Epaiketa Palacio de Arozteguía SLren akusazio partikularraren oso eskari bereziarekin hasi da 9:15etan: epaiketa egin dadila ateak itxita, hau da, publiko eta kazetaririk gabe. Oso gutxitan egiten dira horrela, eta arloan esperientzia duten kazetariek diote La Manadaren epaiketatik ez dela horrelakorik ikusi, ohikoan egiten dela sexu abusuen edo gisako kasuetan, eta beti ere biktima babesteko.

Zergatik eskatu du akusazio partikularrak ateak itxita egin dadila epaiketa? Kanpoan elkartasun komitekoak daudelako, horrek desordena publikoak eragin ditzakeelako eta lekukoak arriskuan jarri. Aldiz, Josu Beaumont defentsako abokatuak gogorarazi du auzi hau aspaldikoa dela, hainbatetan iritsi dela epaitegira eta inoiz ez dela arazorik egon, eta beraz, ez dadila onartu eskatu du. Epaileak ere ez du ikusi ateak ixteko arrazoirik, eta beraz, formatu irekian jarraitu du 15:00 arte luzatu den ahozko saioak. Epaiketa mota ikusita, eskaerak ez zuen logika handirik, baina akusazio partikularraren helburuarekin bat dator: etengabe irudikatzea auzipetuak arriskutsuak direla eta auziaren atzean talde kriminal bat dagoela.

Hori bai, epaileak onartu du akusazio partikularraren beste eskari bat, lekukoetako batzuek telematikoki deklaratzea, akusatuekin aurrez aurre egon ez daitezen. Fiskalak bat egin du eskaerarekin, bere garaian haien aurkako irainak eta mehatxuak egon zirelako. Defentsak ez du ikusi horretarako arrazoirik lekuko asko eta akusatuek aspaldi ezagutzen dutelako elkar eta ez delako inoiz ezer gertatu haien artean. Epaileak esan du aldameneko gelatik telematikoki deklaratzeak ez diola balorerik kenduko esandakoari, eta horrela lekuko horiek lasaitasunez eta segurtasunez eman ahal izango dutela haien testigantza.

Akusazio partikularraren 11 lekukok deklaratu dute lehen egun honetan: bi guardia zibilek, Salvador Urbistondo Palacio de Arozteguia SLko bazkideak, eta 2021eko apirilean obrak hasi zituzten TEX eta Queipo enpresetako zortzi langilek. Bi guardia zibilek gertaeren txostena idatzi zuten, salaketa jarri zutenen adierazpenetan eta hedabideen bideoetan oinarrituta. Aipatu behar da, halaber, txosten horren aurretik Guardia Zibilaren informazio zerbitzuek beste bat egin zutela; hartan akusatuak ENAMekin lotzen zituzten, eta egoera garai bateko Itoizko Urtegiaren edo AHTren aurkako oposizioarekin parekatzen zuten. Gaur deklaratu duen guardia zibil gizonezkoak –emakumezkoa zen bestea– onartu du lehen txosten hura ez zela baliagarria egungo egoera deskribatzeko.

Luze joko luke testigantza guztien berri ematea, eta aretoan geundenontzako bezain neketsua eta korapilatsua litzateke irakurleentzat ere, batez ere gehienetan galdetzen eta erantzuten zirelako antzeko kontuak. Baina goiz honetako osagai errepikakorrenen zerrendak eman ditzake pista batzuk aldeek bilatzen dutenaz, izan akusatuak zigortzeko, izan haiek absolbitzeko.

Garbiñe Elizegi

Agian goiz osoko bi hitz errepikatuenak horiexek izan dira: Garbiñe Elizegi. “Berak ematen zituen aginteak, eta besteek obeditu”. Akusazio partikularrak eta Fiskaltzak lekukoei egindako galdera guztietan egon da haren izena. Eta erantzun gehienetan ere bai, baina horietan oso modu zehaztu gabean azaldu dute Elizegik hori nola egiten zuen. Elizegik euskaraz agintzen omen zuen, eta lekuko batzuk ez ziren euskaldunak, baina “nabaritzen zen agintzen ari zela, eta besteek obeditzen zuten”, aipatu dute batzuek.

Funtsean, Elizegi liderra zela esateko hiru argudio ukigarri erabili dituzte: bata, Aroztegia eta gero zer? plataformako lehendakaria izan zela; bestea, makinen aurrean zeudenei esaten ziela –ez da argitu zenbatetan–, “ez hitz egin” edo “ez esan ezer”. Eta azkena, 2021eko apiril hartan Xaloa telebistan egindako elkarrizketan dei egin ziela herritarrei ondorengo mobilizazioetan parte hartzeko. Pentsa daiteke proba maila horiekin ez doazela oso urruti, baina hainbestetan entzutea edonor beldurtzeko modukoa da.

Itziar Torres eta Aintzane Ariztegi bere albokoak ei ziren agintean –“eskuin eskua”– eta gainerako akusatuek aginduak betetzen zituzten, “exekutoreak” ziren. Edonola, ez da esan zehazki zer egin zuten. Halaber, ez da ahantzi behar akusatuei egiten zaizkien bi akusazioetako bat talde kriminala osatzea dela, eta horrelakorik egon dadin garrantzitsua dela hierarkia eta buruzagitza argi bat egotea. Hala galdetu die fiskalak guardia zibilei: “Elizegiren eskuin eskua dira?”. Emakumezko guardia zibilaren erantzuna: “Guk bakarrik esan dezakegu haiek bideoetan mintzo direla”.

Ongi antolatutako taldea

Agian Garbiñe Elizegiren ondoren horiek izan dira hitzik errepikatuenak, bereziki akusazioen galderetan: “Zure ustez antolatutako talde bat ziren?”. Gutxi batzuek ez zekitela erantzun dute, baina gehienek baietz, talde antolatua zela, nabarmen: “Bai, dena kontrolatuta zuten”, “bide guztiak zekizkiten, eta Guardia Zibila toki batetik bazihoan, haiek bestetik”, “ongi aztertua zuten obra”, “egunez eta gauez aritzen ziren”...

Sabotajeak, kalteak eta mehatxuak

Etengabe entzun diren hitzak dira, akusazioen galderetan zein lekukoen testigantza gehienetan. Hala ere, ñabardura batzuk jarri behar dira aipamenetan: lekukoetako batzuek, batez ere arduradunek, azpimarratu dute horrelakoak etengabe izan zirela , horrek beldur giroa eragiten ziela langileei eta, ondorioz, obrak utzi behar izan zituztela. Makinetan ziren langileek nagusiki esan dutenez, aldiz, makinak gelditu behar zituzten aurrean jendea zegoelako, baina haiei ez zieten mehatxurik egin: “Etortzen ziren eta esaten ziguten obrak legez kanpokoak zirela, eta jarraituz gero konplizeak izango ginela, baina mehatxurik ez”.

Egiazki, apirileko egun haietan mehatxuak, irainak eta sabotaje txikiak izan izan ziren, langile batzuek hala aitortu dute, eta egitateek ere bai: Dumper bat laburtu zuten, pintaketak egin zituzten kristaletan, makina batzuen sarrailak taponatu, gurpilak zulatu... Baina nork egin zituen? Gaurko auzi saioan horiek guztiak egin zirela aipatu da, baina inongo unetan ez da zehaztu nork egin zituen: “Gauez egiten ziren”, “haiek egiten zituzten”... Edozein kasutan, Beaumont defentsa abokatuak gogorarazi duenez, horrek guztiak balio du “giro gogor bat eraikitzeko”.

Gizonezko guardia zibilaren testigantzaren une bat esanguratsua izan da: “Ez dut baloratzen alde bakoitzaren arrazoia. Bakarrik desobedientzia zibileko ekintzak baleude ez genituzkeen ezta baloratuko ere, baina bortxa eta kalteak daude eta gure txostenak horien ingurukoak dira (...) Akanpada, adibidez, aipatu ere ez dugu egiten, berez desobedientzia ekintza bat delako”. Txostenetan edota ahozko saio honetan, ostera, inongo unetan ez da zehaztu akusatu horietako bakoitzak nola parte hartu zuen bortxa eta kalte horietan.

Mehatxuen artean aipatu dute langileei egindako heriotza mehatxuak, autoren batzuetan edo makinetan herritarrek jarritako pegatina batengatik: heriotzaren pertsonaia ohikoa ageri da marraztua pegatinan, baina segarekin beharrean golf makila batekin. Bada, defentsak galdetu die guardia zibilei ea haien ustez esanahia zein den, heriotza mehatxua langileekiko ala Lekarozko herriaren heriotzari egiten dion erreferentzia. Gizonezko guardia zibilak erantzun du bere ustez eranskailua Lekarozko herriaren heriotzaz ari dela. Salvador Urbistondo Palacio de Arozteguia SLko bazkideak geroxeago eman zuen bere testigantza eta hark errandakoen arabera, “langileak, batetik, bizitza galtzeko beldurrez ziren, eta bestetik, beldur ziren ere beste pertsona batzuei mina egin ahal zietelako”, makinak gelditzen ez bazituzten.

Pertsonak arriskuan

Fiskalak, tematuta, behin eta berriz errepikatu du: “Eta makinen aurrean jartzeak bazekarren langileekiko arriskurik?”. Lekukoen erantzuna nahiko orokorra izan da: “Arrisku nagusia aurrean jartzen zirenentzat zen”. Zuhaitzak botatzen ari ziren langileek adierazi dute herritarrek gauez iltzeak jartzen zituztela zuhaitzetan eta, ondorioz, horrela motozerretako kateak apurtzen zirela, eta horiek salto egiterakoan erabiltzailea mindu zezaketela.

Proiektua eta obrak

Akusazio partikularrek argi defendatu dute apirileko gertakizun haiekin proiektua geldiarazi zutela, eta ez obrak bakarrik. “Zergatik ez duzue proiektuarekin jarraitu?”, galdegin diote Urbistondori, eta hark: “Gaur egun ere mehatxuek jarraitzen dute. Ez dago horretarako baldintzarik. Nafarroako Gobernuak zaindu beharko zituzkeen obrak”. Aldi berean, obren edozein ardura maila zuten lekukoei galdetu diete ea obrak legez eta baimen guztiekin abiatu ote ziren: baietz erantzun dute guztiek, bestela ezingo luketela hasi. Beaumontek ere etengabe galdetu die lekukoei obren baimenaz : “Ba al zenekien lanak hasi zirenean obren pliegoa atzera bota zutela auzitegiek?”. Eta arduradunen erantzuna: "Bai baina horrek ez zion eragiten lanen hasierari”.

Proiektuari dagokionez, Beaumontek gogorarazi du obrak gelditu zirela, proiektua oso aspaldikoa dela eta oraindik atera daitekeela aurrera. Hainbat unetan epaileak Beaumonti gogorarazi dio ez tematzeko horrenbeste auzi honekin lotuta ez dauden kontuekin eta auzi honi buruz galdetzeko lekukoei. Abokatuak erantzun dio auzi honekin paraleloan badagoela Palacio de Arozteguiak daraman auzi administratibo bat, eta hartan Nafarroako eta Espainiako gobernuei 43 milioi euroko kalte ordainak eskatzen dizkiela obrak behar bezala ez babestearen argudiopean.

Biziki luzatu da lehen saio hau, eta akusazioen iparra argi geratu da: erakustea talde kriminal bat dagoela, taldearen liderra Garbiñe Elizegi dela, eta bortxa ekintzak etengabekoak izan zirela. Frogak erakustea bakarrik falta izan da.