As alternativas económicas teñen pouco espazo nos estudos oficiais. Na crise ecosocial que padecemos deberían estar no centro. Nos programas de estudos, as materias que non garanten a rendibilidade a curto prazo foron marxinadas, optativas ou, o que é peor, desaparecidas do programa. Así ocorreu na economía, coa Historia do Pensamento Económico, o tema necesario para entender a integridade da economía. Moitas veces, para aprender a este respecto, o camiño é aprender fóra da academia, como me pasou, en ICEA ou en asociacións de Economía Crítica.
Este ano tiven a oportunidade de impartir Historia Económica no Grao en Administración e Dirección de Empresas. Non foi unha sorpresa, das 431 páxinas do manual que se utiliza como base, que só se utilizan 9 páxinas para explicar os sistemas económicos planificados socialistas, e, desde logo, o que destaca é o seu fracaso. O fracaso do capitalismo será para outra edición. Con esta esencia é fácil deducir que a planificación (e por extensión, o socialismo) non é práctica nin recomendable en relación coas ditaduras. Para romper eses límites (ideolóxicos), trouxemos a clase as dúas propostas socialistas (marxista e libertaria), porque hai que ensinar a historia económica de forma crítica, pero tamén para romper unha serie de limitacións que se manteñen ocultas baixo a seriedade académica, estimulando a reflexión para pensar en modelos máis aló do capitalismo.
En canto á planificación, o modelo que se explica e repítese é o do cinco anos da Unión Soviética, pero o certo é que o tema é moito máis complexo e rico. No subconsciente colectivo persiste que o mercado, cos seus erros, é mellor que a planificación; o primeiro relaciónase coa liberdade e o segundo coa ditadura. Con todo, a realidade di xusto o contrario. Polanyi traballou profundamente a liberdade de mercado e a relación entre ditaduras fascistas, pondo de manifesto as consecuencias das propostas económicas dos liberais.
Fronte ao contexto económico e social que se corrompe, a suposta solución que se nos está ofrecendo é profundar no mercado, que é prexudicial para a maioría
Temos modelos baseados en planificacións non centralizadas de organización económica que non deixan as decisións a unha elite ou burocracia. Entre eles destaca a economía participativa. Propón unha economía planificada descentralizada socialista. Basea o mecanismo de estructuración das decisións económicas na participación, non nos prezos. Esta proposta nace a principios da década de 1990 para criticar a planificación central e fuxir dos modelos capitalistas.
Na última década ampliouse a proposta do Comunismo Ziber (CibCom). Entre os propoñentes atopamos comunistas marxistas e libertarios. Basea a opción da planificación socialista da economía nas condicións tecnolóxicas actuais. Analiza as bases institucionais, económicas e computacionales que serían necesarias para planificar democraticamente unha economía socialista, construír viable e eficiente. É de destacar que este enfoque non se corresponde coa mera estatalización dos medios de produción, nin coas propostas do socialismo de mercado.
Fronte ao contexto económico e social que se corrompe, a suposta solución que se nos está ofrecendo é profundar no mercado, que é prexudicial para a maioría. É necesario trasladar a planificación democrática da economía ao centro do debate, coñecendo e difundindo a teoría e as prácticas.