirudi.

Ongi etorriak blogeko ikasturte berrira.

Netflix euskaraz

Bere garaian, lagun batek Twitter euskaratzera gonbidatu ninduen. Uko egin nion Twitter itzultzeari. Alde batetik, Twitter baliabide itzelak dituen enpresa bat delako. Bestetik, Twitter software pribatiboa delako eta nik software librea baino ez dudalako itzultzen. Estatu Batuetako enpresa batek bere plataforma euskaraz izan nahi badu, itzulpena ordaindu dezala. Nolanahi ere, galdera garrantzitsu baten aurrean jarri ninduen. Zer da garrantzitsuagoa, euskara ala burujabetza teknologikoa?

Saiatuko naiz erantzuten.

Aurrekoan, Durangon aurkeztu zen Netflix euskaraz egitasmo ezaguna. Eta blog bidalketa hau idatzi nahi nuenetik publikatzen dudan eguna arte Disney+ euskaraz ere aurkeztu dute. Netflix euskaraz taldeak aurkezpen horretan, azken hilabeteetan egindako lana aurkeztu zuen, 10.000 sinadura baino gehiago gizartearen esku jarri zituen eta bere etorkizunaz hitz egin zuen.

Nik ez dut sinatu eskaera hori. Hala ere, une batzuetan sinatu egin beharko nukeela pentsatzen dut eta momentuko gogo horri eutsi egin behar diot. Noizean behin horietan, software librearen eta burujabetza teknologikoaren aldeko aktibista izatea eta euskaltzalea izatea balantzaren aurkako platerean dauden zera horien artean aukeratzera behartzen nau. Aurrekoan Twitter bezala, gaurko honetan euskara dago plater batean eta software librea eta burujabetza teknologikoa bestean.

Alde batetik, euskaltzalea naiz, eta horrek esan nahi du, nire ustez, euskara streaming plataformetara ate handitik (mugimendu batek aupatua) sartzea desiragarria litzatekeela. Plataforma horiek duten izena berdin dit. Bestalde, software librearen eta burujabetza teknologikoaren aldeko aktibista naiz, eta, beraz, erraza da ondorioztatzea niretzat teknologia borrokarako esparru jarraitua dela. Ez erreminta, helburu. Gaur gaurkoz, ezagunenak diren streaming sistema guztiak software pribatiboak dira. Bere algoritmoek ikusten ditugun edukiei buruz hartzen ditugun erabakietan nola eragiten duten baloratzera sartu gabe, derrigorrezkoa bihurtzen zait esatea, Netflix burujabetza teknologikoaren guztiz aurkako norabidean doala. Kontuz, horrekin ez dut esan nahi streaming bidezko edukia kontsumitu behar ez dugunik, baizik eta Netflixen eredua ez dela eduki hori kontsumitzeko modurik eredugarriena. Desazkundetik ere azter genezake beste egun batean.

Balantzaren alde batean euskara eta balantzaren beste aldean burujabetza teknologikoa. Nola asmatu?

Azken zera baten ondorioz, nire balantzak, eskaera ez sinatzearen alde egin zuen: sinadurak change.org plataforman eskatzea. Sinadura kanpaina bat egiteko modu asko daude Interneten, baina change.org da modu horietan guztietan okerrena. Urtzi Urkizuk, Berrian, software librearen aldeko aktibista batzuei change.org-ri buruz egin zigun elkarrizketa irakurtzea gomendatzen dizuet. Uste dut artikuluaren izenburua ezin dela hobeto aukeratuta egon: Sinatzea ez da doakoa.

Laburbilduz, ulertzen dut Netflix euskaraz jartzearen aldeko eskariaren garrantzia. Hala ere, ezinezkoa zait sinatzea. Aspaldi ulertu nuen euskara ezin dela teknologia berrien karrerara bakarrik joan. Horrela egingo balu, inora ez daraman esprint nekagarrian bukatuko luke. Euskara software librearen eta burujabetza teknologikoaren eskutik atera behar da teknologiaren zelaira, euskararen independentzia eta epe luzerako estrategia erabat bermatu dezakeen eredu teknologiko eta politiko bakarra baita.

Eta debalde ematen diot herriaren aurikularrari

Durangoko Azokaren baitan, Gotzon Barandiaran idazlearekin eta Miren Narbaiza musikariarekin batera, Axi Lopezek moderatutako mahai-inguru batetan parte hartu nuen Argia-k gonbidatuta. Bertan, Creative Commons lizentziek (aurrerantzean CC), eta oro har lizentzia askeek, euskal kulturgintzari egin dieten ekarpenaren inguruan eztabaidatzeko aukera izan genuen.

Interesgarria deritzot, bertan defenditu izan nituen zenbait arrazoinamendu idazteko tarte bat – bat baino gehiago agian -, hartzea eta zuokin guztiokin argumentazioa konpartitzea. Izan ere, gai interesgarria izateaz gain, oraindik euskaldunok jorratu beharreko zirrikituak baino, autobide osoak daudela uste baitut.

Niri egokitu zitzaidan kultura librea zer den zehaztea, eta modu ulergarrian egin nahi izan nuen. Hobekien kontrolatzen dudan gaia adibidetzat jarriz, software librearena. Izan ere, nire ustez kultur egitasmo bat librea dela esan ahal izateko, software librean bezala, lau baieztapenetan oinarritu behar gara. Hauetako bakarra falta badu, nekez uler nezake obra libre bezala. Lehenik eta behin, obra horren lizentziak, asmoa edozein delarik, lana erabiltzeko askatasuna eskaini behar du eta, era berean, lana banatzeko askatasuna bermatu. Baita, lana aldatzeko eta hobekuntzak egiteko eskubidea abalatu.

Nire aburuz, hiru dira askatasun guzti horiek bermatzen dituzten Creative Commons Lizentziak: CC Zero, CC BY (aitortu) eta CC BY-SA (aitortu-partekatu berdin). Hortik aurrera gure lanari muga gehiago jartzeko askatasuna ere badugu, noski. Adibidez, CC NC (ez komertzial) eta CC ND (ez eratorririk) klausulak erabiliaz batera copyright-a leunduz. Baina, azken hauek, ez lukete bermatuko lan horren askatasuna. Hona hemen, CC lizentzien inguruan berba egiten dugunean, sarritan, egiten dugun akatsa: CC lizentzia guztiak libreak direla pentsatzea.

Ez da horrela.

Esango nuke, gainera, ezjakintasun nahikoa dagoela azken klausula bien inguruan berba egiten dugunean.

Ez komertziala klausula erabiltzearen inguruko arrazoinamendurik sendoena, zera dela ondorioztatu dut sortzaile askorekin gaia komentatu eta gero: enpresa handiek guk egindako lanaren etekin ekonomikoa ateratzeko aukera ahalbideratzea. Aipatu nahiko nuke enpresa handi horiekin jokatzen dugun era berean, maite ditugun beste zenbait proiektu txiki kaltetzen ditugula gure lana ez komertzial bezala katalogatzen dugunean. Utzidazue zergatia hurrengo artikulu baten azaltzen.

Bukatzen joateko, libre eta doako hitzen artean nahaste handia dagoela aipatu nahiko nuke. Estigma horrekin behingoz bukatu behar dugulakoan nago. Librea izateak, ez du esan nahi halabeharrez doakoa izan behar duenik. Hori baino ez genuen falta, gure lanagatik ezin kobratzea! Kultur askeak ez dio erreferentzia egiten diruari – ez behintzat modu zuzenean -, askatasunari eta erabilera baldintzei baizik. Prezioaz ere aritu izan ginen mahai inguruan, kobratzeaz. Eta hala badagokio, zenbat kobratzeaz.

Baina beste egun baten jarraitzeko lizentzia onartuko didazue. Azken arrazoinamendu hau askoz sakonagoa baita eta dagoeneko nahikoa luzatu naiz.