Cinco segundos foron suficientes para que Hego Euskal Herria quedase practicamente incomunicada e sen electricidade. O 28 de abril de 2025, ás 12:32, volvémonos a dar conta de que somos vulnerables e dependentes. Por certo, durante esas longas horas puxémonos na pel daqueles que sofren a pobreza enerxética ou a fenda dixital no seu día a día.

A pesar de que aínda non se esclareceron as causas técnicas, os efectos do apagamento e as deficiencias que se puxeron de manifesto son moi evidentes. Millóns de persoas, fogares, comerciantes e industrias sufriron graves danos económicos. Agora que vivimos máis conectados que nunca, somos máis dependentes que nunca, e a capacidade das multinacionais para satisfacer as nosas necesidades está nas nosas mans.

Convén lembrar que a enerxía ou internet son dereitos humanos fundamentais e que, a diferenza do que ocorre na educación ou na sanidade, lamentablemente, temos totalmente interiorizado o feito de recibir estes servizos a través de empresas privadas. Vemos necesario visibilizar e abrir o debate sobre as competencias e o funcionamento das infraestruturas críticas.

O modelo actual en dúbida

Isto non foi un problema puntual, senón un erro provocado por un sistema que non ten outro obxectivo que maximizar os beneficios. O feito de antepor o beneficio económico á sociedade e ao planeta ten graves consecuencias, algunhas a curto prazo e outras a medio prazo.

O grupo empresarial REDEIA é na actualidade o xestor técnico do sistema eléctrico, é dicir, o que a través de Rede Eléctrica decide como e cando se distribúe a enerxía. Ademais, REINTEL do mesmo grupo xestiona a rede de fibra óptica escura, entre outros. A propiedade pública deste grupo, a través de accións, é do 20%, mentres que o resto está en mans de fondos de investimento como Amancio Ortega ou BlackRock.

Por baixo delas, temos distribuidores con grandes marcas e campañas publicitarias, con diferentes cores e formas coñecidas, pero fundamentalmente xogadores da mesma carreira de quilowatts e gigabytes que promoven o consumo salvaxe en nome do mercado libre. Detrás deste oligopolio de distribuidores, a lóxica gañadora é a de “investimento mínimo-beneficio máximo”, alimentando así a rede hipercentralizada e mantendo sistemas débiles para evitar o colapso.

Ademais, aproveitando o apagamento, os sectores reaccionarios están a abrir un debate tan antigo como contaxioso para debilitar as enerxías renovables e potenciar a nuclear, o gas ou o carbón, entre outros temas. Por encima do negacionismo da emerxencia climática existen datos obxectivos. Cando se produciron apagamentos similares noutros países do mundo, debemos ter en conta os pasos dados na boa dirección:

• En Australia do Sur, por exemplo, oito anos despois do accidente, o mix das renovables duplicouse até chegar ao 100% en 2027.
• No estado de Texas só tardaron catro anos en duplicar a capacidade e o almacenamento, asumindo o liderado de Estados Unidos na implantación das renovables.

Alternativas populares

Temos claro que debemos construír un sistema enerxético e de telecomunicacións máis resiliente, promovendo modelos interconectados, pero ao mesmo tempo máis descentralizados. Mentres desde as administracións non se garanta tanto a infraestrutura como a distribución pública, debemos crear e protexer estruturas empresariais, cooperativas e redes comunitarias.

A colectivización dos recursos é a opción que temos hoxe en día para que o poder non quede en mans duns poucos e que permita impulsar un uso responsable e sostible. Desta maneira, ampliamos a capacidade de decisión e intervención e creamos modelos organizativos máis transparentes e democráticos.

Para iso, é necesario a participación e a fortaleza da cidadanía para analizar críticamente os servizos que utilizamos no día a día e transformar os hábitos de consumo. Desde un mesmo constrúese unha alternativa a nivel local. Cada un ten a posibilidade de crear a rede vasca de enerxía e telecomunicacións.

Facemos un chamamento ás institucións para promover medidas e políticas activas que teñan como base a soberanía e a sustentabilidade para a deshabituación. A cidadanía, os axentes sociais, as institucións públicas e as cooperativas temos que facer un camiño conxunto para lograr a transición ecosocial, construír alternativas sólidas e evitar o risco dunha nova extinción.

Do mesmo xeito que sucedeu nas pandemias ou desastres climáticos, o 28 de abril a solidariedade volveu florecer nas nosas rúas. Cando sentimos vulnerables recorremos ao colectivo para protexernos, buscar solucións, compartir recursos e crear. Deberiamos tomar conciencia do potencial da comunidade e aproveitar esta forza para conseguir transformacións estruturais. E ti, estás listo para acender alternativas?

Erika Martínez Lizarraga, Presidente de Goiener
Iker Garaialde Etxaburu, Director de Izarkom