Javier Molina é membro da FAO, pero non portavoz da FAO. A organización impulsa que os seus membros manteñan contactos con xornalistas, pero a opinión oficial só a poden dar algúns, e Molina non é un deles. A súa aclaración foi requisito imprescindible para a autorización da publicación desta entrevista.

Vostede escribiu que millóns de persoas dependen da dispoñibilidade da terra para sobrevivir.

O último informe da FAO sobre este tema en 2010 sinalaba que 950 millóns de persoas no mundo teñen un problema de seguridade alimentaria. En total, e segundo o informe 2009 do Banco Mundial sobre a situación da agricultura, 1.500 millóns de persoas dependen da agricultura para sobrevivir. En total, hai 2.000 millóns de persoas dedicadas á agricultura dunha ou outra maneira. Estamos a falar do 30% da poboación mundial.

Deses millóns, algúns terán a oportunidade de usar a terra e outro non. Coñece as porcentaxes?

Este dato varía moito dunha comarca a outra e ten que ver cos sistemas de propiedade do solo. En África, por exemplo, a propiedade pertence en moitos casos á comunidade; o concepto de propiedade individual non aparece como en América e Europa. En América Central e América do Sur, o latifundio segue sendo un problema. En Guatemala, por exemplo, o 70% da produción agrícola está en mans do 8% dos produtores. Isto é o que fai que aparezan os minifundios, pequenas propiedades non rendibles. A consecuencia é unha agricultura de subsistencia.

Que obstáculos ten hoxe en día a agricultura familiar?

Por unha banda, a falta de infraestrutura, iso é un problema grave. É dicir, faltan estradas para chegar ás zonas de explotación, para que os agricultores cheguen aos mercados... Outro problema é a falta de acceso aos servizos financeiros. Iso implica, entre outras cousas, a imposibilidade de obter créditos, especialmente aqueles que reúnan condicións axeitadas para os agricultores, con intereses e prazos razoables de devolución. O terceiro gran problema é a falta de información sobre o mercado, o produtor non sabe cal é a oferta, que demanda, que prezos prevense para algúns produtos... Isto dificúltalle decidir que, como e cando vai producir. O resultado deste tres factores é que a agricultura familiar non é, en xeral, economicamente eficiente.

O obxectivo deste congreso é, precisamente, realizar propostas de promoción da agricultura familiar. Por que hai que promover a agricultura familiar?

Desde o punto de vista económico, porque xera emprego, e por tanto, ingresos. Estamos a falar de 2.000 millóns de persoas. Desde o punto de vista da seguridade alimentaria, a agricultura familiar é unha fonte de alimentación inmediata para a poboación rural. Desde o punto de vista ecolóxico, por tratarse de pequenas unidades familiares que traballan con moldes cuxo eixo é a conservación da biodiversidade. Estas familias contribúen á conservación dos bens naturais. Sobre todo terra, bosques e auga.

Das súas palabras dedúcese que fronte a este modelo hai outro que reúne todas esas características que se queren evitar.

Por suposto. Isto está relacionado co modelo agrario que se estableceu nas décadas de 1950, 1960 e 1970: produción a gran escala, mecanizado e monocultivo. De feito, o monocultivo vén antes, desde o século XVIII, pero mecanizouse a gran escala nas décadas que mencionei. Isto coincidiu, ademais, coa difusión de produtos químicos como abonos, pesticidas, etc. É evidente que se obtiveron grandes beneficios, pero o sistema ten un resarcimiento.

Cal?

Por unha banda, a produción a gran escala supón a eliminación do bosque e a eliminación da biodiversidade. Doutra banda, ao pasar un tempo determinado, reduce a calidade do solo. Pérdese a capa vexetal que protexe o solo e sen ela non se pode reconstruír o bosque rapidamente. Ademais, o uso abusivo de fertilizantes e pesticidas contamina as capas de auga do subsolo. Os danos colaterais deste tipo de agricultura están a facerse máis evidentes, e despois de 50 anos podemos ver claramente cal é a compensación. Na década de 1960 tratábase dun asunto novo, e non se observaban as consecuencias. Pero agora si, e iso levounos a repensar a agricultura.

Por tanto, hai que promover a agricultura familiar para que represente á agricultura a gran escala?

A agricultura a gran escala desempeñou no seu día un papel. Cando se desenvolveu non sabiamos moito dos danos colaterais a longo prazo, polo que non podemos facer unha sentenza desta hora sobre os prexuízos de hoxe. Agora sabemos o que iso supón, pero tamén sabemos que hai outros modelos que quizá non achegan tanto rendemento, pero tamén algúns beneficios: coidar o medio ambiente, produtos máis fiables... O debate centrarase en como conseguiremos a transición a modelos produtivos que achegan un alto rendemento pero que á vez permiten preservar os recursos naturais. Porque haberá que facer esa transición.

Un traballo difícil, porque o modelo industrial é o que domina.

Si. A loita será educar á cidadanía, tanto aos consumidores como aos gobernos, para que entenda que o sistema agrario ten as compensacións que nos afectan a todos. Por tanto, teremos que repensar a forma na que producimos os alimentos.

Até que punto as recomendacións que saen dun congreso como este poden influír nas políticas dos países?

É certo que as recomendacións que veñen deste tipo de congresos, da sociedade civil, non poden ter de súpeto a mesma forza que as recomendacións dos grupos que máis peso teñen no deseño das políticas. Pero a medida que se imparta a educación, e os medios de comunicación teñen un papel moi importante niso, vai ser un cambio.

Volvamos ao tema da dispoñibilidade da terra. Será requisito indispensable para o desenvolvemento da agricultura familiar.

Por suposto. A FAO colabora con outros axentes para elaborar unha serie de recomendacións que se trasladarán aos gobernos mundiais. O obxectivo é que todos os gobernos incorporen nas súas lexislacións as medidas necesarias para regular o acceso ao solo e o seu uso sostible. A clave está en regular a dispoñibilidade de recursos en función de factores ecolóxicos e socioeconómicos. Factores até agora ignorados.

E como pensas que os gobernos tomarán esas recomendacións?

É de supor que lles recibirán ben. A FAO non inventou esta serie de recomendacións desde a nada, senón en colaboración cos países. Deberían aceptalos.

Moitos serán os que esperan a que Estados Unidos decida que é o que ten que decidir.

Non falei coa delegación estadounidense sobre este tema. Pero a decisión tómase por maioría, o que prevalecerá cando se discuta sobre o consello en cuestión.

A decisión desa maioría é vinculante?

Non. O establecemento ou non de recomendacións depende da propia vontade. Pero hai consenso. Por suposto, algúns están en contra, pero co tempo e o traballo pódeselles facer ver a necesidade do cambio.

Que reaccións esperas das grandes compañías da industria agraria?

Realmente sorprende o heteroxéneo que é o campo das grandes empresas, algunhas están moi dispostas a innovar e financialo. E moitas outras non, por moitas razóns.

Pode a oposición ser grande?

Enfrontarémonos a intereses moi fortes de quen senten ameazados. Contra iso hai un traballo de educación e por outra banda... ouza, o mercado é así, terán que adaptarse ou quedarse atrasados.

Para moitos é consecuencia dun modelo industrial a gran escala o que millóns de persoas –lin no seu escrito 790 millóns– carezan de alimentos suficientes.

O que a FAO dixo é que a inseguridade alimentaria de toda esta xente débese en gran medida a que nos últimos 20-30 os gobernos e os axentes económicos non prestaron a debida atención ao cultivo. O 17% das axudas mundiais ao desenvolvemento destinábanse á agricultura a principios da década de 1980, mentres que en 2002 só o 4%. A produción debilitouse, a agricultura estaba case abandonada. A crise alimentaria dos anos 2007, 2008 e 2009 foi a orixe das alarmas. Temos que volver ao campo e xa empezou o debate: que temos que facer coa agricultura? Estamos nese debate.