42 urte eraman dituzu aktiboki sindikalgintzan eta elkarte bizian. Nola irauten ahal da hain luzaz?

Irauten ahal da. Sinetsi behar da zerbait egiten ahal dela. Gure belaunaldiko gazte mugimenduaren leloa zen gure geroa eskutan hartu behar ginuela eta herrian bizi behar ginuela. Bakotxak zer egiten ahal ginuen sentsu hortan arizan gira. Hori izan da ene bidea eta helburua ere.

Borroka sindikalaren edo elkarte lanaren beharra handiagoa dea gaur egun duela 40 urte baino?

80 hamarkadan bihurgune handia hartu da ardi sailan. Orduan ez ginakien norat helduko ginen. Berantagotik so eginez, uste dut memento izugarri inportanta izan dela eta hein berdineko ondoriorik ukan duen borrokarik ez dela izan geroztik. 1970-1980 artio, Roquefort-ek zuen ardi esne biltzearen monopolioa Frantzia guzian, eta hemen ere. Esnea apalago pagatzen zuten hemen. FSO (Fédération des Syndicats Ovins) taldean poderea hartu ginuelarik, borrokak eraman ginituen horren kontra.

Aveyronen esne soberakina atera zelarik, Roquefort-eko buruzagiek erabaki zuten Roquefort gasna egitea saltzen ahal zen heinean eta gainerateko esnearekin, merkatuan jadanik ziren gasna batzuren kopiak sortzea. Gure esnearekin bigarren mailako gasnak egiteko xedea zuten. Guk ez ginuen hori begi onez ikusten eta, FSOren bidez, sor marka baten sortzea bultzatu ginuen, 1978an “Syndicat de défense de la tomme de brebis des Pyrénées” sortuz lehen urrats gisa. Gure belaunaldiko jendeak Roquefort-en monopolioa hautsi du eta horrek ukanen zuen ondorio. Laborari ez ziren batzuk ere “herrian lan eta bizi” lemari segi, transformazioaren garatzen abiatu ziren ondotik, Harembat, Etcheleku, Camblong bezalakoak.

Eraman dituzun borroketan, zoin duzu gehienik gogoan?

Ardi esnearenak izan dira bainan ere agalakzia. Sail hortan eraman borrokaren ondorioak sendi dira gaur egun oraindik. 1973, FSOn sartu ginelarik Jean Pitrau, Jean-Louis Bacho, Michel Etcheber eta ni, 200 bat etxaldetan bazen agalakzia. Garaziko Diribarne marexalak zion eritasuna aintzinetik zaintzeko txertoa bazela, bainan txerto bizia zen eta Frantzian debekatua. Ohartua zen ere eritasuna pasatzen zela, gripa baten gisa, eta kabaleak imunisatzen zirela. Desmartxak abiatu ginituen “calamité agricole” bezala kontsideratua izan zedin eritasuna, mahai-inguruak antolatu ginituen ikerlariekin, aldarrikapenak Kontseilu orokor eta ministeritzarat helarazi ginituen.

Sei hilabeteko kanpaina egin ginuen, Baionako manifarekin. Han, 500 bat laborari bildu ginen, suprefetura aintzinean egon, goizeko 10etarik aratsaldeko 4ak artio, suprefetari erranez ministeritzarekin zuzenean mintzatu artio egonen ginela. Ikusiz ez ginela mugituko, CRSak igorri zituzten eta hor zuen Mattin Arhancetek begia galdu. Gertakari horiek Kontseilu Orokorra iratzartu zuten, errezebitu gintuzten gure dozierra esplika ginezan. Ondorioz, “plan de lutte” ofiziala ardietsi ginuen, txerto hila 5 urtez kitorik erabilia izan zen artaldeetan, gaitzak sortu galtzeak ordainduak izan ziren %35tan, artzain xoilendako %45tan. Borroka horren bidez, izaiten ahal zen desmasiaz zaindu ginituen hemengo tropak eta gaur egun den indemnisazio sistima estrenatu ginuen orduan.

Ardi sailan ainitz okupatu zira, Interprofezioneko buru egon zira ere. Zer ikusmolde duzu sektore huntaz ?

Ossau Irati sor marka sortu dugu 1981an. 1982an, hemen bakantzetan zen Alpesko gizon bat jin zitzautan etxerat, gasna erostera. Sor markako lehendakari nintzan orduan eta hura Beaufort-eko koperatiba baten buru. Esplikatu zautan nola hiltzen ari zen laborantxa batetarik pasatzen ari ziren kalitatezko gasna bat pundua ezarriko zuen eta egituratuko zen sektore batetarat. Duela bi urte, han izan gira, EHLGk antolatu bidaia baten kari. Beren planoak erreusitu duela ikusi dugu, koperatiba mailan antolatuak dira, duten federazioari indar handia emanez. Ibilmolde argia dute eta araudi zorrotzak ezarri dituzte.

Hemen, badu zonbait urte bide berdinerat pusatzen dituztala hemengo leteriak, elgarretaratzera. Gasnategi berri bat muntatzen delarik, esperientzia partekatzerik ez da lehenokoekin, ez teknika mailan, ez komertzialki. Talde handiei buruz antolatzeko, lekuko leteriek gasnen %25tarik %50etarat pasatu behar luketela aipatu nuen Interprofezioneko buru nintzalarik. Hortan adostu behar ginuke eta zer mekanika plantan eman ikusi behar ginuke. Azken urteetan, gogoeta hori segitu nahi izan dugu EHLGren baitan, baina denbora eskasez edo beste estakuru batzurengatik, leteriek ez dute zinezko segidarik eman mementoan. Orain berriz bultzatu nahi dugu lan hori, langile bat sail horretan gehiago sartuz.

Laborari bezala, zerotik partitu zira. Egin duzun, edo duzuen, bideaz kontent zirea?

Gaztean, 1968ko maiatzeko gogoeta aberatsetan sartuak izan gira. Mourenx-Artix-eko Pechiney lantegietako langileekin kurutzatu gira ere. Langile izaitearen parean, laborari izaitearen abantailak zer ziren gogoetatu ginuen. Anaiak eta nik lekurik ez ginuen etxean. Maite ginuen ofizioan, laborantxan eta langileek zituzten abantailekin, pausa egunak, ez ote zenez lan egiten ahal gogoetatu ginuen.

Gisa hortarat antolatu gira, hiru eta laster lau izanez erosi ginuen etxaldean, Bastidan. Laster ohartu ginen ere bankoa ez ginuela pagatzen ahalko hola segituz eta transformazioan abiatu ginen. Teknika mailan laguntza guti zen memento hartan. Euskal Herrian, bi edo hiru ginen bakarrik gasnatzen ginuenak. 1985tik goiti, Jean-Michel Ayçaguer eta Arño Oxandabaratzekin elgarretaratu ginen ikusteko zer egiten ahal zen beste etxalde ttipi batzurendako ere aterabidea izan zadin gasnatzea. Hortik sortu zen etxe ekoizleen elkartea.

EHLGren eraikitzean parte hartu duzu ere...

Euskal Herriko Laborantza Ganbara sortu da Euskal Herriko Laborantxa ganbara ofiziakik ez izanki. Arrapitzen inguruan ere elkarteak sortu dira. Ene helburua da Arrapitz eta EHLGk elkarrekin gogoeta dezaten hemendik eta 10 urteren buruannola izanen den laborantxa, nola nahi dugun, eszenario desberdinak aztertuz eta eszenario optimistari buruz joaiteko nola jokatu behar dugun aztertuz, osagarritasunean arizanez, gure ahalak hobetuz laborarien alde aritzeko.

Zure bideaz kontent zira?

Egin dituztanetaz kontent niz, bai, bainan ez zaut iduri sekula erraiten ahal dela arribatuak girela. Egun guziz arraberritu behar da gogoeta, kontestuak aldatzen baitira. Geroa nola izaiten ahal den pentsatu behar da beti, aldatzen diren elementuen arabera. Gure parekoek hola gogoetatzen dute.

Nola beteko duzu denbora oraitik goiti?

Beteko dut bai! Denbora gehiago ukanen dugu guretako. Alicek aspaldi galgegiten du. EHLGen muntatu diren komisione batzuetan parte hartuko dut nahiz ez nizan gehiago erabaki guneetan. Lekorne Garroko esperientzia segitzen dut ere, interesanta da kontzeptu gisa.