ARGIAk deszentralizazioaren gaineko «iritzi-artikulua» eskatu zidanean, zein hitzetik hortzerako kontua baita orain Frantzian, duda-mudan ibili nintzen, zeren neure buruari ez bainion ikusten afera hori tratatzeko inolako konpetentzia partikularrik. Berehala, ordea, konstatatu nuen hiritar arrunt gisa bederen baneukala iritzia, nahiz eta, beharbada, argumentatua baino biszeralagoa izan.
Dena dela, hasteko, zer da zehazki deszentralizazioa? Larousse entziklopediaren arabera, «deszentralizazioa» terminoak adigai hauxe biltzen du: «Estatuaren estruktura administratiboak organizatzeko sistema da, agintaritza publiko frakzionatukoa, organo autonomiko erregionalek edo lokalek gerotik gerora erabakitzeko botere handiagoa biltzen dutena.
Deszentralizazioak berekin du, interes jeneralaren ondoan, zeinen erantzule estatua baita, bestelako interes-zentro batzuen existentzia ezagutzea, zeinetan, betiere estatuari buruz berdinean, organo autonomikoek bereganatzen baitute gestioa.
Horrela bereizitako interesek oinarri geografikoa dutenean, territoriala esaten zaio deszentralizazioari: horrelaxe da kolektibitate lokalen kasuan.
Deszentralizazioak suposatzen du ezen horrelako agintaritzek estatuarenetik bereizitako baliabide materialak, juridikoak eta pertsonalak izan behar dituztela eta, orobat, beren independentzia eta jarduteko libertatea bermatuko dizkien estatusaren jabe ere izan behar dutela.
Aldi berean, kolektibitate deszentralizatuek estatuaren legeak gorde behar dituzte beti».
Anitz kontzeptu dira arreta jartzekoak:
Estatuaren agintaritza frakzionatua da; erabakitzeko boterea transferitua.
Aitortu edo ezagutu egiten dira interes orokorraz gaindiko interes-zentroak.
Horrela bereizitako agintaritzek baliabideak eta estatusa izan behar dituzte.
Kolektibitate deszentralizatuek estatuaren legeak gorde behar dituzte.
Kondizio horiek batera egokituz gero, ni neu deszentralizazioaren aldekoa naiz guztiz. Erregio bakoitzaren interes ezberdinak eta propioak errazak dira aurkitzen, eta irabaztekoa bakarrik izango dute beti, baldin agintaritza lokalek hausnartuak eta tratatuak badira, baina neurtu egin behar dira, berezitasun erregionalen funtzioan, inplikazio eta atzera-aurrera guztiak. Egia esan, funtsezkoa da interes ezberdinak kontu handiz mugatzea, guztiz arretaz analizatzea esfera lokalaren eraikitzea, zeren hango erabakimena botere transferituek izatetik ezin baita inolaz ere segitu interes jeneralerako kalterik, zein lehentasunezkoa baita arrazoizko estatu orotan.
Era berean, dagozkien hiritarren interesen onerako, beharrezkoa da agintaritza lokalek aipatu afera lokalak tratatzeko errekurtso materialak, baliabide juridikoak eta estatus bat izatea, bai eta, orobat, burutzeko aginte nahikoa ere.
Baldin dagoeneko kondizio horiek guztiak multzoan bilduak badira, gora deszentralizazioa. Kontuak horrela, hiritarra gai izango da hautetsi lokalen afera publikoen gestioaren gainean erabaki edo iritzi arrazoitua emateko, eta haiek, bestalde, ezingo dira berriro ezkutatu estatu urrunekoaren eta gero eta arduragabeagoaren deliberamenduen atzean; bestela, esan, erabakiak gero eta maizago Europari uzten dizkion ez erantzulearen gibelean.
Horrez gainera, hauteskunde-kanpaina lokalei dagokienez, uste izatekoa da deszentralizazioak, era guztietako baliabideak tarteko direla, hautetsi lokalei eskualdatutako boterearen konplimenduan lortutako emaitzen inguruan egingo direla, eta hautetsiak, azken buruan, botoek adierazi dutenaren esanera jarriko direla, zeren ez litzateke egokia «kasua ez da honaino iritsi» esatea.
Deszentralizazioak, baldin aurrera ongi eramaten bada, hautetsiak erantzule egiteko merezimendua behintzat izango du, eta balioko du, halaber, haiek kontzientzia har dezaten hautesleak ere epaile izan daitezkeela, beren interesak ongi defendatzeko baliabideak dituztenek gaizki defendatzen dituztenean.
Beste alderdi batzuk, halaber, iruditzen zait ongi gidatutako deszentralizazio baten kontu positibora pasatuko liratekeela; adibidez, betiere kondizio zehatz batzuen barruan, hiritarrak zuzenean kontsultatuak izateko aukera.
Hona hemen zer datorkidan burura deszentralizazioaz hitz egiten denean. Deszentralizazioak ez du esan nahi estatu zentralak defentsan, osasunean, agian hezkuntzan eta besteren batean bakarrik izan behar duenik eskua edo agintaritza, eta ikuspegi hori ezinbestekoa iruditzen zait.
Nire iritziz, arriskuak ere badira, bai eta saihestu beharreko zepoak ere. Agerikoena desberdintasuna handitzearena da. Erregio guztiak ez dira berdinak ekonomiaren arloan, posizio geografikoan -mesedegarriagoa edo kaltegarriagoa-, eta abar. Estatuari dagokio konpentsazio-moduak aurkitzea, deszentralizazioa bidezkoa eta nahien araberakoa izan dadin.
Gorabehera honen beste alderdi batzuek ere mereziko lukete arreta, hala nola alderdi juridikoak, alderdi teknikoak, ikuskizun duten alderdi politikoen jarrerak... Leku gehiegi hartuko nuke guztiekin.
Berriro irakurrita, artikulua hau ideien nahaspila bat edo zirriborro bat iruditzen zait batez ere, hots, iritzi baten espresioa, ez dakit hau ARGIAk eskatutakoa ote den?
Dena den, bai, ni neu deszentralizazioaren aldekoa naiz, zeren Frantziako erregioek, gure mundu gero eta inhumanoago honetan, zeinetan zentroa, luze gabe, erabat ezin ikusizko bilakatuko baita, hortxe baitute parada beren patu edo zoriak beren esku hartzeko.