Zezenen itzala Argien mendean

  • Espainia, 1750eko hamarkada. Zezenketa modernoa sortu zen. Aldaketa nagusia urte batzuk lehenago abiatu zen, XVII. mendearen amaieran: zezena jokatu ondoren ezpataz zezena hiltzen zuen oinezko bat agertu zen, matadorea. Ordura arte zezenketaren protagonistak zaldunak izan ziren, baina oinezkoek gero eta toki nabarmenagoa hartu zuten. XVIII. mendearen erdialdean protagonismo osoa eskuratu zuten.
Francisco de Goya
Francisco de Goyaren Tauromaquia sortako aleetako bat. Margolariak, 33 grabatutan eta hainbat oliotan, XVIII. mendearen bigarren erdiko zezenketen nondik norakoak jaso zituen.
Berehala zezenketa munduko lehen izarrak azaldu ziren: Joaquín Rodríguez Costillares, haren ikasle José Delgado Pepe-Hillo eta Pedro Romero. Delgadok zezenak oinez jokatzeko lehen araudia argitaratu zuen (Tauromaquia o arte de torear, 1796). Eta zezenketak masa ikuskizun bihurtu ziren; lehenago, zaldunen zezenketak nobleen kontuak ziren eta zezen festa herrikoiak egungo entzierroen antzekoak ziren.

Harrigarria bada ere, Ilustrazio betean, ikuskizunak iritzi hobeak jaso zituen atzerrian espainiar intelektual eta agintarien artean baino. 1760an, Edward Clarke bisitari ingelesak hauxe idatzi zuen: “Zezenketek ez dute krudeltasuna helburu; alderantziz, publikoak gehien txalotzen duena zezenketariaren adorea eta abilezia dira”.

Espainiar politikari eta intelektual ilustratu asko, aldiz, Jovellanos bera, esaterako, zezenketen aurka zeuden. Horien ustez, festak legea haustea eta istiluak eragiten zituen, zaleek lanegunak galtzen zituzten eta herritarrak egoki hezteko oztopoa zen. José de Vargas Ponce ministro ilustratuak horrela deskribatu zituen zezenzaleak: “Heziketarik, argirik eta esperientziarik gabeko gazte buruarinak, biziotsuak, beti istilu gose direnak eta, hitz gutxitan, hierarkia guztien gorotza”.

Hala, Alfontso X.a erregeak XIII. mendean egin zuen moduan, ongintzazkoak ez beste zezenketa guztiak debekatu zituzten 1778an. 1805etik aurrera ongintzazko zezenketak ere legez galarazi zituen Karlos IV.ak.

Bost urte geroago Josef Bonaparte Espainiako errege frantziarrak atzera legeztatu zituen zezenketak. Espainiako Independentzia Gerra eta gero errege arrotz gorrotatua egotzi zutenean, frantziarren agintaldiko erabaki asko bertan behera geratu arren, zezenketek legeztatuta jarraitu zuten. Zezenketei buruzko eztabaida azkenekoz 1877an iritsi zen Espainiako Parlamentura. Baina diputatuek zezenketak debekatzeko proposamena baztertu zuten, herritarren nahien kontrakoa zelakoan.

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude