«Politikan jardun dut betidanik. Unibertsitatean lanean nabil ordea, ez naiz politikari liberatua, ez naiz politikaren lehen lerroan ari. Lehen lerroan egotea politikaren esgriman aritzea da. Hala ere, kezka politikoak ditut eta garai honetako jarduera politiko eta militantearen ardura gogo handiz hartu ditut» diosku Karmelo Landak.

Jarduera politikoa nola ikusten duen areago zehaztu digu solaskideak: «Ez dut eguneroko esgriman ibiltzeko gogorik. Esgrima horrek, askotan, sakoneko mugimenduaren funtsa ezagutzea zailtzen baitu, eta niri sakoneko mugimendu hori interesatzen zait. Arazoa ez da gatazka deitzen den hori konpontzea, hori baino sakonagoa da arazoa. Finean, euskaldunok gure buruari galdera bat planteatu behar diogu: herri bat garen aldetik, ditugun ezaugarri eta esperientziarekin, gure txikitasunean, zer ekarpen egin dezakegu Europan eta munduan?».

Galdera hizpide hartuta jarraitu dugu hizketan.

Apaltasun faltsurik gabe, esaterako, euskaldunok ez daukagu Estatu inperialisten kontzeptua barneratuta, ez dugu estatu derrigortuen kontzeptua barneratu. Europan hori soberan dago, Frantziako nahiz Espainiako Estatuan kasurako. Guk Europaren egitura demokratikoan zerbait ekartzeko aukera txiki bat dugu, bestelako oinarrietan antolatutako nazioarteko elkarbizitza bat, ez estatu klasikoen oinarrietan antolatuta alegia.

Niri gertatua alde batetik begiratzea interesatzen zait bereziki: prozesuaren oraingo koiunturan Bilboko manifestazio handia eta esanguratsua mugarria izan da. Euskal Herrian demokraziarako aukera dugula agertu du, modu sakon eta zabalean ulertuta. Kataluniako prozesuaren ondoren etorri da eta mezu bat utzi digu: orain eta hemen, adi, Estatuaren ordezkari batzuen nahiz Euskal Herriko buruzagi batzuen aldetik ere Jauregiko operazioak egiteko tentaldia dago. Jauregiko akordio hauek gauez egitea beharrezkoa bazaie ere, saiatuko dira egiten. Katalunian Jauregiko operazioak oso kaltegarriak izan dira kataluniarrentzat, hemen errepikatuko balira oso kaltegarriak lirateke euskaldunontzat. Formula zaharren errepikapena eta demokraziaren ukazioa etorriko lirateke. Uneon, aitzitik, prozesuak indar politiko guztien arteko mahaia ekarri behar luke, herri honi dagokion nazio antolaketa demokratikoa gauzatzeko mahaia, ondorioz, Euskal Herriaren instituzionalizatze demokratikoa ekarri behar duena.

Nik ez dut ardurarik zehaztu nahi, baina Katalunian CiUk eta Espainiako Gobernuaren presidente Zapaterok egin duten operazioa oso antidemokratikoa izan da. Hemen behar ez duguna hain justu.

Areago, EAJk ez du arrazoi argirik eskaini ez egoteko, arrazoi aldakorrak eman ditu.

Ba, oker dabil. Berak badaki Nazio Eztabaidaguneak ez zuela deia egin. Iñigo Urkullu bezalako buruzagi batek eragile politiko eta sindikal multzo batek -50 inguruk- deitu zuela badaki jakin. EAJ kanpoan geratu zen eta azaldu beharko luke zergatik.

Hori baieztatzen zaila da ordea. Batetik, Anoetako agiri-deia dago. ETAk su-etena iragarri baino lehenagoko proposamen honek ia onarpen unibertsal osoa izan zuen. Elkarrizketen bide demokratikoa eta berau gauzatzeko metodoa argi planteatu dugu. ETA eta Gobernuaren arteko -edo gobernuen- mahaia eta Euskal Herria eraiki ahal izateko beharrezko orube demokratikoa antolatzeko mahaia garbi adierazita dago.

Ez daukat zalantzarik. Gurekin, ez alderdi horrekin edo harekin, zabaldu den bide demokratiko honekin. Zapaterok prozesua abiatu eta berehala mahaiarena pasatako kontua zela esan zuen. Berak eta PSOEk atzera egin behar izan dute berehala. Horregatik beragatik, gehiengoa «gurekin» dagoelako. Ez da alderdi konkretu baten bideak azpimarratzeko unea. Prozesua bide demokratiko eta partekatutik eraman nahi dugunen artean bat egiteko garaia da. Gehiengoak bide horretatik joan nahi du-eta.

Horretan ere ez dugu anekdotari begira gelditu behar, sakoneko betebeharrari baizik. Euskal Herria herria da, beraz, herri honi erantzun eta konponbide bat eman behar zaio. Printzipio nagusi horrek markatzen du bidea, horrek ez du dribling egiterik uzten.

Hain justu horregatik ari dira driblinga egin nahian, horrek berauek ukatu dutena areago nabarmentzen du. Sanzek hemen herri bat dagoela ukatu nahi du, baina ezin da ezein euskaldun baztertu prozesu honetatik. UPN eta CDNn oso urduri daude, badakite Nafarroaren egituraketa aldi baterako izan dela eta ezin dute zabaldu den prozesua saihestu.

Herri orori dagokio autodeterminazio eskubidea. Euskal Herria herria da eta inor gutxik ukatzen du hori. Beste gauza bat da hori gauzatzea, horretan ari gara. Herri baten nazio antolaketa demokratikoa eragile politiko guztien artean adostu behar da. Printzipio hau ez da zalantzan jartzen ahal. Esan bezala, Jauregiko operazioak eta zeharkako bideak izango diren susmoa dut, batzuk herri honek daukan aukera historiko hau berriz ere zapuzten eta Estatutu zaharren berregokitzapenak egiten saiatuko dira, horregatik herri mobilizazioa eta dinamika beharrezkoa izango da.

Bai. Ez dago beste biderik. Euskal Herriaren eraikuntza prozesuan zutabe oso garrantzizkoa da ezkerra. Euskal Herria ezkerretik eraiki behar da. Espainiako nahiz Frantziako estatuen agintean dauden indar politikoek eta tokian tokiko indar erregionalek ez dute inoiz Euskal Herriaren nazio izaera modu demokratikoan antolatzeko gogorik izan. Eta ez naiz jarrera subjektiboez ari, hori frogatzen duten arrazoi objektiboez baizik. Adibidez, abertzaletasun tradizionala deiturikoa, EAJk ordezkatzen duena, bere oinarriak moldatzera mugatu da eta Estatuko merkatu ekonomikoari begira aritu da nagusiki.

Prozesu honetan hainbat hari daude eta horiek askatzeko lanean ari gara. Batetik, ETAren erabaki argi eta ausartak hainbat hari deslotuko ditu laster, presoen egoera, logikaz, hari horien askatzearen bitartez emango da, lehen fasean. Bestetik, arazo politikoa konpontzeko hariak nola lotu ikuskizun dago. Guk prozesua ez dela baketze edo normalizazio politiko soil bezala ulertu behar eta herri honek antolatze prozesua eta erabakia bere egin behar duela diogu. Horrek denbora behar duela? Ziur. Baina kontua ez da denbora kalkulatzen ibiltzea, oinarriak sendo jartzea baizik. Oraingo tempoak Euskal Herri osoarentzako alderdien arteko mahaia antolatzea eskatzen du.

Prozesuari indarra herri izaera onartzeak ematen dio. Zertan oinarritzen da gure eskubidea? Herria izate horretan. Bi Estatuen aldetik ukapenak prozesua zenbait eremutan garatu beharra ekarriko du, baina gure jarrera «herri bati mahai bat, arazo bati konponbide bat» da.

... baikorra naiz. Baina ez da baikortasun kontua, logika kontua baizik. Ura ubide onetik abiatzen bada, urak aurrera egin ohi du. Herri batek duen arazoari konponbide batez erantzun behar zaio. Jakina, konponbide hori konkretatzea zaila da eta horregatik azpimarratzen dut Euskal Herriko errealitate ezberdinek erritmo ezberdinak eskatuko dituztela. Konpresio praktikoak behar izango dira, baina ez Iparraldea ez beste eskualderik bereizi behar da.

Hori ondorio praktikoetan ikusi beharko da, prozesuaren graduazioek ekar ditzaketen ondorio praktikoetan, soluzioaren graduazioan. Baina mahaitik nor eta zergatik utzi behar da kanpoan? Adibide historiko bat jarriko dizut: soluzioak ez datoz zatiketatik, Irlandako prozesua lekuko. XX. mendean Irlandaren zatiketa onartu zen eta horrek arazoa handiagotu zuen. Zatiketaren okerra onartu eta Irlandaren batasunerako bidea mahai gainean planteatu denean etorri da soluziobidea. Irlanda nazio batu eta demokratikoa izango da, bide onean doa. Britainiako eta Hego Irlandako Gobernuak hori onartu badute, zergatik ez dugu pentsatuko Espainiako eta Frantziako estatuen Gobernuek Euskal Herria herri bat dela onartu eta errespetatu beharko dutela?