Juan Kruz Igerabidek zortzi urtetik aurrerakoentzat sortutako lan umoretsu honek daramatzan irudiak Lorena Martinezek eginak dira. Ipuin mordoska ageri da liburuan, herriz herri jostailuak saltzen ibili ohi den Joxek kontatutakoak guztiak. Izan ere, alaba bat eta seme bat ditu Joxek, eta neska-mutiko horiek asper-asper eginda daude hainbeste jostailu edukitzeaz, ugaritasunak azkenean nazkatu egiten du-eta. Nahiago dute, adibidez, euria egiten duenean plisti-plasta busti arte ibiltzea, edo amarekin gauetan izarrei begira egotea, edo ipuinak entzutea. Eta aitak bidaia bakoitzetik ipuin bat ekartzen die. Eta hain zuzen ere ironia finez betetako ipuin horiexek dira Joxe Panpin jostailu saltzaile fin liburuan irakurleak aurkituko dituenak.

Felix Sierra eta Iñaki Alforjaren artean osatutako Fuerte de San Cristóbal, 1938. La gran fuga de las cárceles franquistas lanean, aipatu urteko maiatzaren 22an Iruñeko gotorlekuan preso ziren errepublikarrek egin zuten ihesaldiaren berri eskaintzen da, ihes horretan zuzenean parte hartutako hogeita hamar pertsonen lekukotzen, unean preso zeuden beste hirurenaren eta espetxeratuei bere laguntza ematen ahalegindutako emakume batzuenaren bidez. 1.085: hori da Ezkabamendiko gotorlekuan ihes egindakoen eta hildakoen kopuru beldurgarria. Ihes egin zuten 795 presoetatik, hiruk besterik ez zuten askatasuna eskuratu: Jobino Fernándezek, Valentín Lorenzok eta José Marinerok.

Mari Karmen Gil Fombellidak egindako doktorego-ondoko ikerketaren barruan kokatu behar da El Festival Cero. Donostia 1970. Crónica de un festival interrumpido lana. Espainian antzerki independentearen nazioarteko lehenengo jaialdiak bizi izan zituen gorabeherak dakartza kontura, ekitaldi horren garapena eta amaiera zehaztuz eta baldintzatu zuten faktoreen ikuspegi osoa emanaz:. une hartako antzerki-giroa, 1970 urte inguruan bizi zen egoera historikoa, orduan antzerki independientea zertan zen, zentsuraren garrantzia, lehiaketa antolatzeko interesak eta helburuak, talde gonbidatuak, antzeztutako lanak eta jaialdia bat-batean amaitzera behartu zuten arrazoiak. Bide batez, 35 urtez antzerkiak Donostian izandako bilakabidearen berri ere eskaintzen du.

Andoni Gastibeltsa eta Iñaki Hartzaren artean egindako lan honen izenburu zehatza Euskal Herria insólita. Una investigación patafísica de la cultura vasca para el siglo XXI da. Bertan, euskal lurraldeetako jendea nortzuk garen, nolakoak, norantz goazen eta zer dela-eta sortzen ditugun hainbeste arazo azaldu nahian, bertakoek zein kanpokoek idatzi izan dituzten lanak daukate oihartzun, beti ere ikuspegi kritiko eta ironikotik. Izan ere, egileen aburuz Euskal Herriak enigma bat izaten jarraitzen du, eta ez bakarrik gure mugetatik kanpo bizi direnentzat, egungo euskal herritar askorentzat ere bai. Eta hain zuzen, enigma hori argitzen lagundu nahi du liburuak, patafisikoa baino deitu ez daiteken gure berezitasun propio horretara inongo konplexurik gabe gertura gaitezen.

Juan José Ispizuaren Harizpeko neskaren afera izenburuko polizia eleberriak eskuratu du azkeneko Txomin Agirre saria. Bertan, perretxikozale batek neska ezezagun baten gorpua aurkituko du Gernika inguruko zabortegian. Ertzantzari emango dio abisu eta Priego inspektore zuhurrari egokituko zaio kasua. Alabaina, oztopoak besterik ez ditu topatuko, neskaren hiltzaileak benetan nortzuk izan diren jakiteko argibide bila abiatzen denean. Jende ahaltsua tartean dagoen seinale. Hildako neska kale-borrokarekin zerikusia izandakoa omen, beste polizia batzuek nahitaez politikarekin lotu nahiko dute afera. Baina Priegok argi dauka bide horrek ez duela ezer jakitera eramango.

Altaffaylla kultur taldearen eskutik Patxi Irurzunek plazaratu duen Cuentos Sanfermineros liburuan Iruñeko jai orgiatsuetan kokaturiko hamairu narrazio labur daude bildurik. Umore garratz eta ziztatzailea darabil egileak festetan murgildutako pertsonaiei gertaturikoak azaltzeko, berdin Sanferminetan aurreneko aldiz parte hartzen duen nerabearenak azaltzeko, zein alkatesarenak edo zurrutean hiltzeko asmoz Las Vegasetik etorritako emakumearekin lotu zen zaborbiltzailearenak.

1999an Alberdania argitaletxearen eskutik plazaratu zuen Katiluaren ipurdia izenburuko poema bildumarekin eman zen ezagutzera Martin Etxeberria. Horrez gain, haur literaturan hainbat ipuin eta Itxoidazu Café de Passy-n nobela idatzi ditu bere anaia Xabierrekin batera. Bizikleta bat egingo dut zure izenarekin liburuan agertzen diren olerkiak, berriz, bakarrean idatzitakoak dira, oraingoz behintzat poesia bere buruaren aurkako gerra bezala sentitzen duelako Martin Etxeberriak, eta ez omen daki gerra horretan zauritu gehiago sartzea komeni ote den. Nolanahi ere, idazle guztiz pertsonala agertzen da bere poema hauetan, egunerokotasuna eta gertukoarenganako kariñoa errebindikatuz. Mundua buruz behera jarritako plater gisan ikusten duen gizonak bere burua beltz-beltza eta gaiztoa dela aitortzen du, negua etortzen denean hotzez hiltzen ez diren euli bakarrak bezalakoxea. Agian horregatik Martin Etxeberriaren olerki askok izenburu ondo bitxiak dituzte. Poema liburuaren azalean agertzen denaz gain, hor ditugu Kazkabarra jaten, Ilea jaten, Kamioiez hitz egingo dizut, Cielo azul vertical, Sugandilen buztanak, edota Gizon bat pasa da, peluka batekin.