Erromatar aztarnen azken berriak gure kostaldean
K.a 19. urtean Augusto enperadorea Hispanian izan zen, Kantauriko Guden ondoren Erromako pax-a lurralde osoan ezartzera, propaganda hutsa. Hain zuzen, urte horretatik aurrera hasiko dira erromatarrak euskal kostaldea kolonizatzen, batez ere Aiako Harriko zilarra ustiatzeko eta arrain gatzategiak ezartzeko -cetaria izenez ezagunak-. Vespasiano enperadorearen garaian (K.o 69-79) merkataritzak gorakada nabarmena izan zuen. Oiasso, Burdigala (Bordele) eta Flaviobriga (Castro Urdiales) arteko portu garrantzitsua bihurtu zen, meategietako materiala exportatzeko ezinbestekoa.
Merkataritzaren beherakada K.o III. mendean hasi zen. Inperioak arazo larriak zituen ipar-ekialdeko tribu barbaroen presioa zela medio; gainera, erlijio kristauaren jazarpenak goi politika ezegonkortu zuen (K.o 380 urtean Erromako erlijio ofizial bihurtu zen kristautasuna). K.o 406 urtean, Hispania iparraldeko tribuen menpe erori zen, baina ordurako apenas zegoen erromatar arrastorik Oiasson eta gainerako erromatar kokalekuetan. Marmolezko Antzin Arotik, egurrezko Erdi Arora pasa zen Euskal Herria.
Irulegiko indusketek, Antzinaroko euskarazko inskripzioak dituen eta mundu osoari bira eman dion brontzezko xaflaz gain, beste hamaika aztarna baliotsu azaleratu dituzte jadanik, eta, sarritan mitoekin bete izan dugun Euskal Herriko historiaren hutsune bat betetzen lagun... [+]
2018an Artiedako (Zaragoza) udalak El Forau de la Tuta aztarnategiko arrastoak ikertzeko laguntza eskatu zion Zaragozako Unibertsitateko Arkeologia Sailari.
Ibañetako lepoa, duela 2.000 urte inguru. Erromatarrek galtzada eraiki zuten, Pirinioak puntu horretatik igarotzeko. 2008an hasi zen Aranzadi Zientzia Elkartea antzinako iturriek aipatzen duten galtzadaren bila.
Hil honetan hasi eta abuztuaren 28a bitartean, Foruko (Bizkaia) erromatar herrixkaren arrastoetara hurbiltzen denak bisita gidatu berezia egin ahal izango du, aurrez aurrekoa eta birtuala, aldi berean.
Urtarrilaren 24tik 25erako gauean erori da oraindik zutik mantentzen ziren Lantziegoko Mantibleko zubiaren bi arkuetako bat. Arabar Errioxako monumenturik garrantzitsuenetakoa da. Josu Narbartek artikulu honetan azaldu du bere jatorria, eta hainbat elkartek iragarria zutela... [+]