Barrea eta totalitarismoa: 'Arrosaren izena'-ri irakurri diferente bat

Atalak: Literatura

Irribarrea, erreminta askatzailea?

Badakit nire ingurukoren batek jo-eta-akabatu egingo nauela Slavoj Zizek izena aipatu bezain pronto, azkenaldian kazkabarraz aritzeko ere haren esaldiren bat indarka sartzen baitut konbertsazioan. Baina spin-off mordoska egiteko moduan nago azken Larrunerako bildutako materialetatik tiraka, eta bat, gutxienez, argitaratu nahi nuke, Umberto Ecoren Il nome della rosa (Arrosaren izena) nobelari buruzko ikuspuntu interesgarria eskaintzen duelako.

Testu aski ezaguna da, edozein liburu-dendatan aurki daiteke oraindik ere, filma egin zuen Jean-Jacques Annaudek eta beraz ez dut istorioa gehiegi esplikatuko. Pertsonaia bakarra inporta zaigu gaur: Jorge, fraide zahar itsua, liburuko antagonista. Aristotelesen Poetika gaitzesten du, uste duelako jendeak jainkoari errespetua galduko diola, lan horretan barrearen alde ematen diren argudioak harat-honat zabalduz gero.

Ekar dezagun hona Zizeken The Sublime Object of Ideologyko (Ideologiaren Objektu Sublimea) aipu bat (badaezpada abisatzen dut, itzulpena libre samarra da):

Liburu honetan kezkatu beharko gintuzkeena oinarrizko azpi-tesia da: totalitarismoaren iturria hitz ofizialari dogmatikoki lotzea dela; barrearen falta, edo distantzia ironikoarena. Ongiarekin konpromiso handiegia hartzea bihur daiteke Gaizkirik handiena: benetako Gaizkia edozein dogmatismo fanatiko da, bereziki Ongi gorenaren izenean egiten dena. (…) Arrosaren izenan benetan kezkagarria dena, zera da: sinesten duela barrearen eta distantzia ironikoaren indar askatzaile, anti-totalitarioan. Gure tesia hemen, Ecoren nobelaren atzean dagoen premisaren juxtu kontrakoa da ia: gizarte garaikideetan, izan demokratiko edo totalitario, distantzia zinikoa, barrea, ironia, jokoaren parte dira, nolabait esatearren. Agintzen duen ideologiak ez du serio hartua izan nahi, ezta literalki ere —Ecoren nobelan bertan, Jorge zahar gizajoa, barrerik egiten ez duen sinesmen dogmatikoaren haragiztatzea, nahiko figura tragikoa da: zaharkitua, bizirik dagoen hilotzaren modukoa, iraganaren hondarra, inola ere ez gaur egungo indar sozial eta politikoen errepresentazio bat—.

Eta neurri batean egia dela ezin uka: algara sano bat baino gehiago eragin didaten liburu askok eta telebistako programa batzuek —garai bateko Caiga Quien Caigak, kasu— ez dute inolako subertsiorik eragin nahi. Ideologia nagusiaren jokoaren parte lirateke, Zizeken arrazoien arabera. Ezinbesteko osagaia, gurpilak bueltaka jarrai dezan.

Baina orduan, fini al da umorearen indar askatzailea? Ezin al da barrea erabili gure bizimodua egituratzen duen fantasia ideologikoaren kontra? Eta, aurrekoaren erantzuna ezezkoa bada zer, Jorge zahar gizajoa izatera kondenatuta dago bestelako mundua gura duen oro? Oker al zebilen George Orwell, esan zuenean txiste bakoitza iraultza txiki bat zela? Fribolitatea defenditzea kontra-iraultzailea ote da?

Ez daukat erantzunik. Baina behintzat, Zizeken iritziak liburu bat idazteko ideia eman dit: kontatu gabe baitago Arrosaren izenaren nobela paraleloa; Meettokek espainolez argitaratutako John Gardnerren Grendelen antzeko zerbait, istorioa Jorgeren begietatik —esateko modu bat da— kontatuko lukeena. Agian lan titaniko horri ekinda galderak bakarrik erantzungo dira.