Orellas ergueitas, algo grandes e negras por detrás. Extremo longo e fino con beizo branco superior. Ollos pequenos e begininia vertical. Pernas alargadas e finas e pés pequenos. Pelame parda arroxado moi popular e cola moi longa con punta branca branca. Durante o inverno a pelame é máis groso para combater o frío.

Moi estendida polo mundo, habita en todo tipo de hábitats naturais, pero tamén en contornas urbanas ou grandes onde a presenza humana é habitual. Euskal Herria non é unha excepción, e o mesmo podemos atopar no bosque, nos arredores dos caseríos, nos campos de cultivo, nos cumes máis altos do Pirineo, nas Bardenas, nas cidades, nos vertedoiros... é moi versátil e adáptase a todo. Esa é a clave do seu éxito.

Pódese dicir que é solitaria en xeral. A macho marca o seu territorio con numerosos sinais aromáticos en lugares destacados. O celo das femias prodúcese durante os meses de xaneiro e febreiro, época na que se coñecen os aullidos e ladridos dos raposos. O período de xestación adoita estar comprendido entre 1 e 12 bebés e o macho participa no coidado das crías. Abastece continuamente á nai e aos críos de comida, pero en ningún caso introducirase no agocho de forma que poida entrar en contacto cos nenos. Curioso de verdade!

O raposo enfróntase a todo. Co seu extremo longo é moi hábil para cazar ratos, topos, topos, etc. e a miúdo tragaraos de golpe. Tamén lle gustan as lebres, os coellos e os paxaros. Caza de froitos, bichos, réptiles, lombrigas, peces... e aproveita todas as posibilidades, incluso a masacre.

Ao ser moi oportunista, non ignora as posibilidades “fáciles” que ofrece a presenza humana. Para iso, explora os lixos, entra en cortellos e almacéns, ou visita todas as noites a zonas frecuentadas. A fama dun ladrón de galiña tamén gañou ben. Estará vixiante e cando vexa a oportunidade, en silencio, por calquera rendija e... zas! Levará a galiña ou pito.

Por iso seguiuse o raposo e no seu día pillábanse e pedían de casa en casa, porque prexudicaba. O bertsolari Pastor Izuela cóntao perfectamente nos versos de “Txakur txiki gorria”. Para pedir a Raposo, o molinero de Manterola, ao parecer, matou o can vermello do seu veciño e foise de casa para recoller os ovos.

Semia de Manterola

home ávido,

o meu can pequeno

el mesmo morreu,

raposo no duelo

estivo aí,

si quere recadar algo

o seu famelia.

Con todo, non hai que ver ao raposo como un malvado aproveitamento. Este fermoso e habilidoso mamífero ten un gran sentido de supervivencia e é unha especie moi importante e necesaria en todos os ecosistemas que habitan. Ademais, sendo tan coñecida en todo o País Vasco, a nosa natureza non só forma parte do noso patrimonio, senón que tamén é protagonista dalgunhas das tradicións que compoñen o patrimonio cultural... quen non coñece, por exemplo, a “danza da axería” que se realiza en Hernani e outros pobos?