NAFAR GUZTIAK EZ DIRA EUSKALDUN SENTITZEN

Oraindik ez duzue erabaki UPNren erabakiari zer erantzungo diozuen. Dena den, zer hausnarketa egiten ari zarete CDN-n proposamenari dagokionez?

Zuzendaritzak eta Kontseilu politikoak erabaki behar dute hori, beraz oso zaila zait hori esatea oraindik, oso plurala, oso partehartzailea eta eztabaidazalea den alderdiak erabaki hori hartu ez duenean. Dena den, egoeraren hurbilketa objetibo bat egin daiteke: Zein da egoera? Nafarroan gutxiengo parlamentarioa duen gobernu bat dagoela, UPN, hiruko gobernu bat desegin zelako dagoena gobernuan. Horrez gain, PSNk erabaki zuen UPN gobernuan mantentzea eta bi urte hauotan bere kide izatea. Bere kongresuaren ondoren, apurketa bat antzeztu zuten eta, hekuntzaren arazoa aitzaki, ituna hautsi dute, datozen hauteskundeetarako hala komeni zaielako. Bi urtetan egin ez duten oposizioaren gidaritza berenganatu nahi dute orain, gidaritza hori Nafarroako Legebiltzarrean CDNk izan duenean. EAEn sozialistek hauteskundeak baino hilabete batzuk lehenago antzeztu dute apurketa eta Nafarroan urtebete lehenago.

Sanz lehendakariak 1999ko aurrekontuak eta Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergari (PFEZ) buruzko akordioa proposatu ei dizue nagusiki. Orain arte oposizioa eginda, ez da ikusten akordioari atera diezaiokezuen etekina.

Horri gehitzen dio Sanzek gainerako gaietan CDN izango dela lehen mailako solaskidea, denok dakigunean hori ez dela ezer. UPNk bakarrik nahi du 1999ko hauteskundeetara PFEZaren erreforma eginda eta 1999ko aurrekontua onartuarekin joatea. Ez du ezer galtzeko balizko itun batean eta irabazteko, ordea, asko. Gu, aldiz, PSNk zuen zereginean jarri nahi gaitu baina legealdiaren bukaeran. Hori ez da inongo demokraziatan ikusten, itunak, akordioak edo dena delakoak legealdiaren hasieran egiten dira, bukaerakoa apurketa garaia da. Hasieran, Juan Cruz Alli gobernuan egon ez zedin aitzakiarekin, ez zuten CDNrekin akordiorik nahi izan, jakin bazekitelako PSNk men egingo ziola esandakoari.

Juan Cruz Allik dioenaren arabera, beraz, ez luke akordiorik onartuko.

Hori erabakitzea ez dagokit niri baina beste datu bat emango dizut: UPNk marru egin dio PSNri haien arteko aurrekontu itunari dagokionez. Bai iaz eta bai aurten UPNk ez ditu abian jarri PSNrekin adostutako zenbait diru kopuru. Bi urtetan bere itunkidearekin bete ez duen gobernutik zer espero dezakegu datorren urtean bakarrik sei hilabeteko agintaldia geratzen zaionean? Sozialistekin egin duen gauza bera egingo du baina desberdintasun batekin, legealdia amaitua egongo delako jadanik ezin izango diogula ordainketarik eskatu.

Hausnarketa honen ondoren logikoagoa dirudi legealdian geratzen den denboran, CDNk oposizioan jarraitzea eta beste alderdiekin batera berau areagotzea.

Ez da ahaztu behar CDN izan zela aurreko hiruko gobernuaren ekimenari ekin ziona. Gu izan gara Legebiltzarreko ekimenekin sarritan besteak gure ekimenetara ekarri ditugunak, PSN salbu noski, honek gobernua sostengatu baitu. Bai UPNri eta bai PSNri guk Sanzen eskaintza onartzea komeni zaie, lehenek esango lukete (r)ikusten duzue, berdinak gara¯ eta bigarrenek (r)ikusten duzue, eskuina batera dago¯, baina hemen gu gara zentruko indar aurrerazalea, PSNk kendu nahi digun irudia, bere hauteslegoaren zati bat arriskuan ikusten duelako.

Egiten duzun analisiarekin, gezurra dirudi UPNren berriketa gonbidapenera ere joatea.

CDNk guztia aztertzen du eta gero alderdiak erabakitzen du, eta organu zabalak dituenez, edozelako erabakia har dezake.

Diozunaren arabera, PSNrekin ituna egitea komeniko litzaizueke, bakoitza bere lekuan dagoela nabarmendu dadin.

Solaskide erosoa izan daiteke CDNrentzat baina legealdiaren amaieran ez da gure bazkiderik aproposena, CDNk baino parlamentari bat gehiago bakarrik izanda PSNk oposizioaren lidergoa hartu nahi duelako. Orain arte egin dutena eginez gero bakoitzak berean jarraituko du, UPNrekin ados ziren eta. Zentru-ezkerreko egoera bati lotuz gero, aldiz, sarri egin dezakegu topo.

Baliatu dezake orain oposizioak elkarlana hauteskundeen ondoren beste hiruko gobernu bat osatzen saiatzeko?

Hori politika-fikzioa egitea litzateke...

Tira, urtebete da, iragarlearena egin behar da pixka bat baina politika-fikzioa beste ez.

Gauza bat argi bide dago, egoera errepikatuko da berriro: alderdi batek gehiengoa lortuko du, UPNk, eta gainerakoek alternatiba bat eratzeko aukera izango dute. Aukera hau HBren baitan dago, UPN da instituzioetan HBren presentziatik etekina ateratzen duena, lehendakariaren hautaketa sistema dagoen moduan egonda, HBk lehendakaritzarako hautagai guztien aurka egiten badu eta HB eta UPNren artean gehiengo nagusira heltzen badira, zerrenda bozkatuena ateratzen da, hots, UPN. UPNk bi helburu izan behar ditu, beraz, bata bere emaitzak hobetzea eta bestea HB ez jaistea, horrela lehendakari hautaketa prozesuetan giltzarri bihurtzen delako. Zeren eta gainerako alderdien botoak gehituta, HBk eta UPNk ezezkoan biltzen dituzten botoak baino gehiago badauzkagu gobernu alternatiba egon daiteke, bestela ez.

Azken inkestek, dena den, emaitza eskasak ematen dizkiote CDNri.

Hauteskundeetatik urtebetera eginak daude eta hurruntasun horretatik aztertu behar dira, eta horien arabera oraindik % 40k ez du botoa erabaki. Zenbait boto esparru azken orduan erabakitzen dira; zentruko botoa, adibidez, oso aldakorra da eta ez da erabakitzen azken unera arte. Argitaratu diren beste inkesta batzuk ere ba omen daude, gauzak antzera jarraituko dutela diotenak.

Itoizko urtegia eta Nafarroako Ubidearen defendatzaile sutsua zara. Ubideari buruz oso gutxi hitz egiten da azken boladan eta, orain arteko epai judizialak kontuan hartuz gero, bi proiektuak oso aldapan gora jarri dira. Huts egin dizute epaiok?

Begirune handia diot botere judizialari eta inoiz ez ditut irakurketa politikoak egiten epaileen erabakiekin. Dezepzionatua nago, hori bai, Itoizeko legalizazio prozesuaren inguruan egon diren jarduerekin eta, batez ere, Nafarroako Ubidearen gaiarekin. Ubidea baldin badago ulertzen dugu urtegia, horrela egingo lioke zerbitzu handia Nafarroari, bestela ibaien erregulatze bat besterik ez litzateke. Baina ez dut ikusten konpromezurik ez Nafarroako Gobernuan ez Madrilgoan. Urtegia bukatuko da eta oraindik ez da egongo finantz konpromezurik, horren beldur naiz. Berriketa handia dago baina ez dago hitzarmenik, Madrildik adarra jotzen diete Nafarroako bere kideei.

Urtegia bukatuko da baina, ebazpen judizialek orain arteko haritik jarraituz gero, ez da beteko eta betetzen ez bada ez dago ubiderik, eta ubiderik gabe urtegiak ez du zentzurik.

Izan diren ebazpenak lege esparru zehatz baten inguruan egin ziren, gero legea aldatu da eta, beraz, proiektua berregokitu behar da legedi berrira. Eremu horretan da kudeaketa txarra ikusten duguna Nafarroa eta Madrilgo gobernuen aldetik. Egia da lege berria, Auzitegi Nazionalak inkonstituzionaltzat jo zuelako, Auzitegi Konstituzionalaren erabakiaren zain dagoela, baina erabaki hori etorri arte lege berria indarrean dago eta proiektu berria horretara egokitu behar da. Bestetik, Europako Batasuneko Ingurugiro sailetik proiektuarekin batera indarrean jarri beharreko ingurugiroaren aldeko neurri batzuk esijitu ziren, eta orain arte ez da neurririk hartu eskakizun hauek betetzeko, nahiz eta aldiro-aldiro guk neurri horiek bete behar direla gogorarazten dugun.

Diozunaren arabera, Nafarroako Gobernuari eta UPNri ez zaizkio interesatzen ez Itoizko urtegia ezta Nafarroako Ubidea ere. Hipotesi sinesgaitza dirudi.

Interesatzen zaizkio baina ez dute jartzen bitartekorik lan hauetan dauden egoera okerrak zuzentzeko. Zergatik? Bada, axolagabekeria, Estatua presionatzeko ahalmenik ez dagoelako, Estatuak eraikuntza lan hauetan interesik ez duelako, edota hartu beharreko neurri batzuek UPNren botoemaleak dauden tokietan errefuxapena sortuko dutelako...

Edo ekonomikoki ere Nafarroako ubidearen aurrekontua aurrera ateratzea gaitza delako.

Ez dut uste. Itaundutako inbertsioaren % 40arekin aurrera egitea erabat bideragarria da. Horrela, gainera, komunitate honetako jarduera ekonomikoaren maila mantentzeko egin behar diren inbertsio publikoen maila mantendu ahal izango litzateke. Ubidearen inbertsioa erabat aproposa da horretarako, jadanik beste azpiegitura inbertsio asko bukatuta dagoenean.

Juan Cruz Alliri esaten al dio zerbait `itsas Nafarroaren' kontzeptuak?

Erresuma zaharraren nahi historikoetakoa izan zen itsasora aterabidea izatea eta noizbait, denbora gutxiz bada ere, Hondarribia Nafarroa izan bazen ere, ez dit ezer esaten. Gaur egun alarde horietan emakumezkoen partehartzea eztabaidatzen bada ere, alarde horietan sakonean ospatzen dena da Gaztelaren armek Nafarroako armada garaitu zutela, armada franko-nafarra Nafarroako erresuma berreskuratzen saiatu zenean. Gipuzkoarrei gogorarazi behar zaie beren armarrian dituzten kanoiak _batzuetan kentzen badituzte ere_ gipuzkoarrek nafarrak garaitu ondoren kendutako kanoiak direla. Gipuzkoarrak beti ziren gaztelaren indarren artean eta horrexegatik Loiolako Ignacio zegoen gaztelarren menpe zegoen Iru¤ea defendatzen indar nafarrek hau berkonkistatu zutenean. Noizean behin historia gogorarazi behar da non gauden jakin dezagun, nahiz eta gero ez den historiatik bizi behar.

Gaur egun `itsas Nafarroa'ren kontzeptu hori lantzen ari diren batzuek zera diote: (r)Euskaldun guztiok gara nafarrak eta nafar guztiok gara euskaldun¯. Zer uste duzu?

Gaur egun gai horiek ia ontologikoak dira. Nafarroa beti izan da paso lurraldea. Baskoi sustraia Nafarroan bazela ukaezina da, Nafarroa da euskaldunen lurra, Nafarroatik kolonizatu ziren barduloak, Karistioak eta Autrigoiak, egun EAEko biztanleak direnak. Baina Nafarroa gaur egun mestizai historiko baten ondorioa da. Nafarroak badu euskal sustrai kultural sakona, Nafarroakoa bertakoa, eta beraz ezin zaio herri honek duen nortasun kolektiboaren zati bati uko egin. Baina hori bezain nafarra da Erriberako sustrai judu-musulmana, edota Europako zenbait herriren kolonizazioaren ondorio diren beste Nafarroako toki batzuk... Hori guztia da Nafarroa. Beraz, zuk egindako galderari erantzunez, nortasunaren osagaietan subjetibotasunak indar handia du, eta nafar guztiak ez dira subjetiboki euskaldun gisa identifikatzen. Beraz, nafarrak guztiak gara, euskaldunak, gaztelarrak edo aragoiarrak sentitu, hori guztia sartzen da nafar identitatearen baitan. Aitaren aldetik, gure familia aspaldian Erriberan kokatua egon arren, arbasoak Larraunekoak ziren aspaldian eta aitak euskal kultura maitatzen irakatsi zigun, Erriberan hezi arren aitak Larraungo hura gure nortasunaren zatia ere bazela irakatsi zigun, hori Nafarroa pluralaren zati bat zen. Historiak egoera desberdinetara eramaten ditu herriak, eta gaur egun historizismo guztiak baino gehiago balio duten zerbait dugu: demokrazian bizi gara eta demokrazian bizi den herria bere geroa eta izatearen jabe bakarra da. Hala ere, ezagutu dut UPNko jendea, erabat euskalduna, euskaldun denari gorroto izugarria duena, eta nik esaten nien: (r)baina erabili arrazoia, zuen izatea gorroto duzue; onar ezazue zuen burua den moduan eta bana ezazue nortasun kulturala proiektu politikoetatik¯. Baina, antza denez, hori oso zaila da ulertzeko, urteak baitaramatzat hori defendatzen eta horrexegatik (r)vasquista¯ esaten didatela

XABIER LETONA