1919.ean sortu zuten Iruñeako kaputxino batzuk gure ARGIA honen ama Zeruko ARGIA, euskal kazetaritzaren habe zaharrena. Sortzaile den Aita Intzagana goaz. Eguzki galdapean Iruñeako Errotxapean dagoen komentuan aurkitzen duzu elbarrientzako aulki horietako batean eserita, bakar bakarrik terraza batean, ikusten ez duten begiak zabalik, ia osotoro gortua, hizketan hasi ahala lerdea ahotik abitora, negarrezkoak ez, gaitzak sortutako malkoak begietan, dardarrez eskuak, aurpegi zimela, ahots eztia, galdera bat egin eta erantzuna zeharo bestelakoa, Kubako gerra galtzerako 13 urte beteak. Ezin euskara batua eraman, gipuzkera kuttun.
Euskal kazetaritza aipatu eta, aldizkaria erlijioarekin lotuko beti berak, Zeruko ARGIA Euskal Herriko kristauentzat. Eta konturatzen zara pelikula diferentean bizi zaretela, bai, pelikula diferentean, baina...

Artean ez geneukan euskaraz Irugarrengo frantxiskotarra deitzen zena besterik, 1911.ean sortu zena, zortzi orrialdekoa, hori besterik ez genuen euskaraz Euskal Herriarentzat, eta ikustean aldizkingi hari horren harrera ona egiten zitzaiola bazter guztietan, ia Euskal Herri osoan, uste dut 5.000 harpidedun, beste zerbait egiteko asmoa hartu genuen. Hura ez zen bakarka egina, alkartasun bat zen Irugarrengo frantxiskotarra. Hura sailka bildurik egoten zen. Ikustean guztien artean horrenbeste maite zutela eta hain atsegin zitzaiela gure Buenabentura oieregiarrari gogoratu zitzaion egin behar genuela beste bat Euskal Herrian oraindaino izan ez zen bezalakoa, eta hori euskal abesti ta guzti, hilabetero, ta hala, hartarako Aita Buenabentura bera hasi zen alde batean eta bestean galdezka bere aita probintzialari nork lagundu nahiko zukeen gure lanbide horretan, eta ikusirik hain gogo onez hartzen zutela, ikusirik batzuk eta besteak eskeintzen zirela geren lanetarako, orduan gure aita honek egin zuen lehendabizikoan Irugarrengo frantxiskotarrarekin egin zuena.
Gure aita kaputxino katalandarrek orduko sorturik zeukaten Irugarrengo frantxiskotarra eta hori hain polita ikusirik, gure aita probintzial Kataluñan hazi hari erakutsi zion Buenabenturak eta honek: "gizona, ez nekien bagenuenik horrelakorik, baina guk egin genezake beste bat honetxen antzekoa" esan zion, "bai zera ta, nork?" "Aita Damasok eta nik" erantzun zion Aita Buenabenturak "eta beste batzuk ere badira, hartarako eskeintzen direnak". Orduan esan zuen aita probintzialak: "bueno, hori egin daitekela uste baduzu esaiozu Aita Damasori bera izan dadila zuzendari ta bertatik sor dezazuela aldizkingi hori, zuk ikusi zer egin nahi duzuen."
Eta bata ta bestekin hitz eginez Irugarrengo frantxiskotarra sortu zen Euskal Herria guztirako, hara.

Bai, artean sortu gabea zen Zeruko ARGIA. Gero, gure xedea gertatu zen Zeruko ARGIArekin, Irugarrengo frantxiskotarra sei milataraino zabaldu zen Euskal Herrian eta hori ikustean gure Aita Buenabentura badator esanez: aizu, ikusi honako gure aita kaputxino gaztelarrek daukaten beste aldizkingi hau, El gran mensajero seráfico, begira zer polita den, ba hau bezain ona ta hobea egin behar dugu guk kaputxinoek Euskal Herrian. Nik esan nion: zoaz hortik, ez halako txorakeriarik esan, lehen hor gabiltza hirugarren ordenaren aldizkingiarekin hau dela ta bestea dela ta batzutan estu samar eta orain zera, berria, eta halako neurritako aldizkingia, ez horren ametsik egin. Baina Aita Buenabentura setosoa zen, bere asmo honetan iraunkorra eta joaten zaio gure aita Probintzial lehen izandakoari eta lehen Irugarrengo frantxiskotarra sortzea iritsi zuaneri eta erakusten dio kaputxino gaztelarrek egindako Mensajero seráfico hori ta esaten dio: begira zein aldizkingi ederra duten gure aita gaztelarrek, guk egin behar dugu beste bat hobea Euskal Herrirako.

Hura zen nere lagun ikastaro guztietan, Oieregiko semea, maisu baten semea, bere aita maisu zen, gaztelarren aldizkingia bezalakoa egin nahi zuen. Gure herriak ez bait zuen Irugarrengo frantxiskotarra eta Jangoikozale sortu berria besterik. "Guk sor dezakegu 25 orrialdekoa hilabetero euskarazko abesti berri euskaldunak eman ditzakeena. Eskeini zaizkit Aita Donosti eta beste batzuk". "Zoaz ba Aita Damasorengana" agindu zion Aita Probintzialak "eta esaiozu nere borondatea dela eta bertatik bera izan dadila haren zuzendari", eta hortatik sortu ziren bi aldizkingiak, bestenaz ez ziren sortuko ez bata ta ez bestea. Zeruko ARGIA 19.ean sortu zen.

Badakizu zuk ere, orduan ez genezakeen aurrerapenik egin, atzerapena etorri zitzaigun, eta euskara galtzeko bidea sortu zen, halaxe. Nere adiskideen artean odola isurtzen ikusi nuen, bai jauna, ARGIAren zuzendari zena adibidez, ez dakit nola deitzen zen, euskaldun bikainak eta edade onenean hil zizkiguten batzuren batzu. Bata Donostiakoa zen, ARGIA aldizkingiaren zuzendaria, ARGIA, Zeruko ARGIA ta gero sortu zuten han. Hil zuten zuzendari hori etxez etxe ibiltzen zen ARGIA saltzen, ARGIA saltzen zuten, baina Zeruko ARGIA utzi gabe.

Mundua beti mundu. Onik aski badu, baina gaitz nahikoa. Bestenaz garai hartarako polita genuen ba Gipuzkoa, gipuzkoera, gipuzkoera egiten nuen, hori baita euskalkirik zabalena eta ugariena ere nere ustez.

Damuturik nago bai, euskalkiak behar dira. Euskara batuarekin zaildu besterik ez baitugu egin Euskal Herria, zer ugaritu du, zera sartu ditu, hainbeste ta hainbeste erdarazko hitz, edo frantsesetik hartuak edo españoletik, eta hori egin beharrean lehen esan dizudana egin behar zen, herriz herri Euskaltzaindiak ezarri euskaltzain bat hartarako, ta dihoala etxez etxe euskara hutsik hitz egiten duten etxetara eta hantxe saiatu lehendik bildurik dauden euskalkien bidez hitz eta zera berriak biltzen, hori da biderik egokiena eta erosoena.

Ez dut jarraitzen, "h" hori ez baitut batutzat hartzen, batasunaren arrastorik ez dut inon harrapatzen nik, batasunik eta irabazbiderik ez dut ikusten.

Daukadan adinean izan dezakedan hobekienik nere ustez, egia da orain aldian halako txorabio batzuk edo uste ez ditudan batzuk gertatzen zaizkidala, gaur goizekoa bezala, esan didate egin didatela omenaldi edo halako zerbait, Euskal Telebista eta Telenavarra egon omen dira, baina ni ez naiz ezertaz ohartu. Bestalde, katarroa ere nerekin daukat. Egunero nere garbialdiak egiten ditut, eztarriaren garbialdiak egiten ditut eta horri eskerrak irauten dut. Indar eginez heldu da berez halako eztul bat eta lehertzen da nere karkaxa, sail bat handia, jarraio, behin eta berriz eta horrela ateratzen da asko, asko, bat aspertu egiten da lan hori egiten, baina egunero gauerdian edo eguardi ondoan edo dena dela orduan batez edo biez hori egin dut nik aspalditxoan, horri eskerrak irauten du nere ahotsak. Nere eskuzapietara egunero lau bat aldiz botatzen dut karkaxa. Zikintzen baititut lau bat sudur zapi egunean. Itsua ere banago, ezin diezaioket eguzkiari zuzen begiratu nekatu egiten naiz, begiak itxi erazi egiten dizkit.

Lo ona, bueno, holaxe, holaxe egiten dut. Baitare aspalditxo honetan amets asko.

Alde askotarakoak dira, oi oi oi, ez daiteke esan.

Gutxien uste duzun moetatik heldu zaizu amets bat, hain ederra. Izaten dudan ametsetako bat hau duzu, lurreko etxerik aberatsenetan saltzen diren euskal liburuak eta horren antzekoak, batzutan pilaka, Jaunak begien aurrean jartzen dizkit. Beste batzutan eliz handiak apainduri guztiekin, jo, baina nolakoak izaten diren eliz horiek, Jaungoikoak bakarrik asmatzen ditu ta aingeruek buru aurrean jartzen halako gauzak.

Euskara nik ikasi nuen jaiotzez nere gurasoak euskaldunak ziren eta denekin euskaraz aritzen nintzen. Irakurtzen euskaldun jakintsuen irakurketen bidez ikasi nuen. Jakin behar duzue nik euskara galdu nuela Tudelan lau urtez apaizgai egonda. Joan zitzaidan behin ama bisita egitera eta nik euskara ahaztuta izaki, hark, jakina, erdararik ez zekien, eta negarrez hura alkarri ezin ulertu geniolako. Herriko neskatxa bat harekin etorria zen beharrik, eta hari bidez ulertu genion alkarri. Ni Tudelara apaizgai eraman ninduen apeza euskalduna eta euskaltzale zen, eta joan aurretik esan zidan han nengoen bitartean ez gero euskara ahazteko, baina nik ahaztu egin nuen, eta handik urte batzuetara berriz alkar ikusi genuenean gogora erazi zidan orduan esandakoa, eta nik emandako hitza bete ez nuenez, esan zidan berriz ere euskaraz hitzegiten hasi behar nuela. Hartarako hara zer egin nuen. Bagenuen garai hartan astean behin ostegunetan tarte bat gaztelaniaz hitz egin ezin genuena, tarte hura lateraz hitz egiteko genuen, eta aita hark agindu zidan neri eta nere adiskide Buenabenturari debekatua zegoela erdaraz hitz egitea eta euskaraz hitz egin behar genuela. Bestetik euskal liburuak erosi genituen euskara gehiago ez atzentzeko.

Jaunari eskatzen diot iraupena eman diezaion gureari eta aurrerantzean ere bai, geren arterako eta Euskal Herri osorako, zer nahi duzu ba?

Beste aldera, guzti horiek beste aldera. Ni kaputxino sartu nintzenerako gogo garbi garbia izan nuen kaputxino ta apaiz izatea, eta beti jarraio nion nik nere asmo eder horri, Jaunak emandako asmo eder horri, holaxe.

1986. urtean egindako elkarrizketa osoa: www.argia.eus (elkarrizketak 1963-1998)