Aro nahiko konplikatua tokatu zaigu baina orain arteko gure egitekoa baikorra da. Lekukoa hartu eta treguaren etenaren berri astebetera ezagutu genuen. Atentatuak hasi ahala, egoera politikoa oso zaila bilakatu da eraberritze prozesu batean diharduen EA bezalako alderdi batentzat. Esaterako, Gasteizko Gobernuan egonik aurrera eraman nahi genuen hainbat ekimen eramaten eragozten digu indarkeriak berriz ere. Alegia, indarkeriaren arazoari irtenbide eman nahian betebehar eta denbora gehiegi eskaintzen dio gaurko zeregin politikoak. Politikoen erronka nagusia arazoa konpontzeko gai garen erakustea da, antza. Eta, oraindik hastapenean baino ez garela pentsatzen badugu, bada, pena da. Eguneroko zeregin politikoak gauza asko du mahai gainean ipintzeko, ekonomia dela, Europaren eredua dela, herri bezala nola jokatu... Eztabaida horiek bigarren maila batean gelditzen dira tamalez.

Hasteko eta behin PPko gobernua. Aznarrek ETArekin mintzatzen hasteko baimena eman zuen. Aurrera joan ahala erabaki zuen ez segitzea. PP alderdiak bere estrategia guztia aldatu zuen, baita abertzaletasunaren aurkako eraso bortitza hasi ere. ETAk su-etena haustea erabaki zuenean, orduko gobernuaren Josep Piqué bozeramaileak esan zuena dut gogoan: "ETAren treguaren amaiera gobernu honek eraman 'eragozpen estrategia'ren ondorio zuzena da". Horregatik oraindik ez dugu ulertu ETA nola demontre erori izan den PPren estrategiaren menpe. PP eta ETA dira egoera hura pikutara joan izanaren erantzuleak. Zentzu horretan, EHri argi esan diogu ETAren morrontzatik libratu behar duela. EHk badu herri honetan zeregin eta espazio garrantzitsu bat, espazio hori landu beharra dauka baina ETAren tutelarik gabe.

Bai, jakina. PPk eta PSOEk su-eten aurretiko egoera ahanzten dute. Ordea, gogoratu behar da Ardanza plana deitutakoa. Sozialistak planean sartzear egon ziren, baina PP bakarrik ez uzteagatik atzera egin zuten azken unean. Geroago, Lizarra bake-plana sortu zen eta errezelo handiarekin hartua izan zen estatuko alderdien aldetik; hamaika eragozpen ere jaso izan ditu bere ibilbidean. Hala ere, bake-prozesua bultzatzeko bake-mahaian denok behar dugula izan pentsatzen dugu EAn; PP eta PSOE barne. Ez gara eseri oraindik, ados, eta oso konplikatua da alderdi guztiak eseritzea, baina aurrerapausoa eman dugu. Ez da ahantzi behar Lizarrak su-etena ahalbidetu zuela. Lizarraren garapenean bi gauza arras ezberdinak nahastu dira: Lizarrako akordioaren garapena eta alderdi abertzaleen arteko lan amankomuna. Eta ETAk esaten duenean 'eraikuntza nazionala aldatu nahi izan digute bake-prozesuaren truke', astakeria galanta esaten du. Gauza bat da bake-prozesua bultzatzea (horrek, noizbait, denok mahai baten inguruan eseri behar dugula esan nahi du) eta bestea, alderdi abertzaleen arteko lan amankomuna dena. Dena dela, Lizarra orain mamitzen ez bada ere, zenbait lan komun garatzea ahalbidetu du eta lan komun horrek fruitu gehiago eman dezake aurrerantzean. Gure erronkarik handiena akordioak sortu zuen ilusioa berpiztea da.

Oro har, azken osoko bilkuran gertatutakoa beste eztabaida antzua izan da. PSEren proposamena bake-plan bat bezala saldu nahi izan digute. Bake-planak, ordea, ez dira Legebiltzarreko ez legezko proposamenen ondorioz inola ere aurrera aterako, baizik eta batzuen eta besteen arteko hizketaldien ondorioz. Alderdien arteko elkarrizketek giro eta abagune apropos bat sortu behar dute mahaia eraikitzeko, baina ez Legebiltzarrean eginiko printzipio deklarazio baten bitartez. PSEren proposamenari EAJk baietza eman bazion eta guk ezetza eman bagenion, ez zen PSEk aurkeztutako guztia baztergarria zelako. Arrazoia da ezin diogula lehendakariari eskatu azken bi urtetan eskatzen ari garena, PSEk ez legezko proposamena aurkeztu duelako. EAJk proposamenean ikusi badu zerbait berri, hori berak jakingo du.

Interpretazioak libreak dira. Baina oso konplikatua daukate biek balizko hari berri horretatik bakarrik tiratzea. Azken eztabaida horretan beste aukera bat galdu zen gauza berri batzuk adosteko, eta aukera egon bazegoen. Egunean zehar aurkeztu genituen emendakinek hori agertzen zuten. EAJk alde bozkatu zituen lehen hiru puntuak, betiere, PSEk laugarrenaren alde egingo zuelakoan. Hau da, herriaren borondatea errespetatuko dela, dioena. Guk bagenekien ez zuela alde bozkatuko, garbi ikusi genuen PSE ez zela mugituko. Orain, PSOEko liderrek bozketaldiaz egiten duten interpretazioa entzuten dugu. Hots, Ajuria-Enearen bigarren aroa aipatzen dute. Eta gu ez gaude prest hortik joateko. Gu lehendakariak deitzen duen bakoitzean joan egingo gara hitz egitera. Baina hor ez dago gakoa, gakoa da nola egon alderdi guztiak.

Bai. Horretan gizarteak alderdi politikooi suspentso borobila eman behar digu. Denok aitortu behar dugu egindako akatsak, baina denok, jakina. EHk barne jakina. EHk ez baitu inola ere bidea errazten. Durangon gertatu azken atentatua lekuko. Aurrerapausoak eman behar dira eta ez artikulu baten bidez arazoa saihestu. Giza-eskubideen printzipioei eusteko ordua da. Ohartu behar dira behingoz ETAk ezin duela segitu zinegotziak hiltzen. Hori garbi izan ezean, ez dago aurrera egiterik. Ni ezkorra naiz.

Arrazoia da herrietako udal politikan garatzen diren harremanak oso bereziak direla. Durangoko Jesus Mari Pedrosa zinegotzia hil zuten unean, esaterako, Zarautzen alderdi politiko guztiak barne batzordean zeuden; PP barne. Zumarragan, adibidez, PSE-EE. Are argiago izateko, Miarritzen Abertzaleen Batasuna (Lizarra-Garazi akordioaren sinatzailea) UDFko Didier Borotra auzapezarekin batean ari da udala gobernatzen. Nik Nicole Fontaine Europako Legebiltzarrean entzuten dut tarteka-marteka, biolentzia kondenatzen ez dutenekin elkarlanean ari direnek sinesgarritasun demokratikoa lausotzen dutela, eta nik gogoratzen diot gauzak ez direla hain sinple. Ez diot aurpegiratzen bere alderdikide batek, Didier Borotrak, ABko Jakes Abeberrirekin itun bat duela; ez dut hemengo alderdi estatalek darabilten manikeismoa erabiltzen. Hau da, udal politikak eta herrien bizitzak ñabardura anitzak eta ugariak dituzte. Guk herrietatik jasotako iritzien arabera, argi ikusten duguna hauxe da: EHrekin ditugun akordioak sistematikoki hausteak, kalte gehiago egingo lioke bake-prozesuari mesede baino. Hau da, hori lehenagoko estrategia baztertzailea berrestea litzateke. PPk bilatu duena hain zuzen ere, Ajuria Eneko Mahaira itzultzea. Hala ere, tokian tokiko gure karguek ezinbestean ituna hautsi beharra ikusten badute -Atarrabian, Lekeition edota Durangon, kasu-, alderdiak errespetatzen du.

Hasteko, ez dut onartzen ahal EAkoek Lizarra akordioaz geroztik hasia dugula subiranotasuna lantzen. Gu beti aritu gara subiranotasunaren bidean. Horrela diote gure estatutuek. Gu ez gara autonomistazale izan, aurrera egiten laguntzen digun neurrian ez bada. Hau da, kontua ez da sei lurralde bilduko dituen hauteskundeak burutzea, baizik eta egoera horretara eraman gaitzakeen bidea aurkitzea. EHk proposatzen dituen hausteskunde nazionalak ezin dira lege dekretuz gauzatu. Denok ezagutzen ditugu Iparraldean eta Nafarroan bizi diren egoerak. Gainera, EHk krontsaesan handiak ditu. Iparraldean gutxieneko eskaera onartzen du eta Nafarroako Erriberan maximetako politika egin nahi du. Guk gaurko erakundeetatik abiatu behar dugula diogunean, ez da hauekiko gure atxikimendua erabatekoa delako eta beraietan sinesmen osoa dugulako, bazik eta berauek direlako abiapuntu bakarra.

Batasun europarra, batez ere, ekonomikoa eta monetarioa da. Ordea, hauek inportante izanik ere, zer-nolako batasun politiko egin nahi dugun zehaztea falta da. Batasun politikoa oso ahula da oraindik. Estatuen menpe gaude, Europako Kontseiluak izugarrizko ahalmena du. Batasun politikoa behar da eta horretarako oinarrizko eskubideen karta sartu. Euskal Herriak bere ordezkaritza izan dezan nahi dugu. Maastritchteko eta Amsterdameko itunaren arabera ari gara; 200. artikuluaren arabera, gurea bezalako herriek eta beren gobernuek ordezkaritzak izan ditzaten, baina Espainiako gobernuak behin eta berriro ukatzen digu aukera.

Su-etenak iraun zuen bitartean posible izan zitzaigun legebiltzarkide askorekin elkarrizketatzea. Bake-prozesuari buruzko mintegi bat bideratu genuen -Irlanda eta Kortsikako kasuak barne- arazoa eztabaidatzeko. Su-etena hautsi ostean, bertan behera utzi behar izan genuen. EHri bereziki esan diogu, indarkeria medio gero eta zailago egiten zaigula Europako lana ere aurrera eramatea. Europako Legebiltzarrean ulergaitza da PPko zinegotzi bat hiltzea. Horrek lana izugarri eragozten digu. Inoiz edo behin, bilkura bat izan eta ordu bat eman behar dut gure jarrera zein den argitzen. Bertako legebiltzarkideek Europako estatuetako prentsak gure arazoaz egiten duen irakurketa jasotzen dute. Hots, abertzaletasuna eta biolentzia saku berean sartzen dute