Zer da herritar zientzia?

Herritarrek era aktiboan esku hartzen duten zientzia. Herritarrak sentsore edo datu biltzaile moduan aritu daitezke. Sentsore moduan esku hartze pasiboagoa da, adibidez, hirian zarata neurtzeko helburu hutsa duen aplikazio baten kasuan, baina gure kasuan eltxo batzuen bila zoaz eta aurretiazko jakintza behar duzu, eltxoa ezagutzeko gaitasuna, eta ondoren bila abiatuko zara.

Smartphoneei esker egin daiteke herritar zientzia egun.

Beti egon izan da herritar zientzia, baina iraultza handia dago sakelakoei eta interneti esker. Kamera, audioa, kokapena, azelerometroa… Oso baliagarriak dira. Badira beste herritar zientziako proiektu batzuk “zuk zeuk egin” filosofiarekin. Kit bat muntatu eta meteorologia estazioa ezar dezakezu etxean.

Eta zuek tigre eltxoaren kasurako egokitu duzue herritar zientzia. Zer da tigre eltxoa?

2004an Espainiara heldutako espezie inbaditzailea da Aedes albopictus. Jatorriz Asiako eki-hegoaldekoa da, baina lurralde berrietara zabaltzeko gaitasun handia du eta Mediterraneoko kostalde osoa hartua du dagoeneko. Hemengo eltxoak ez bezala, egunez ibiltzen da ziztadak ematen, ziztada ugari eta mingarriak ematen ditu eta hiriguneak atsegin ditu. Bizi kalitatea urratzen du eta gaixotasun batzuen hedapenerako bektorea izan daiteke, denge edo chikungunya sukarra kasu. 

Gaixotasun horiek ezin dira zabaldu eltxoa ez badago?

Ez. Eltxoen bidez zabaltzen direnak arbobirusak dira: eltxoa ez badago, gaixotasuna ez da hedatuko. Biak behar dira, gaixotasuna eta bektorea, horregatik da garrantzitsua eltxoak kontrolatzea.

Mugatu dezakegu eltxoaren zabalkundea?

Bai, beraren hedapenerako erraztasunak murriztuz. Ur geldia dagoen guneetan erruten dute; zoritxarrez, oso ontzi txikietan ere ugaldu daitezke, eta horrelakoak ugari dira lorategi, parke eta patioetan. Zorionez, herritarrek eta administrazioak jakitun egonez gero, horrelako guneak eta putzuak kendu ditzakete.

Eta Mosquito Alert aplikazioak datu horiek bidaltzea ahalbidetzen du?

Bi gauza bilatzen ditugu: errute guneak eta helduak, eta kokapenaz gain argazkia bidal daiteke. Argazkirik ez duten datuak estatistika moduan tratatzen ditugu, eta argazkia dutenek balio handiagoa dute. Sinesgarritasuna da herritar zientziak duen arazoetako bat, ez jendeak gezurra esango duelako, datuak oker egon daitezkeelako baino. Estatistikaren bidez emango diegu datu horiei fidagarritasuna, batez bestekoa kalkulatuz.

Eltxoaren zabalkundeaz datuak emateaz gain, herritarrek ezin dute beste ezer egin?

Bai, herritar zientzia kudeaketan integratu. Ingurugiroaren kudeaketan eskumenik ez duten ikerketa guneek bultzatu dute proiektu hau, baina hasieratik gure asmoa izan da eragin dezaketen administrazioei helaraztea datuok. Udalak, autonomia erkidegoak, administrazioentzat lan egiten duten enpresak… Eskumenak banatuta daude eta ez da erraza kontua. Bizpahiru udal handirekin lortu dugu koordinazioa. Bartzelonako Udalean, kasu, osasun publikoaren agentziak datuen egiaztatze taldean parte hartzen du.

Izurriteen datuak hedatzeak, datuak zabaltzeak... Administrazioen mesfidantza sor dezake.

Beldurra ulergarria da, dena ustez kontrolpean zutela Pandoraren kutxa zabaldu genuen neurri batean, datuak mapa publikoetan zeuden arren. Saiatu gara mezu positiboa sortzen, ez gaude administrazioa izorratzeko, batera borrokatzeko baino. Udal batzuek ukatu egin zuten hasieran eltxoaren presentzia, batez ere turismo handiko guneetan, baina jendeak argiro ikusten duen hori ukatzeak are gehiago kaltetzen zuen euren irudia. Proiektuaren webgunean, datuak jendearen esku jartzeaz gain, babes neurriak ere eskaintzen ditugu.

Haurrekin ikasgeletan arrakastaz egin duzue herritar zientzia esperientzia eltxoarekin. Nola?

Saiatu gara metodo zientifikoa lan tresna bezala garatzen eskolan, aplikazioak lagunduta, baina ikasleei galderak eginda. Adibidez: badira nire herrian tigre eltxoak hazten diren toki asko? Galderari erantzuteko lan metodoa garatu eta datu bilketa egin behar izan dute. Guk tresnak eman dizkiegu, aplikazioa eta datuen bilketa behar bezala egiteko jakintza. Profesionalek bezala egiten ikasten badute, bihar-etzi oso baliagarria izango zaie pentsamolde hori menperatzea.

Hemen liztor asiarra dugu, baita landare inbaditzaile batzuk ere. Antzeko proiektuak daude horien inguruan?

Euskal Herrian EEIKO dago, enpresa pribatu batek sustatua, batez ere panpa-lezkarekin eta beste landare batzuekin ari dena lanean; liztor asiarraren inguruan VespAPP dago Balearretan, baina egokitu liteke honako; Natusfera sortu du CREAF zentroak... Zerrenda amaiezina da.