"Aiten izar-multzoa"


2003ko urriaren 26an
Sabino Arana Goiri euskal abertzaletasunaren aitatzat ematen da, ongi merezita nik uste. Bere alde ditu ADNko froga nabariak: ikurriña, berak marraztua (nahiz Bizkaiarentzat asmatua), euskal alderdi zaharren eta indartsuena, E.A.J., berak sortua... Haatik jakin behar genuke beste iturririk ere izan duela gure abertzaletasunak, eta hor aipatu nahi ditut bereziki Aita Larramendi, Uztaritzeko Garat anaietako gazteena, Agosti Xaho zuberotarra, Arturo Campion Iruñearra...

Manuel Larramendi andoaindar jesuita (1690-1766), abertzaletasunaren jaiotzatik urrunegi geratzen zaigu, zuzenean horren sortzailetzat ikusteko. Baina horren aitasotzat har dezakegu, euskal Errepublika orokor baten ideia argi eta garbi formulatu zuena izan baitzen, eta xedea Sabinok berak ere zor dio agian. Hona zer dioskun Larramendik bere «Conferencias sobre los fueros de Guipuzcoa» delakoan, neuk gazteleratik itzulirik:

«Gaztelaren zuzengabeko utzikeriak ezarri gaitu gure bizibideari eta askatasunari begiratzeko egoeran; eta inori ez zaio bitxi idurituko horretaz balia gaitezen nahigabe handi baten emateko Gaztelari baita Frantziari, egin dizkiguten kalteen ordain. Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Behereko probintziak negarrez daude, podereak bidegabeko bortizkeriaz berriki lurperatu dizkien askatasunen, eskubideen eta antzinako jabetasunarengatik. Bizkaiko jaurerria ere hasperenez ari da guri bezala jartzen dioten uztarriaren pean. Batzuei eta besteei dei egin dezagun eta deituko gara Pirinioetako Probintzia Batuak... Gutiagorekin jaiki ziren Holanda eta Wesfrisia. Eta eginen dugu Errepublika bat guzia euskaldunez...»

Beste hiru arbasoak hurbilago ditugu denboran, baita iparraldekoek lurraldez ere, ekialdekoak baitira hiruak: lehena lapurtarra, bigarrena zuberotarra, hirugarrenba hegoaldeko nafarra.

Gainera ezkerreko gizonak ziren, eta bi arrazoi horiek esplika dezakete Sabinok baino arrakasta gutiago ukaitea praktikan. Baina historian eta teorian badute garrantziarik, eta balio du horien pixka bat ezagutzea.
Garat gazteena
Frantziako Iraultza hastean, Lapurdiko foruak alferrik babestu ondoren, euskal departamendu baten alde agertu ziren Uztaritzeko Garat bi anaiak. Haiekin ados zeuden gure beste hamar deputatuak, iparraldeko hiru lurraldeetatik bakoitzak lau ordezkari baitzituen Estatu Orokorretan: beraz denetara hamabi hautetsi. Zoritxarrez apostoluek bezala, saltzaile bat ukan zuten: Oloroneko apezpikua, Zuberoako apezeraren deputatua. Biarnoko jaunei bidea erraztu zien Euskal Herriaren irensteko.

Ez da hain ezaguna Garat gazteenaren beste xedea: euskal lurralde guzien batasuna Frantzia hedatu batean. Hitza bego Garat horri, 1809an Napoleoni aurkeztu zion txostenaren zati bat frantsesetik itzuliz:

«Inperioko bizpahiru departamendu berri osatu ditzatela elkarrekin Espainiako lau euskal lurraldeek eta Frantziako hiru euskal lurraldeek (...). Herrixka horien artean Frantziak eta Espainiak sartu ahal izan dituzten ezberdintasun guzien ezabatzeko segurkiago eta lasterrago, departamendu bakoitza osatu behar litzateke, tokiek onartzen duten bezainbat, elkarrekin nahasirik espainiar eta frantziar zati batzuez. Elkar ukitzen baitute Frantziako Baxenabarrek eta Espainiako Nafarroak, eta biak euskaldunak baitira, horretarako erraztasun asko eman lezakete; halaber Espainian dagoen Baztango ibarrak eta Frantzian dagoen Errobi ibarrak eta Lapurdi herriak».

Harrigarri benetan, baina zinez ederra gisa batez! Euskal Herri batuari buruzko egitasmo jakobino bakarra da momentuko: konfederazio modukoa da Sabinorena, federalistak dira beste xede guziak. Zer pentsa ematen digu duela bi mende Garatek idatzi zuen horrek. Gainera lau lurralde aipatzen dizkigu hegoaldean, eta hiru iparraldean: horretan ere lehena dugu, ez azkena ordea.

Agustin Xaho (1811-1858)
Sortzez atharraztarra, azkenera Baionakoa, oso gizon berezia izan zen, erromantiko hutsa, ezkerreko politikaria. Asko idatzi zuen liburu eta kazetatan, euskararen eta Euskal Herriaren alde, gehien bat frantsesez. Gorria izan arren, Zumalakarregi jeneralaren alde sartuko da buru eta belarri Liberalen aurka «Voyage en Navarre pendant l’insurrection des Basques (1830-1835)» delako liburuan (1836).
Euskaldun karlistekin dago Xaho, haren ustez euskal nazioaren honetan ari direlako. Eta horretan basaburutarraren «patriotismo suharra» txalotzen du Antoine d’Abbadie jakintsunak. Hau alderantziz eskubikoa dugu, erregetiarra, katolikoa, zuria. Halere biek elkarrekin lan egin zuten euskararen alde, bereziki 1836an agerturiko gramatika lan batean. Eta liburua eskainiko dute, beren jatorrizko zubereran «ZAZPI USKAL HERRIETAKO USKALDUNER».

Hara beraz d’Abbadie eta Xahoren aberria: Garaten hura bera, haren bi zenbakiak gehituz orokortasun sakratu batean lehen aldiko sinbolizatua, esanahi unibertsala duen zazpi horretan bat egina! Eta horren alde, beren ideologia ezberdinen gainetik, bi gizonak elkarlanean. Etsenplu ederra guretzat, euskal lurraldeen artean ere hurbilketa baten bideratzeko. Ber denboran, Piarres Lafitte zenak idatzen zuen bezala, ezkerreko abertzaletasun baten aita dugu Xaho.

Arturo Campion: «Zazpiak Bat»
Nor zen Arturo Campion erran beharrik ez dut aldizkari hau irakurtzen duten gehienei, nik bezain ongi edo hobeki baitakite. Baina bizkitartean, ahantzirik egoten da maizegi abertzaletasunaren etorkia aipatzean. Alta bada zer ez zuen egin euskararen eta Euskal Herriaren alde! Eta lehenbizi ez ote diogu berari zor «Zazpiak Bat» esaldi eta lema sonatua?

1876an Campionek sortua zuen «Sociedad Euskara de Navarra» delakotik jaikiko zen laster oihu famatua, «Zazpiyak bat» idatzia, eta pentsatu dut Arturo bera izan zela horren aita, elkartearena izan zen bezala.

Idazle poligrafoa dugu Campion: kazetaria, historiagilea, literaturako kritikalaria, eleberri eta entsaio asmatzaile joria, gehien bat gaztelaniaz: idazle nagusien artean kokatzen du Villasantek, eta hegoaldeko lau diputazioek Euskaltzaindia sortu zutenean 1918an, lehenbiziko lau euskalzainetatik izan zen On Arturo.
Politikaria ere bazen Campion, beti Euskal Herriaren alde, nahiz ez zen behin ere alderdi politiko batean sartu. Abertzaletasunaren aita bat dugu, Sabinoren aitzinetik. Bizkaitarra baino gehiago zen nafarra kulturaz, baina politikako sen haboro bazuen antza denez Arana Goirik. Gainera oinarri guti aurkitu zuen bere garaiko afar gizartean Campionek, ez baitzen lurralde hori, Bizkaia bezala, mundu berrian sartzen hasia.

Euskara eta Nafarroa orokorraren historia ziren Campionentzat euskal nortasunaren eta naziotasunaren bi zutabe nagusiak. Zuzen zegoela uste dut, eta bi pundu nagusi horietan behar dugu haren ganik ikasi.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude