Ana Urkiza, presidenta de Eusko Ikaskuntza; Ana Ollo, vicepresidenta do Goberno de Navarra e conselleira de Memoria e Convivencia, Acción Exterior e Euskera; Xabier Erize e Carlos Vilches, investigadores e directores científicos; e Javier Arakama, director xerente de Euskarabidea – Instituto Navarro do Vascuence, que acudiu este martes ao Palacio do Condesterrante de Pamplona.

A vicelehendakari Ollo, ademais de agradecer aos investigadores o traballo realizado, destacou a importancia da investigación por dúas razóns. En canto ao ámbito e finalidade, OLLO lembrou que se enmarca na "aposta de colaboración estable do Goberno de Navarra con institucións como Eusko Ikaskuntza", que permite abordar "con soporte e visión científica e analítica os debates e plans de política lingüística". Grazas a iso –engadiu– conséguese unha acción repousada e profunda, ademais de analizar as opinións e as correntes de fondo que se moven na sociedade na que somos debedores”. Neste sentido, a conselleira de Memoria e Convivencia, Acción Exterior e Eúscaro subliñou que estas investigacións son útiles para orientar as políticas lingüísticas do Goberno de Navarra, porque "reflicte e ten en conta a pluralidade da nosa comunidade, aposta pola importancia da convivencia, tamén no referente ás linguas, desde a diversidade, e, por último, fai fincapé no eúscaro como valor engadido no contexto europeo e nun mundo cada vez máis uniforme".

Pola súa banda, a presidenta de Eusko Ikaskuntza, Ana Urkiza, explicou a orixe deste estudo. En concreto, "un programa de traballo participativo, deliberativo e aberto, denominado Xestión democrática da diversidade de Navarra, a través dun convenio entre o Goberno de Navarra e Eusko Ikaskuntza, que se desenvolveu entre 2019 e 2023 (...) para coñecer as fortalezas e debilidades da convivencia na Comunidade Foral". Así mesmo, Urkiza agradeceu o labor do equipo de investigación "por dar a coñecer actitudes para fomentar o coñecemento e o uso do eúscaro en Navarra e por clarificar o rumbo a seguir". Por último, subliñou o valor da investigación, xa que "as linguas non deben verse como elementos de fragmentación social, senón como elementos de integración a través do respecto a todas as identidades".

O punto de partida da investigación é que "linguas como o eúscaro comparten un reto: ser promovidas con recoñecemento social nunha sociedade democrática. A identificación e a análise dos elementos discursivos que poden obter recoñecemento ou resonancia social pode servir de base para a promoción do eúscaro nun territorio culturalmente diverso e cun contexto sociolingüístico singular: A porcentaxe de euskaldunes en Navarra é inferior ao doutros territorios e a distribución xeográfica é moi diferente; as opinións sociais sobre a protección e o sostemento da lingua teñen unha influencia especial; e o nivel de diálogo sobre a política lingüística é baixo", explica o estudo.

Conclusións e metodoloxía do traballo de investigación

O obxectivo principal do estudo foi identificar e analizar os elementos discursivos sobre a promoción do eúscaro con maior e menor aceptación social na sociedade navarra. Como obxectivo específico, coñecer a distribución social básica: por grupos lingüísticos (euskaldunes, castellanoparlantes), grupos de idade, xéneros e territorios sociolingüísticos.

Seguindo a metodoloxía mixta, ao longo de 2023 desenvolveuse unha fase cualitativa. Nesta fase identificáronse os elementos discursivos máis repetitivos a través do traballo en equipo coas persoas representativas dos principais perfís sociodemográficos da poboación navarra. Isto foi validado cuantitativamente en 2024 a través de enquisas en eúscaro e castelán a case mil persoas.

O informe ofrece datos concretos da investigación empírica realizada para analizar e interpretar a realidade social do eúscaro en Navarra. Entre as principais conclusións, destaca que o 63% da poboación de Navarra está a favor ou moi a favor da promoción do eúscaro. Un 20% non está "nin a favor nin en contra", e só un 17% está "en contra ou en contra" da reforma laboral. Os directores científicos do informe, o sociolingüista e doutor en Filoloxía Xabier Erize, e o sociólogo e doutor en Sociología Carlos Vilches, cualificaron de "innovadores e importantes" os resultados obtidos á hora de abordar a promoción do eúscaro na sociedade navarra. Estes resultados tamén teñen aplicacións prácticas para os territorios onde se fala euskera e outras linguas rexionais ou minoritarias, nas que o labor de promoción debería realizarse sobre a base de elementos discursivos de gran repercusión social.

A investigación foi singular e diferencial: levouse a cabo por primeira vez en Navarra, consultando a toda a poboación, non só cunha metodoloxía mixta, cualitativa e cuantitativa, senón en conceptos aplicados (aínda que Erice empregounos anteriormente) e en resultados e análises, nos que se traballou especialmente a cohesión interna entre a fase cualitativa e a cuantitativa. Ademais, no resto das linguas non se coñecen casos similares á globalidad social e metodolóxica do estudo actual, aínda que existen numerosos estudos sociolingüísticos de gran calidade.

O 93% aposta polo "respecto mutuo e a tolerancia" entre as dúas linguas propias

Ademais deste "indicador sintético ou agregado" do 63%, que recolle diversas variables que permiten cuantificar "as actitudes da poboación de Navarra respecto ao fomento do eúscaro", o estudo recolle outros datos recolleitos no apartado de síntese que son relevantes e coherentes con el. Así, o 85% da poboación vasca cre que "o eúscaro é unha riqueza cultural que hai que protexer". Tamén a sociedade (62%) opina que hai que desmarcarse do "uso partidista" da lingua vasca, que é "prexudicial para o eúscaro". Neste sentido, un 93% aposta pola convivencia lingüística e o respecto e a tolerancia "entre o eúscaro e o castelán e os seus falantes".

En canto ás previsións para o futuro, o 64,8% cre que nos próximos anos en Navarra a porcentaxe de persoas que saben eúscaro vai aumentar "", e que iso ocorra case na mesma proporción (64,1%) que "lles gustaría". Á súa vez, o 65,4% dos enquisados recoñece que lle "gustou que aprendese euskera". Por iso, a maioría dos enquisados valoran positivamente o fomento do contacto con esta lingua entre a poboación infantil (a un 82% "pareceríalle oportuno incluír nos programas escolares algunhas nocións culturais básicas sobre o eúscaro en Navarra, e un 63% opina que en Navarra habería que ofrecer máis actividades culturais en eúscaro para a infancia e as familias), e tamén que o goberno avance na promoción do eúscaro.

De feito, o 84% está a favor da promoción do eúscaro e esa porcentaxe non sae da suma dun 34,4% da poboación que cre que debe protexerse como agora, xa que o 49,6% aposta por aumentar ese apoio. Pola contra, só un 13% solicitou reducir esa promoción de lingua propia. Con todo, do mesmo xeito que cando se fala da importancia da lingua para conseguir postos de traballo na administración, a maioría opina que é importante ter en conta a gradualidad e a voluntariedad.

Neste sentido, preguntados pola presenza do eúscaro no ámbito laboral das administracións de Navarra, o 73,7% son "favorables", tanto para "todas as persoas" (17,4%), como para "determinados postos de traballo" (29,6%) ou "zonas concretas" (26,7%). Pola contra, un de cada catro (26,3%) afirma que "non se debería pedir a ninguén o eúscaro para empezar a traballar na administración". Tras a presentación do estudo houbo un espazo para o debate. Pódese consultar un resumo da investigación neste enlace ou descargar o estudo completo aquí.