Aínda que a palabra “orbel” foi tan insultante como a vella e engurrada, eu non vou dicir que sexa unha bendición, pero si útil, claro. E nesta época na que o traballo nas plantas adoita ser de gran envergadura, incítoche a que poñas en proveito o teu hojarasca.

O primeiro é recoller a hojarasca; sei recolector de follas. Tan limpo como sexa posible, si recolles unha hojarasca, mellor, máis fácil de manexar. Enrolada en recipientes, sacos ou un gran parquet, recoller e recoller como queiras. Tamén se fala da maraña, pero nunca vin a hojarasca na meta; si, na pila, ben colleita cunha rede de pesqueiras que se esqueceu, coma se as follas fosen pescadas ao vento... Coma se tratásese dun buco vertical, non é difícil facer un cerramento cunhas estacas e unha rede de arame.

Si o solo é bastante idéntico, tamén se pode enrolar o hojaldre coa cortadora de herba. Remontar a herba e, mesturándose con ela, recoller as follas. Ao non ser unha folla buxán, non é, como di Beñat Sarasola, o estornudo do mediodía do morcego.

Orbela pódese utilizar para moitas cousas. Por exemplo, para facer bordos ás plantas. Pór a folla tal e como está ou si quérese triturada, no fondo das plantas; será protector e abono. Tamén é un bo material para facer a gabia. O mellor foso que coñezo faise da seguinte maneira: colocar as follas e o estiércol que acaba de saír do cortello un encima doutro nas capas do palmo. De cando en vez ínchase e mantense húmida. Mollar co picante fervido para favorecer o deslizamiento. Si deixase un ano máis o terreo que é de Luar, será un fermoso humus ou terra negra. Outra forma de facer esta terra negra é meter a hojarasca mollada nunha bolsa de plástico negra, facer moitos buracos para que respire e deixala no lateral durante ano e medio ou dous anos.