Pello Zubiria eta Malores Etxeberria
"BERE GARAIAN ARGITU NUENA BETIKO FROGA BEDI. EZIN DUGU BETI HUTSETIK HASI"

"Tomasen Borda" ataritik pasatzen direnek etengabe agurtzen dute Pello. Elkartasun handia sumatu duela eskertzen du Egunkariako lehen zuzendariak, eta Argiako zuzendariaren ondokoak. Maloresekin eta biekin berregin dugu, batak kanpotik eta besteak barrutik bizitakoa.

Atereaz geroztik, hamaika lagunekin aritu zara hizketan, eguneroko bizimoduari ekin diozu... Zer egoeratan zaude?
PELLO: Kokatu nahian nabil. 30 egunotakoa niretzat nahiko traumatikoa izan da, baina Hernanin bizi naiz. Eta Hernanin guardia zibilak zer diren, urte mordoan preso egotea zer den, eta hortik aurrerakoak, jende askok badaki. Herri honek asko sufritu du. Beraz, nik ez dut haientzat ezer berririk kontatzeko. Nire kasua agertzeak balio badu jende bat konturatzeko hemen gauzak nola dauden, bada, ondo. Baina nire kasua ez da apartekoa.

Eta zu, Malores?
MALORES:Sekulako lasaitua hartu dut. Berriz nire lanean hasi naiz, pozik, pelikula txar bat bizi ondoren betiko bizimoduari ekin diodalako. Aldi berean, batzutan iruditzen zait oso tarte motza pasatu dela, eta bestetan ikaragarri luzea izan dela. Hainbeste gauza gertatu da!

Zein da zure egungo kezka?
PELLO:Ordenadore, material, agenda, eta libururik gabe gelditu naiz. Biluzik utzi naute, ezer gabe. Inpunitatea lehen unetik hasten da. Tartean eraman dizkidate nerabezarotik hasi eta orain arterainoko agendak ere. Kazetaritzak badu osagai konfidentzial garrantzitsu bat. Kazetariok ez ditugu apuntatu behar ez diren gauzak apuntatzen. Ez poliziaren beldur garelako, guk lortutako informazioa ondokoak ere jakiterik nahi ez dugulako baizik. Sekretu profesionala aduzitzen dute kazetariek epaiketan, baina zer sekretu profesional dago, gauza denak zaku batean eramaten badituzte? Orain kazetari lanetan hasteko, pentsatu egin behar dut nondik abiatu.

Gutxien esperotako liburuak ere eraman dizkidate. Dietak egiteko erabiltzen dudan elikadurari buruzko bat, adibidez.

MALORES: Ez dakigu zer eraman duten ere. Esaterako, aurrezki kutxetako libretak eraman zituztela, lau egun pasatuta konturatu nintzen.

PELLO: Nire gauza guztiak eramaten hasi ziren unean, ordura arte egindako dena hasi zitzaidan buruan nahasten. Burura etorri zitzaidan aurreneko "LARRUN" egin genuenean, 1984an, Eustakio Mendizabal "Txikia"ren biografia egin genuela. Zenbat jenderekin hitz egin genuen orduan! Honez gero zenbakiak aldatuta egongo dira, baina "telefono guzti horiek hor ote zeuden?" pentsatzen nuen.

Nola gogoratzen duzue atxiloketa?
PELLO: Atxiloketa bat jasan duen familiek badakite zer den hori. Ez dago ezberdintasun handirik besteekiko. Armairuak adinako gizonak sartzen dira armekin... Ikuskizun hutsa da. Ni edo Ben Laden berdin atxilotzen dute, euren protokoloa betetzen dute.

MALORES: Umeak logelatik jaitsi arazi zituzten eskaileretan behera, Guardia Zibilek armak gugana zuzenduta zituzten artean...

PELLO: Andreak eta umeak sukaldean utzi, zu etxea miatzera eramaten zaituzte, eta ez dituzu gehiago ikusten. "Gero arte" esaten ere ez dizute utziko. Kotxera sartu, eta desagertu zara.

MALORES: Atea itxi eta korrika miatu nuen etxea, ea Pello nonbait bilatuko ote nuen. Etxe osoa pasa, eta Pello falta, noski.

Handik Argiara eraman zintuzten...
PELLO: Bai, eta nire lanpostua zein zen galdetu zidaten. Esan nien bi urte badaramatzadala tarteka bajak hartuz. Bazirudien ni zuzendaria nintzela, eta esan nien ez nintzela hala. Baina esango nuke bazekitela non zeuden nire gauzak (halakoetan paranoiak ere sortzen dira, ea gauez norbait sartu izan ote den, edo norbait aritu den galdezka...). Ni eraman, eta han gelditu ziren miatzen.

Bazenekien Egunkariaren kontuagatik eraman zintuztela?
PELLO: Ez. Esan zidan ETArekiko lotura salatzen zidatela. ARGIAko irakurleak badaki zer pentsatzen dudan gauza askori buruz. Horregatik, ezin nuen ulertu salaketa hori. Pentsatzen hasi nintzen: nire zein lagun egon ote liteke orain saltsaren batean, edo iparraldeko nor, edo nire anaietako zein, edo eraman duten Hernaniko norekin egon ote naiz ni... Mila gauza pasatu zitzaizkidan burutik. Kotxean galdezka hasi zirenean, ikusi nuen nondik zetorren guztia.

Kontatu kotxeko bidaia...
PELLO: Nik dudan erreumarekin hainbeste orduz buru makur joatea ez da samurra, baina bestela ez ninduten gogorregi hartu.
Galdezka hasi ziren. Ez dakit magnetofoi txiki bat zen, edo zuzenean mugikorretik pasatzen zituzten galderak eta erantzunak zentralera. "Egunkaria"ri buruz hasi zitzaizkidan galdezka. Berehala konturatu nintzen zer bilatzen zuten: ETAk jarri omen zuela "Egunkaria"ko zuzendaria. Istorio hori argitu nuen bere garaian, argitu behar zen lekuan. Ez hori bakarrik, Espainiako Auzitegi Nazionalari neronek eskatu nion, bere garaian argitzeko. Hori gezur hutsa da. Ea nor ginen Egunkaria Sortzeneko kideak galdetu zidaten... Nik ahaztuta ere baneukan. Hamar urte badira bilera edo akziodunen batzar batera joan ez naizela.
"Nondik atera zen Egunkaria Sortzeneko dirua?" galdetu zidaten. Azaldu iezazkiozu polizia bati, herri honetan egiten diren ekimenak, eta jendeak muxu truk dirua nola ematen duen. Pentsatzen zuten adarra jotzen ari nintzela. Orain hamahiru urteko kontuekin bueltaka ibili beharra, dementziala da.

Komisariaz zer gogoratzen duzu?
PELLO: Hasieratik, oroitzapen nahasiak ditut. Bidean asko nahastu nintzen. Ezin nuelako ezer ulertu, eta nire gaitzaren sentsazioak zirela eta. Pixkanaka ari naiz oroimeneko zuloa osatzen. Baina esan didate hobe dela ez obsesionatzea, eta lasai hartu dut kontu hori.
Gela batean sartu ninduten, eta han ohe bat zegoen. Gogoan dut zutik egon behar zela. Ibiltzen saiatzen nintzen. Ur botilatxo bat neukan han. Gauza jakina da poliziak haluzinogenoak erabiltzen dituela, baina edan egin nuen. Nuen beldurrarekin, entzuten ziren gauzekin, egiten zuen hotzarekin... Egoera kafkianoa sortu zen.
Kontziente naiz, galdeketa labur bat egin zidatela, begiak estalita. Kotxean egindako galdera berak bota zizkidaten, funtsean. Nik esateko neukana esan nuen. Esateko dagoen gauza bakarra.

Polizia-Etxean egoera korapilatzen joan zen...
PELLO: Neure burua estutzen hasi nintzen. Gero eta min handiagoa neukan, supositorio bat eskatu nuen eta eurek sartuko zidatela bota zidaten. Desfasatzen hasten zara. Traslado denak begi estaliekin egiten dira; sekulako parafernalia da dena. Ez dakit Europako leku denetan nola egiten den. Ez da posible hain gizagabea izatea, baita behatz markak hartzeko modua ere: begiak itxita eramatea, bi eskutatik helduta, orain bi eskailera igo, eta gero bi jaitsi... Desorientatzeko ahalegin nabarmena dago. Polizia teknika batzuen inertzia dela esango nuke, hortik kanpo ez du beste azalpenik. Egun dauden teknikekin, egiten diren jarraipenekin, zer axola du preso batek badakien polizia-etxe baten barruan komona non dagoen!
Hotsak entzuten nituen. Beste atxilotuek torturak salatu dituzte. Batzuk diote grabazioa zela, eta beste batzuek egiazkoak zirela. Nik entzuten nuena, behintzat, basapizti koadrila bat builaka zen, lurrean soinua ateratzen, eta norbait ibiliko balute bezala bueltaka denen artean. Norbait ariko zirela interrogatzen pentsatu nuen.
Angustia sartzen joan zitzaidan, eta bi une gogoratzen ditut. Bat, nire ustez Iñaki Uria eramaten zutela antsika, aieneka, edo negarrez. Ni ez naiz sekula oldarkorra izan, baina oihu egin nion erdaraz: "Iñaki, jo egin al zaituzte?". Ondoko gelan zegoen beste lekuko batek kontatu dit, polizia nire gelara sartu zela, eurek ez zutela inor jotzen esanaz. Nik aurre egin omen nien eta iskanbila sortu omen zen... Ez dakit, ez dut gogoratzen. Sorpresa ona izan da aurre egin niela jakitea. Jenioa badaukadala, alegia. Ni normalean mutil txintxo eta koldarra bainaiz halako egoeratan.
Bestea Inmarena izan zen. Neure onetik atera ninduen entzuten nuenak, bere emakumetasuna sartzen zelako tartean. Eta ondoan beste norbait sumatzen nuen, arnasestuka. Luis Goia zen, antza.
Puntu horretara iritsita, desfasatzen hasi nintzen. Komisaldegian dudan azken oroitzapena da, arrapalada batean atearen kontra jo nuela burua. Gregorio Marañoneko medikuek esan didate neure buruaz beste egiten saiatu nintzela. Horrela izango da. Susperketaz ez naiz oroitzen, plantan nengoenekoaz gogoratzen naiz.

Zeure buruaz beste egitearen kontua dudan jartzeko modukoa da...
PELLO: Nire gaixotasun bera dutenak ongi zaintzen ez dituztenean nola gelditzen diren ikusita, badakit lau hilabeterako kartzelara banoa, non buka dezakedan. Hori jakinda burutik gauza asko pasatzen dira. Agian erabaki egoista izango da suizidioarena. Baina umeak umezurtz eta andrea alargun uztea, zer da: kaltea edo mesedea? Nik uler nezake neure buruaz beste egitera iritsi izana.

Malores, zuek otsailaren 24 eguerdi aldera izan zenuten lehen berria...
MALORES: Auzitegira goizean iritsi ginen, bost egun inkomunikatuta pasatu ondoren, deklaratzen ariko zirelakoan. Bazkaltzen ari ginela, Iñaki Esnaola abokatua etorri zitzaidan, eta albistea eman zidan: Pello ez omen zegoen Auzitegiko sotoan, Gregorio Marañon erietxean baizik, bere buruaz beste egiten saiatu zelako. Eta ondo zegoela.
Nik ulertu nionez, berak kazetari bati entzun zion albistea. Komunikabide batzuk oso hari zuzena eta azkarra dute Auzitegiarekin. Guk jakiten genituen albiste gehienak, kazetariek pasatuta jakiten genituen. Lotsagarria da. Gu eta gure abokatuak ere euren inguruan genbiltzan, baina berria ez zitzaigun lehenik guri ematen.

Dena utzi, eta Gregorio Marañonera joan zineten...
MALORES: Harrerara joan, eta ordenagailuan ari zen langileari galdetu genion Pellogatik. Ordenagailuan datuak sartu, eta esan zigun: "Ordenagailu honetan ez dago". Pentsa ze tentsio geneukan! Azaldu genion Auzitegitik gentozela, eta hemen egongo zela esango zigutela. Eta bere erantzuna izan zen: "Ordenagailu honetan ez dagoena, ez dago erietxe honetan!".
Larritzen hasi nintzen. Hil egin zela ere pasatu zitzaidan burutik. Mila aldiz erregutu ondoren, azkenean lortu genuen mediku arduradunarekin hitz egitea. "Ondo dago, baina ezin dizut beste ezer esan", bota zigun. Nire eskaera bakarra zera izan zen: "esango diozu berari, etorri egin garela?" eta "ba, hori zertarako" erantzun zidan. Sutan jarri ninduen, eta bota nion: "bost egun dira etxetik falta dela, eta pentsatzen dut emaztea eta lagunak hemen gaudela jakiteak on egingo liokeela". Ez zuen ezer erantzun. Bere buruaz beste egin izanaren zurrumurruaz galdetu genion. Bere erantzuna izan zen, ezin zigula ezer baieztatu, ezta ezeztatu ere. Bukaeran, Bego Zuza lagunak halaxe esan zion: "ondo tratatu, mesedez, e!". "Mesedez!" esan zigun, "ez jarri gure profesionaltasuna zalantzan!".
Panorama horrekin atera ginen. Gustura entzungo nion medikuari, baietz, Pellori esango ziola gu han geundela. Niretzat hori garrantzitsua zen, eta medikuak ez zion jaramonik egin. Bihozgabekeria hutsa iruditu zitzaidan. Zer kostatzen zitzaion? Horrek zer arau urra lezake?

PELLO: Etikaz asko hitz egiten dute medikuek, baina dioten bezain etikoak balira, poliziari garbi utzi behar liokete medikuek, ospitale barruan eurek agintzen dutela. Eta hori ez da gertatzen. Madrilgo ospitalean, delinkuentziari eta poliziari lotutako adarrak ekosistema batzuk dira. Ekosistema horretan daude poliziak, poliziak ezagutzen dituzten erizainak eta medikuak... Horri gehitu behar zaio, Madril Espainiako hiriburua dela. Askoz lotuago daude denak administrazioarekin. Han funtzionario asko dago.

MALORES: Epaileak beste hiru egun luzatu zuen inkomunikazioa, osasunez ez zegoelako adierazpenak hartzeko moduan. Horrek esan nahi zuen, beste hiru egunez ezingo genuela bere osasunaren informaziorik jaso.

Malores, nola joan ziren inkomunikazioa luzatutako hiru egunak?
MALORES: Tentsio batean. Ezin ikusteak zalantza sortzen zigun. Ondo zegoela baieztatu ziguten, baina ZIUn zegoen. Beraz, oso ondo ez zen egongo. Eta ospitaleak nori abisatuko zion kontua okertuko balitz? Guardia Zibilari? Juezari? Familiari ez, behintzat, telefono zenbaki bat ere ez ziguten eskatu-eta! Eta poliziak nori abisatuko zion, prentsari? Sekulako beldurra pasatu nuen egun haietan.

Zurekin Madrilen egon zirenek esaten dute zu zinela lasaitasuna jartzen zuena, iparra markatzen zuena.
MALORES: Sentsazio bakarra neukan: ezin gaituzte txikitu. Nire familia ez dute hauek hondatuko. Pozik bizi gara, eta gezur batengatik izorratuko gaituzte hauek? Zer eskubiderekin? Hori pentsatzeak indarra ematen zidan.
Gainera banekien, ni preso eraman izan banindute, Pellok zeruak eta lurrak mugituko zituela. Nik ere hainbeste zor diot. Bestalde, banekien ez naizela oso mugitua. Nahikoa koldarra naiz. Batzutan beldur nintzen, ondo egingo ote nituen gauzak.

PELLO: Bestetik nik zorte handia izan dut. ARGIAn sekulako gorabeherak izan ditugu, haserreak, belaunaldiz aldatu gara, eta pentsa lehengoekin alderatuta orain zer jende ezberdin gauden. Baina klan, elkarte eta taldeko elkartasun hori, beti horrela ezagutu dut. Garai batean ongi konpondu ez garen jendea ere, behar izan denean kezkatuta ibili da, galdezka, zer egin bilatzen.

Pello, 20an atxilotu, eta 27an bisitatu arte ez duzu garbi oroitzen. Juezaren aurrean deklaratutakoa gogoratzen duzu?
PELLO: Deklaratu izanaren kontzientzia badaukat, baina ez dut gogoratzen non eta nola izan zen ere. Maloresek esandakoaren arabera, ohean deklaratuko nuen... Idatzita eta sinatuta zer geratu zen da axola duena. Ez dut gogoratzen, baina pentsatzen dut etengabe esaten nuena deklaratuko nuela. Gezurra dela ETAk ni zuzendari jarri ninduela. Gezurra dela ETAk Egunkaria Sortzen manipulatu zuela. Gezurra dela ETAren dirua erabili genuela. Paper horiek lehenago ere agertu ziren, baina paper horiek gezurra dira.
Argitaratzen denean ez bada horrela, harrituta geratuko naiz. Berrogei mila ostia emanda deklaratuko banu ni ETAk jarri ninduela, berrogei mila ostia emanda izango zen. Baina nik badakit gezurra dela hori, eta ez didate burutik kenduko.

Malores, 27 eguerdian egin zenion lehen bisita. Baina hori ere ez zen berehalakoan iritsi…
MALORES: Marañon Ospitalera epailearen baimenarekin joan ginen, eta sarrerakoak berriro esan zigun Pello erietxe horretan ez zegoela. Eta eserita geratu zen. Harrituta utzi ninduen. Funtzionario hutsa iruditu zitzaidan. Tentsiotik haserrera pasatu ginen.
Ondoren arduradunen bat etorri eta bisitatu genezakeela esan zigun. Orduan sentitu nuen aurrenekoz gizatasun puntu bat. Erreanimazioko atea ireki eta zaindari batek besotik heldu ninduen: "Lasai, lokartu egin da, eta ezin dut esnatu", esan zidan, goxo. "Baina esnatzen ez bada eta zure bisita onartzen duela sinatzen ez badu, ezingo duzu bisitatu" segi zuen. "Orduan esnatu ezazu, mesedez!" esan nion. Hainbeste denbora zain egon eta gero, horixe falta nuen!
Sartu aurretik, lehen aldiz jarri nintzen mediku baten aurrean, eta Pello nola zegoen azaldu zidan. Pneumonia zuela esan zidanean, aluzinatuta geratu nintzen. "Honek pasatuko zuen hotza!" pentsatu nuen. Baina pneumonia arnasterakoan harrapatu zuela esan zidan, Pello tarteren batean konorterik gabe egon zela (tarte hori suizidioko unearekin lotu zuen) eta konorterik gabe geratzean, urdaileko osagai kimikoak biriketara igo eta putzu bat sortzen dutela.
Poliki, baina koadro kliniko hori jada hobetzen ari zela esan zidan, eta egoera horrek ekar zekizkiokeen ondorio txarrik ez zuela Pellok, ez burmuinean eta ezta gorputzean ere. Lo zegoela esan zidan. Zozotuta aurkituko nuela baina lasai egoteko, loaren ondorioz zela. Pellok oso ondo hitz egin eta arrazoitzen zuela gaineratu zuen, eta modu argi batean kontatu zizkiola bere gaixotasunaren eta dietaren inguruko kontuak.

Logelan sartu eta zer inpresio hartu zenuen?
MALORES: Bere aita ikusi izana iruditu zitzaidan. Aitona bat zirudien. Gelan bi polizia nazional zituen. Muxu eman nion, "hemen nago. Ekhi eta Itxaso ondo daude". Halako irribarretxo bat egin zuen, "arindu ederra" esanez bezala. Baina medikuak esana egia zela ikusi nuen, alegia, lotatik esnatu berritako zozoaldian zegoela.
Arratsaldean beste 10 minutuko bisita nuen. A zer mejora sumatu niona! Jada aulkian eserita ikusi nuen. Ekhi eta Itxasorentzat, paperezko ezpain-zapi batean bertso bat idatzita zuen. Guardiei esan nien seme-alabentzat zela, baina "ezin duzu ezer atera" esan zidaten. Pellok kontra egin zien. Poz pixka bat hartu nuen, betiko Pello zen jada. Baina bera ez da horretaz gogoratzen. "Zer gertatu da eta zein daude atxilotuta?" galdetu zidan, eta orduan eman nion guztiaren berri.

PELLO: Pribilegiatuak izan gara. ARGIAtik eta familiatik bi, hiru edo lau pertsona zeuden etengabe Madrilen. Elkartasun kate bat zegoen antolatuta, eta guk egoerak eskatutako beharrei aurre egiterik izan dugu (garraio gastuak zirela, alojamendua zela...). Pribilegiatuak gara.
Isolamenduan, hiesa zuen gaixo bat zegoen, beste bat erdi kaskatua, eta jakina, gu beste gizarte maila batekoak gara. Hori ospitalean, polizien eta medikuen eguneroko tratuan ere nabaritzen da, "Buenos dias" esatean bertan nabaritzen da ezberdintasuna.

MALORES: Dena dela, niri Marañon kartzela txiki bat iruditu zitzaidan. Guztiz itxia, poliziaz inguratua, nortasun-agiria erakutsi behar zen, egun batean biluzik jarrita miatu ninduten... Hori oso mingarria izan zen. Baina tira, hura kartzela zela pentsatu behar zenuen, eta kito.

Malores, bigarren eguneko bisitan beste aldaketa bat etorri zen…
MALORES: Iñaki Esnaola abokatua ere nirekin zetorren. Goizeko 10 minutuko bisita horren zain luze egon ginen. Banan-bana deitzen zuten jendea. Zerrenda osoa pasa zuten eta guk oraindik zain jarraitzen genuen. Ordubiak-edo baziren. "Oraindik ez gaituzue deitu" esan genien eta euren erantzuna "ez dagoelako suspertzeko gelan" izan zen. Berriro betiko egoera. "Nola ez dagoela suspertzeko gelan? Baina non dago orain?". Bere gelan sartu eta han ez zegoela ikustean erizainari galdetu genion Pello non zegoen. Plantara igoa zutela erantzun zigun, besterik ez. Zein plantatan zegoen ere ez ziguten esan eta bila hasi ginen. Batera eta bestera ibili ondoren, halako batean iritsi ginen bera zegoen lekura. Abokatuari arratsaldera arte zain egon gabe utzi zioten sartzen behintzat.

Lehenengo bisitatik azken bisitaraino, nola ikusten zenuen Pelloren eboluzioa?
MALORES: Pixkanaka hobekuntza bat dago, bai fisikoa eta bai bestelakoa ere. Hasieran haserrealdi horretan zegoen, "zer egiten dut hemen? Hau injustizia bat da…", eta kokatu ezinik zebilen. Baina astea bukatzerako jada irakurtzeko gauzak eskatzen zituen. Fisikoki nik uste errekuperazioa txukuna izan zela, pneumonia jada gainditu zuen, oinez ibiltzen ere ikusi nuen… Hobetzen zihoan, baina beste beldur bat bagenuen: "hurrengo saltoa jada kartzela da!".

Pello, zu gero eta kontzienteagoa zinen, handik jada kartzelara zindoazela, eta gaitzari kartzelan egin beharko zeniola aurre?
PELLO: Bai. Eta izatez ospitalean jada hasia nintzen ariketa fisikoak egiten; lurrean etzanda, edo gela barruan ibiliaz, edo ahal zen bezala. Poliziek aluzinatzen zuten, baina tira.
Hala ere, ez dut ahaztu nahi Euskal Herrian hau hiru egunetik behin gertatzen dela. Eta ez dut imajinatu ere egin nahi zer gertatzen den Barandalla batekin. Ez dut imajinatu ere egin nahi!

Malores, horrela iritsi zen ospitaleko azken bisita, ostiralean…
MALORES: Ospitalera joan, nortasun-agiria entregatu, eta harrerakoak "itxaron pixka bat…" bota zuen. Bi Guardia Zibil ikusi genituen etortzen eta susmo txarra hartu genion. Justu gu gelan sartzera gindoazela, gure muturren aurrean zeramaten Pello. Albotik pasatzen ari zen, bertan nuen Pello, eta Guardia Zibilei bost minutu eskatu banizkien ere, "ez, ez, jada kartzelara daramagu" jaso nuen erantzun gisa. Eta begien aurrean ikusten duzu nola daramaten.

PELLO: Eta anbulantzian sartu ninduten. Horretan ere zortea, ez ninderamaten auto zelular batean. Hantxe joan nintzen, Tarragonako txofer batekin kontu-kontari, almendrondoak loretan behar zutela komentatuz.

Horrek esan nahi du animoso zeundela…
PELLO: Bai, beste gorputzaldi bat nuen eta gainera ospitalean jada ohitzen zoaz. Ordurako txanda asko ikusi dituzu pasatzen eta poliziek aurreneko ordubetean oso garbi uzten dizute nork agintzen duen. Edozein mugimendu egiterako kontu eske hasten zitzaizkizun eta handik aurrera, ezer egiterako zerorrek abisatzen zenien. Kokatzen ari nintzen, bai. Baina aldi berean, Euskal Herriko albisterik ez nuen, eta inkomunikazioa erabatekoa zen. Kartzelan jakin nuen nik "Egunkaria" itxi egin zutela.

MALORES: Suspertze gelan zegoela esana nion, baina ez zitzaion gogoan geratuko, eta 28an jabetu zen. Egunero zerbait kontatzen nion. Baina guretzat ere ez zen erreza. Nik ez nuen gehiegi bizitzen hemengo mugimendu hori dena. Bai Pellok baina gehiago, baina ez zuek adina.

Handik kartzelara sartu zintuzten...
PELLO: Ni ez naiz euskal presoekin eta jendearekin egon. Jenderik marjinatuenen kartzela bizi izan dut. Baina aldi berean ez zegoen presio handiegirik ere, eta ez naiz kexatzen. Kartzelan hasieratik eraman ninduten erizaindegi psikiatrikora. Oso heterogeneoa da: han daude metadona behar dutenak, bere andrea akabatu duen zahar bat, osasun arazoak dituztenak… denetik.
Txaboloak edo zeldak, lau pertsonakoak dira, eta harrituta gelditu nintzen, txabolo bakoitzeko arduradunak, beste preso batzuek direla ikusita. Beraz, oso funtzionario gutxi dago, eta presoek sekulako ardura daukate. Kartzelan pasatu dudan denboran Kolonbiako preso bat izan dut arduradun, esaterako. Ondoan errumaniar bat zegoen eta harantzago mexikar bat.

Jende horrek humanoki ere hunkitu egin zaitu...
PELLO: Guk kontuan hartzen ez dugun munduaren zati bat ezagutu dut. Eta jada ez naiz ari euskal preso politikoez, presondegiez ari naiz. Bakoitzak gure istorioa genuen. Baziren lo egiteko botika mordoa behar zutenak. Baziren goizean seietan jaiki, eta esnatzeko ordubete behar zutenak. Ordubete hori txorakeriak esaten eta egiten pasatzen zuten. Jende paranoiko samarra ezagutu dut… denetik.
Soto del Realen ere ikusten da Espainiak inmigrazioarekin-eta daukan arazoa. Han daude Espainiarako sarrera erraza dela sinistu dutelako, koka poltsan hartuta Hego Amerikatik etorri direnak. Sikarioen mundu guztia ere hor dago, ipar-afrikarren mundua, hinduak… Madril hiria bera ere horrelakoa da momentu honetan, Europa osoa bezala.

Zer harreman eduki duzu jende horrekin?
PELLO: Oso ona. Egunero 2 km egiten nituen oinez, 25 metroko korridore batean joan-etorrika. Beti neukan norbait laguntzeko, eta elkarri gure gauzak kontatzen genizkion. Beste batzuekin aupa esan eta ez dut bestelako harremanik izan... Han bakoitzak zeukan bere arazoa, bakoitza berera zihoan. Nik uste oharkabean pasatu naizela. Nik ez nuen ezer erakusteko, nik han ikasi egin dut. Nire txaboloko 63 urteko aitonak lezio asko eman zitzakeen, eta Kolonbiatik etorri eta hemen ez egitekoren bat eginda preso zegoen gizonak ere bai.

Zein erabaki hartu zenituen zure osasunarekiko…
PELLO: Nik almidoirik gabeko dieta eramaten dut. Dieta hori teoria bati loturik dago, eta baita gaixotasuna sufritzen dugun jende askok frogatu dugunari ere. Alegia, daukagun arazo genetiko eta inmunologikoez gain, faktore eragile bat bakteria bat dela. Almidoirik gabeko dieta berezi horrekin bakteria hori goseak edukitzen duzu eta asko mugatzen da bere eragina. Bakteria horrek heste lodi guztia kolonizatzen badu, bakteriaren hondakinak odol eta nerbio sistemetara pasatzen dira. Ondorioz, sistema inmunologikoak eraso egiten du, alergiatzat jotzen duelako. Beraz, bakteria hori goseak edukita, askoz arrisku gutxiago daukagu.

Bestalde, arazoa bakteria bat baldin bada, antibiotikoak ere izan daitezke konponbidea.
Kontua da, hau guztia bat datorrela nik pneumoniarekin antibiotiko tratamendu bat jaso izanarekin, eta barauarekin. Barauaren eraginez, jan ez eta ur asko edaten nuenez, oso hidratatuta nengoen eta hesteak sekulako lasaitua hartu zuen. Eta momentu batean zalantza eduki nuen, kartzelan baraualdia hasi edo ez. "Hemen nagok kulparik gabe, eta ez diat jango, ea zer gertatzen den". Baina ezin nuen neurtu ez kanpoan ez barruan zer zegoen. Maloresek konbentzitu egin ninduen astakeriarik ez egiteko, dagoeneko nahikoa argal banengoela-eta. Ez nintzen kontziente argal nengoenik. Nahiko ondo ikusten nuen neure burua.

Zer baldintzetan egon zarete?
PELLO: Politikariek 15 egun pasa behar lituzkete bertan, gauza bakoitza gizatasunik gabe egiten dela ikusteko: menutik hasi eta beste gauza guztietaraino. Norbaitek jateko arazoak baditu, eta 10 minututan jan behar bada, edo botikekin berezitasunik txikiena behar badu, eta botikak ematen dituena bi egunetik behin aldatzen badute, edo dieta berezia behar baduzu eta denentzat menu bera badago… Hor ez dago ñabardurentzat lekurik, Soto del Real 2.000 pertsona pilatuta dauden gaztelu bat da, funtzionario gutxirekin, eta protokolo oso gogorrekin.
Ikusi besterik ez dago Gregorio Marañon Ospitalean zenbat diru gastatzen duten gaixo bakoitzeko arreta eta otorduetan, eta kartzelan, berriz, zein gutxi gastatzen duten pertsonako menuan, medikuetan eta zaintzan.
Ez da posible pertsona baldintza horietan edukitzea. Eta ez naiz pertsona idiliko eta gizajo horietaz hizketan ari. Ez, hor denetik dago. Bere emaztea mailukada batekin akabatu duen 82 urteko agure bat topa dezakezu bertan. Ez gara mundu idiliko batetaz ari, baina ez da posible hain inhumanoak izatea, ez da posible Estatu batek mundu hori hain baztertuta edukitzea. Eta eskerrak Soto del Real kartzela oso modernoa den!

Mundu horretan kokatzen ari zarela, paper bat iristen zaizu, eta libre jartzen zaituzte
PELLO: Denbora kontatzen hasi nintzen, eta preso batek abisatu zidan "hik egin ezak kontu bihar bederatziak arte ez haizela aterako hemendik. Egon hadi lasai". Pentsa inhumanitatea noraino iristen den: fidantzaren notifikazioa arratsaldeko seietan hartu nuen, eta etxera telefono dei bat egiteko eskubidea nuen. Baina hitz egindakoa grabatzeko magnetofoia falta zela, eta ezin omen dugunez magnetofoirik gabe hitz egin, etxera deitu gabe geratu nintzen. Orduan pentsatu behar duzu, esaterako, Iñaki Esnaolari ez zitzaiola faxeko papera bukatuko, eta notifikazioa hartuko zuela.
Hango jendea, batetik, asko pozten da bazoazelako, eta bestetik triste jartzen da. Norbait joaten ikustea, zu oraindik han zauden seinale baita. Nik, txabolokoei bakarrik esan nien banindoala, ez beste inori. Ez nuen barrenik izan. "Zubiria, salga a la puerta", deitu nindutenean, ez ezkerretara eta ez eskuinetara begiratu gabe, martxa. Zer esan behar diozu han ezagutu duzun 24 urteko Jaengo mutiko bati? Bazoazela? Askoz hobe ezer ez esanda.

Eta egun osoan zain egon ondoren, pasilloan agertzen da Pello.
MALORES: Hala ere, azken momentura arte, ikusi eta ukitu arte, zalantza bat nuen barruan: "kasualitatez zerbait gertatu baldin bada, igual atzera botako dute erabakia, edo auskalo zer gertatu daitekeen!".

PELLO: Nik Malores eta anaia espero nituen. Eta atarian tribu guztia aurkitu nuen zain. "Telebistak zer egiten du hemen?" pentsatu nuen. Pixkanaka jabetu naiz euskal medio guztiek nola jarraitu duten gure kasua. Ordura arte basamortuan egon nintzen. Ez dut ia ezeren berri izan.

Oraindik ez omen duzu onartuko Egunkaria itxita dagoenik...
PELLO: "Egunkaria" suspendituta dago, baina ezin du itxita egon. Frogatu bedi frogatu behar dena, baina badakizue zenbat esfortzu dagoen hor sartuta? Eta ez naiz nigatik ari. Hor jende pilak egin du berebiziko esfortzua, bai azpiegitura sortzen, pabilioiak lortzen, azpiegitura informatikoa antolatzen, estilo liburua egiten, kazetariak ateratzen, izen komertziala indartzen… eta hori dena, juez batek esan duelako akabo? Sekulako beldurra ematen dit. Ez baita halako gauza bat gertatzen den lehen aldia. Eta hurrengoan beste gauza bat ixten badute, berriz ere zerotik hasi beharko al dugu? Euskal Herriak ez dauka hainbeste baliabide. Ez da posible.
Ez dut esan nahi gaizki iruditzen zaizkidanik hartu diren erabakiak. Zailtasun guzti horien gainetik nola erreakzionatu duten ikustea, eta "Egunero" martxan jartzea, txapela kentzeko modukoa da, eta ni horiekin nago. Baina "Egunkaria" ireki egin behar da. Hor sekulako patrimonioa sartu dugu, denok. Patrimonio horretan dago izerdia, lana, kultura bat, eta printzipio batzuk.

Nola egin zinen zu zuzendari?
PELLO: Badakit zergatik izan nintzen zuzendari. Asanblada moduan hartzen ziren erabakiak garai hartan "Egunkaria"n. Beste jende bat ez zen zuzendari ardura hartzeko prest agertu, eta momentu hartan Argian genbiltzan taldetik gehien nabarmentzen zena ni nintzenez, zuzendari egin nintzen, eta ez beste ezergatik.

Arazo politikoa nola ikusten duzu?
PELLO: Espainolek Lizarra-Garaziren ondoren, orrialde bat pasa dute. Zer gertatzen da? Euskaldunak garela huts egiten ari garenak. Su-etenarekin eta Lizarra-Garazirekin, orrialdea pasatu genuela uste genuen, baina ez dugu horrela egin. Eta garbi esaten dut, ez naiz inori errurik botatzen ari.

Eta zer da orrialdea pasatzea?
PELLO: Eurek ematen digute guri pista: haientzat Ibarretxe, Otegi, Madrazo, Garaikoetxea, Larreina, ARGIA, "Egunkaria", "Gara", Euskadi Irratia… denak berdinak gara. Nik badakit ez garela berdinak, baina izan gaitezen haiek pentsatzen duten neurri berean berdinak. Esango nuke gainera, espainiarrentzat Gemma Zabaleta, Odon Elorza, eta Maragallen lagun guztiak ere guregandik hurbil daudela, gutakoak direla. Haiek logika horrekin ari zaizkigu gu zanpatzen, eta logika hori ulertzen ez duten bakarrak gu gara!
Operazio hau ezberdina izan da, eta dirudienez, urtebete eta gehiago zeramaten prestatzen. Orain hamar urte esan "Egunkaria" itxiko zutela, eta gainera hori Jaurlaritzaren kontrako eraso bat izango zela, eta ezingo genituzke hariak lotu. Haiek zaku berean sartu dute dena. Haiek bide hori dena egin dute, eta guk, berriz, hauteskundeen ataritan betikoan gaudela ikusten dugu.
Aldi berean, Maloresek kontatzen didanean zer jende ezberdin ikusi zuen "Egunkaria"ren aldeko manifestazioan, ikusten da jendeak eskatzen duela beste egoera batera pasatzea.
Lizarra-Garaziko hartan frakasatu egin genuen. Baina bi, hiru edo hamabosgarren aldiz saiatu behar da.
Nik, adibidez, 62 urteko gizon horrekin -presoarekin- dezente hitz egiten nuen. Oso gizon argia da, oso interesantea. Berak gauzen ikuspegi konspiratzailea zeukan, gure alde jarriz. Baina zera komentatzen genuen: entzuten duzu irratia, eta ETAri dagokionez, badirudi 1982an gaudela. Badirudi urtero 100 edo 200 hildako daudela, eta konboiak erasotzen direla; eta badirudi Lemoizen sartu eta jo ta erdiko turbina lehertu dela… Eta ez, Andoainen udaltzainen burua erail dute tabernan, horixe da egin dena. Orria pasatu egin behar dugu.

Zer duzu euskal presoez esateko?
PELLO: Ni kapaz izan banaiz burua galtzeko, erdi-ezagun izanda, jakinda ez nautela gehiegi estutuko… 18 urte han daramatzatenak, nola daude? Eta ez gara kapaz 18 urtean han dagoena hona ekartzeko, Barandalla etxera ekartzeko? Denok daukagu autokritika egin beharra, eta lehenbailehen ekarri beharra.
Preso nengoela, neska bat entzun nuen euskal azentuaz erdaraz. "Euskalduna al zara?", nik, eta besteak baietz, eta besarkatu, eta atzetik beste sei edo zazpi neska euskaldun tokatu ziren elkarren segidan. Gero, gelakide nuen 63 urteko aitona horri esaten nion: ikusi egin behar zenituen sei neska horiek. Horiek ez zeukaten antzik ez hemen garbiketan ikusten ditugun emakume hauekin, ez beste pabilioian oihuka ikusten ditugunekin, ez inorekin. Horiek beste pertsona klase batzuk dira. Ezin dute hor egon. Beste aldetik, askok esango du inor ezin dela tiroz hil. Hitz egin behar duenak hitz egin dezala garbi, hartu ditzala hartu beharreko erabakiak, baina ez gaitezen beti kaka berdinarekin ibili.
Eta nire kasuan berdina gertatzen zait: berriz ere, orain dela 13 urteko paper horiekin bueltaka ibili behar! Ea argitzen ditugun behingoz paper zikin horiek, bota ditzagun sutara, eta historiak izango du denbora frogatzeko nork duen arrazoi eta nork ez.

Nola pasatzen da orrialdea?
PELLO: Klabeetako bat pertsonak aldatzea da. Politikoei pista hori eman nahi diet ARGIAtik: askotan, erditik kendu egin behar dute batzuek, beste batzuek ateratzeko. Ni gaixotzea ondo etorri da ARGIAn beste jende bat mugitzeko. Egin dezagun denek berdin! Ez gaitezen beti berdinak egon! Utzi fresko datozen beste batzuei, ea lortzen duten.
Ni ez naiz Ibarretxeren lehengusua baina EAJk egin du aldaketa bat. Gaur egun Ibarretxe ez da Ardanza eta Madrilen hori badakite. Ni orain ez naiz sartuko esatera Ibarretxek zer egingo duen eta noraino iritsiko den baina halako sinbolotan ulertzen dut dena. Gauza guztiei dagokienez gainera. Iparraldean ere asmatu dute orrialdea pasatzen. Barruan sekulako nahasmena eta iskanbilak ibiliko dituzte, baina alderdi ezberdinak departamentuaren alde jartzea lortu dute.

Testuak: Xabier Letona/ Estitxu Eizagirre /Ixiar Eizagirre Argazkiak: Alberto Elosegi