Por que corres? Mellor dito, por que segue correndo con 31 anos?

Cando empecei non me daba conta, pero nestes últimos anos deime conta de que me sentía ben. O atletismo deume os valores da vida, axúdame na vida real, axúdame a superar a preguiza diaria, a ser constante –son un corredor de fondo, dásche conta da importancia do traballo diario para conseguir obxectivos a distancia–, a sacrificarme en momentos non tan bos e bos, a superar a derrota, a utilizar esa forza interior cando se gaña... Eses valores servíronme para preparar oposicións e agora para traballar. Eu, en si mesmo, non teño paciencia, son un nervioso. A Korrika equilíbrame, ese equilibrio lévame a renderme máis na vida. Doutra banda

, vin a moitos da zona caer do nivel de rendemento, que llo deixaron ou que o están facendo mal. Nos adestramentos producíronse excesos. Ás mozas, ademais da esixencia propia do concurso, a sociedade botoulles encima outras cargas. Entre outras cousas, teñen problemas de alimentación (por exemplo, a anorexia); hai persoas que tiveron que abandonar o deporte de rendemento na miña contorna. Non é o meu caso, para min a carreira foi un tema de segunda categoría, o adestrador sempre se adaptou á miña forma de vida. Agora chegou o momento en que me poño fácil, teño a vitalidade, o valor. Despois de anos de traballo, agora dáme pena deixalo, coa base que teño agora, consigo facilmente os obxectivos.

Un dos
teus amigos di que correr é para ti unha liberación.

Eu tropezo con algúns. Cando falamos entre corredores, algúns din que lles gusta moito correr. A min non me gusta. Quero dicir que me elixiron para xogar ao fútbol, pero eu non quería competir. Empecei a xogar ao atletismo, ao principio custábame, dábame vergoña... Non só nos resultados, todo foi un reto tras outro; ser muller, estar a nivel de rendemento... Fun superando retos e iso é un esforzo para min, non é desagradable, pero non o vivín, como outros o representan, “a carreira é terrible”. Non o vivín así.

Txumai Fernández é o teu adestrador. Quen é?

Todo o que conseguín
e gran parte do que son. É a clave da miña vida, a persoa que máis me coñece. Correndo, no deporte, sáeche todo o que tes na competición, non hai máscaras, non hai armadura. El conseguiu fortalecer o mellor de min e diminuír o malo. Bo, son un piñeiro e non vou dar mazás. Sabe que son un piñeiro. Moitas veces en min non entende moitas cousas, non teño a ambición suficiente. Cando empecei non quería competir, non quero existir! “Txumai, isto non o quero”, dicía.

O concurso é un concurso.

Fíxache onde acabei! Antes tiña medo, agora non, agora cambiei! Si Txumai comportouse mal, deixárame con moi pouco. Fun moi difícil. O día da carreira, no coche, ía rezando para que a carreira se suspendese, non quería facerlle fronte. Superar iso era para min unha tolemia. Cando empecei a participar nos Campionatos de España, para min era unha tortura. Por que ía facelo? Déixao e basta. Son moi perfeccionista e non quería fracasar. Non quería competir, prefería adestrar, tomar café cos meus amigos e patinar.

Tes suficiente nivel para ir ao Campionato de España, non adestras dúas veces ao día e traballas oito horas ao día. Non é o teu o peor dos tamaños?

Ninguén mo preguntou. É un posto de moi mala esquerda. Non son deportista de alto nivel, estou a nivel de rendemento. Teño que sacrificarme e son competitivo. No ranking de España, nas probas de fondo, estou entre os postos 8-10. Teño a capacidade de estar máis adiante, creo, e así mo dixeron, pero non toquei moitos aspectos de mellora: alimentación, mecánica, medicamento... Si traballase todo iso, podería estar máis arriba. Non lle vou a dicir que chegaría ao Mundial, pero si máis arriba que agora. De todos os xeitos, estou a darme conta de que, a pesar da situación da mala esquerda, eu non quero ser deportista de alto nivel, nunca o tiven na cabeza. O traballo tamén me enche moito. Si non tivese traballo e puidese ir aos Xogos Olímpicos... Pero no estado en que estou, non o cambiaría. Os resultados non me dan tanto. Gústame probar as cousas e como deportista de alto nivel non me saciaría, sería beber dunha soa fonte. Aos que traballan niso doulles un gran mérito!

Cando adestras en Zarautz dixeches que che cruzas con poucas mulleres e iso dáche tristeza.

O
tema da muller é moi importante. Nacín muller, nesa sorte. Na miña vida tiven moitos conflitos, pequenas cousas, detalles... Agora deime conta de que o problema está na sociedade. Agora estou a atopar as respostas dos conflitos, porque son técnico deportivo, porque estou a documentar... entender un pobo e o seu deporte.

Comprender a organización social do deporte. A base é o deporte escolar e logo están os itinerarios deportivos de rendemento e lecer (deporte participativo). Até agora relacionamos o deporte co rendemento. Quen é o deportista? Futbolista. Por que non é máis deportista que ese futbolista a muller que vai nadar? As mulleres que tería que ver cando corro por Zarautz pertencen a este terceiro grupo, pero son moi poucas. O que

eu digo é que o deporte escolar está pensado para mozos, queren as nenas esa oferta? Cos pequenos non estamos a inventar. Lembrando os tempos da infancia, o deporte non se adaptou a nós, nós adaptámonos ao deporte, ao ámbito masculino. Sempre se dixo que as mozas non queren facer deporte, que os mozos son bestas no deporte e as mozas torpes. Quizais, a oferta e as esixencias deportivas (baseadas nas habilidades dos mozos) son as principais razóns da escasa participación das mozas.

E o deporte de participación, iso é o que quero que entendas; o deporte para todos. Iso é o que máis me preocupa. A xente non descubriu os beneficios do deporte e nós tampouco ofrecemos as estruturas axeitadas. O obxectivo do deporte participativo é gozar, relacionarse, estética... É flexible. O obxectivo do rendemento é conseguir resultados; esíxeche compromiso, sacrificio. Até agora o deporte era competitividade, agora a xente ten bastante tensión e quere facer deporte con tranquilidade, coidar a saúde, andar libre... Con todo, a participación no deporte é contraditoria, por unha banda é flexible e a muller é libre nese sentido, pero a muller corre o risco de converterse en escrava da estética, porque moitas veces a motivación non é máis que estética.

Cando falas da muller e do deporte, gustaríache destacar tres elementos: a relación co corpo, o tempo de lecer e o lugar que ocupa a muller no espazo público.

Unha muller olímpica dixo: “Cando empecei a correr, cando os coches pasaban preto de min, sentía tanta vergoña que me parecía que estaba a mirar ás flores na cuneta”. Os homes teñen máis autocontrol sobre o corpo, teñen o seu propio corpo. A muller é máis o corpo da sociedade, o corpo da fertilidade e a imaxe. Sentimos máis vixiados. O que sentía ese atleta olímpico sentíao eu ao meu nivel: púñame os pantalóns e íame polo camiño de atrás a toda hostia, ás escuras, até Itsasmendi [barrio de Zarautz]. Era un dos poucos que corrían e a xente mirábame. Quizá sexa porque eu son así, pero...

Que pasa coa xente? Moitas mulleres zarauztarras din “Faría o cros mixto de Zarautz!” [é unha parella de homes]: si tes tempo, si tes parella, axudareiche a prepararche fisicamente... “Jo, pide...” En canto
ao tempo libre, tanto a muller como o home dedican o 57% do tempo ao traballo. A porcentaxe de mulleres respecto ao home triplícase no fogar e no coidado. Agora saca a esa muller tempo para facer deporte –refírome ao deporte de participación–. Temos
que conquistar o tempo libre, sacalo da servidume da imaxe e gañar o espazo público. Aprender que o deporte é para gozar, como algo que nos dá liberdade, que a saúde é a forma de estar cos amigos, entón conseguiremos que a muller se poña a xogar. Cando a saúde e o goce prevalezan, poderemos achegar á muller ao deporte de verdade.

No deporte de lecer ese é o esforzo, pero o deporte de rendemento é moi competitivo e a muller segue o modelo masculino.

A miña reflexión: organizouse unha mesa redonda e os invitados son: Naroa Agirre, Josune Bereziartu, Eneritz Iturriaga... Estas son as mulleres que se fixeron coa vitoria nas habilidades dos homes. Por que non vai á mesa redonda unha muller que non ten tempo de ir á piscina sendo nena? Quen ten que falar deste tema? Cando falamos de muller e deporte sempre tocamos o campo do rendemento e a muller adaptouse mellor ao ámbito da participación.

Temos dous mundos deportivos: o deportivo de rendemento e o do lecer, que parece que son parecidos pero que teñen pouco que ver entre si. O rendemento é pouco popular, pero ten repercusión mediática, conta con recursos económicos e a sociedade valora este tipo de deporte. Un campo ten moi pouco e o outro demasiado. Na primeira os homes son claramente superiores, e así parece que o deporte é o seu.

Contesta ao teu mesma pregunta: “Cando me sentín máis discriminado como técnico deportivo ou como deportista?”

Neto como técnico deportivo. Corro cos mozos, vou a Behobia a facer 1’13’, “este tipo de joe!”. Teño que demostrar todo iso para ser alguén? A muller ten que demostrar todo iso? As mulleres temos menos capacidade física que os homes. Tanto si fixese os meus tempos de Behobia como en dúas horas, ambas deberían valer! Logo, úneche a varios homes de traballo e escoitarás: “Esta nena?”, como dicía, “se isto é así, terá ese nobre corredor para a caste”. Isto amólame porque se construíu unha opinión sobre o que debería ser como traballador coa referencia do corredor. Eu fixen estudos e oposicións, teño os meus coñecementos, iso si que é un maratón da miña vida!

É o Lilatón un modelo axeitado? Só corren as mulleres.

É necesario. É o punto de partida, a muller sente cómoda. Hai mulleres como ela, cun corpo como el, é o seu momento, están na vía pública. Hai tres variables que mencionei antes: o tempo libre, o corpo e o espazo público. O lilatón é heavy e moitas mulleres non o defenden, pero é necesario.

Algúns din que o Lilatón é unha especie de apartheid.

É a mercadotecnia de Cristo para animar ás mulleres. É unha reivindicación. Si as mulleres e o resto das mulleres que participan no Lilatón puidesen facer deporte cada vez que quixesen, non necesitarían o Lilatón!