Hasiera »
Txerraren bloga - Garaigoikoa
Txerra Rodriguez
Soziolinguistikari buruz dihardu blog honek, euskararen hizkuntza komunitatearen ikuspegitik beti ere.
Azken bidalketak
Iruzkin berriak
- Ama hizkuntza by Maria Reimondez - Garaigoikoa(e)k Ama hizkuntzaren egunaren kontra (eta alde) bidalketan
- Komun(e)k Hizkuntza politika ausarta ala hizkuntza komunitate indartsua? bidalketan
- Sustraiak - Garaigoikoa(e)k Soziolinguistika meets Butler bidalketan
- Txerra Rodriguez(e)k Komun bidalketan
- Imanol Epelde Pagol(e)k Komun bidalketan
Artxiboak
- 2024(e)ko apirila
- 2024(e)ko martxoa
- 2024(e)ko otsaila
- 2024(e)ko urtarrila
- 2023(e)ko abendua
- 2023(e)ko azaroa
- 2023(e)ko urria
- 2023(e)ko iraila
- 2023(e)ko uztaila
- 2023(e)ko ekaina
- 2023(e)ko maiatza
- 2023(e)ko apirila
- 2023(e)ko martxoa
- 2023(e)ko otsaila
- 2023(e)ko urtarrila
- 2022(e)ko abendua
- 2022(e)ko azaroa
- 2022(e)ko urria
- 2022(e)ko iraila
- 2022(e)ko abuztua
- 2022(e)ko uztaila
- 2022(e)ko ekaina
- 2022(e)ko maiatza
- 2022(e)ko apirila
- 2022(e)ko martxoa
- 2022(e)ko otsaila
- 2022(e)ko urtarrila
- 2021(e)ko abendua
- 2021(e)ko azaroa
- 2021(e)ko urria
- 2021(e)ko iraila
- 2021(e)ko uztaila
- 2021(e)ko ekaina
- 2021(e)ko maiatza
- 2021(e)ko apirila
- 2021(e)ko martxoa
- 2021(e)ko otsaila
- 2021(e)ko urtarrila
- 2020(e)ko abendua
- 2020(e)ko azaroa
- 2020(e)ko urria
- 2020(e)ko iraila
- 2020(e)ko abuztua
- 2020(e)ko uztaila
- 2020(e)ko ekaina
- 2020(e)ko maiatza
- 2020(e)ko apirila
- 2020(e)ko martxoa
- 2020(e)ko otsaila
- 2020(e)ko urtarrila
- 2019(e)ko abendua
- 2019(e)ko azaroa
- 2019(e)ko urria
- 2019(e)ko iraila
- 2019(e)ko abuztua
- 2019(e)ko uztaila
- 2019(e)ko ekaina
- 2019(e)ko maiatza
- 2019(e)ko apirila
- 2019(e)ko martxoa
- 2019(e)ko otsaila
- 2019(e)ko urtarrila
- 2018(e)ko abendua
- 2018(e)ko azaroa
- 2018(e)ko urria
- 2018(e)ko iraila
- 2018(e)ko uztaila
- 2018(e)ko ekaina
- 2018(e)ko maiatza
- 2018(e)ko apirila
- 2018(e)ko martxoa
- 2018(e)ko otsaila
- 2018(e)ko urtarrila
- 2017(e)ko abendua
- 2017(e)ko azaroa
- 2017(e)ko urria
- 2017(e)ko iraila
- 2017(e)ko uztaila
- 2017(e)ko ekaina
- 2017(e)ko maiatza
- 2017(e)ko apirila
- 2017(e)ko martxoa
- 2017(e)ko otsaila
- 2017(e)ko urtarrila
- 2016(e)ko abendua
- 2016(e)ko azaroa
- 2016(e)ko urria
- 2016(e)ko iraila
- 2016(e)ko abuztua
- 2016(e)ko uztaila
- 2016(e)ko ekaina
- 2016(e)ko maiatza
- 2016(e)ko apirila
- 2016(e)ko martxoa
- 2016(e)ko otsaila
- 2016(e)ko urtarrila
- 2015(e)ko abendua
- 2015(e)ko azaroa
- 2015(e)ko urria
- 2015(e)ko iraila
- 2015(e)ko uztaila
- 2015(e)ko ekaina
- 2015(e)ko maiatza
- 2015(e)ko apirila
- 2015(e)ko martxoa
- 2015(e)ko otsaila
- 2015(e)ko urtarrila
- 2014(e)ko abendua
- 2014(e)ko azaroa
- 2014(e)ko urria
- 2014(e)ko iraila
- 2014(e)ko uztaila
- 2014(e)ko ekaina
- 2014(e)ko maiatza
- 2014(e)ko apirila
- 2014(e)ko martxoa
- 2014(e)ko otsaila
- 2014(e)ko urtarrila
- 2013(e)ko abendua
- 2013(e)ko azaroa
- 2013(e)ko urria
- 2013(e)ko iraila
- 2013(e)ko abuztua
- 2013(e)ko uztaila
- 2013(e)ko ekaina
- 2013(e)ko maiatza
- 2013(e)ko apirila
- 2013(e)ko martxoa
- 2013(e)ko otsaila
- 2013(e)ko urtarrila
- 2012(e)ko abendua
- 2012(e)ko azaroa
- 2012(e)ko urria
- 2012(e)ko iraila
- 2012(e)ko abuztua
- 2012(e)ko uztaila
- 2012(e)ko ekaina
- 2012(e)ko maiatza
- 2012(e)ko apirila
- 2012(e)ko martxoa
- 2012(e)ko otsaila
- 2012(e)ko urtarrila
- 2011(e)ko abendua
- 2011(e)ko azaroa
- 2011(e)ko urria
- 2011(e)ko iraila
- 2011(e)ko abuztua
- 2011(e)ko uztaila
- 2011(e)ko ekaina
- 2011(e)ko maiatza
- 2011(e)ko apirila
- 2011(e)ko martxoa
- 2011(e)ko otsaila
- 2011(e)ko urtarrila
- 2010(e)ko abendua
- 2010(e)ko azaroa
- 2010(e)ko urria
- 2010(e)ko iraila
- 2010(e)ko uztaila
- 2010(e)ko ekaina
- 2010(e)ko maiatza
- 2010(e)ko apirila
- 2010(e)ko martxoa
- 2010(e)ko otsaila
- 2010(e)ko urtarrila
- 2009(e)ko abendua
- 2009(e)ko azaroa
- 2009(e)ko urria
- 2009(e)ko iraila
- 2009(e)ko abuztua
- 2009(e)ko uztaila
- 2009(e)ko ekaina
- 2009(e)ko maiatza
- 2009(e)ko apirila
- 2009(e)ko martxoa
- 2009(e)ko otsaila
- 2009(e)ko urtarrila
- 2008(e)ko abendua
- 2008(e)ko azaroa
- 2008(e)ko urria
- 2008(e)ko iraila
- 2008(e)ko abuztua
- 2008(e)ko uztaila
- 2008(e)ko ekaina
- 2008(e)ko maiatza
- 2008(e)ko apirila
- 2008(e)ko martxoa
- 2008(e)ko otsaila
- 2008(e)ko urtarrila
- 2007(e)ko abendua
- 2007(e)ko azaroa
- 2007(e)ko urria
- 2007(e)ko iraila
- 2007(e)ko uztaila
- 2007(e)ko ekaina
- 2007(e)ko maiatza
- 2007(e)ko apirila
- 2007(e)ko martxoa
- 2007(e)ko otsaila
- 2007(e)ko urtarrila
- 2006(e)ko abendua
- 2006(e)ko azaroa
“Euskara elkarteek euren helburua birformulatu behar dute”
2022-02-15 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Deustualdeko Prest aldizkarian egin zidaten elkarrizketaren bertsio luzea, Uriolan argitaratutakoa.
Inork gutxik aztertu ditu euskara elkarteak. Txerra Rodriguezek berriz (Derio, 1978) argi zuen doktorego tesia egitea erabaki zuenean ardatz izango zituela. 30 urte mihigintzan. Euskara elkarteek euskararen biziberritzean izan duten eragina 1987-2017 da bere lanaren emaitza.
Euskara elkarteak berrikuntza artefaktu izan direla diozu. Bilboaldean zein ekarpen egin dute?
Bilboaldeko euskara elkarteen ekarpenen artean munarri batzuk daude. Lehenengoa, garrantzitsuena eta ziurrenik Euskal Herri mailan ikaragarrizko eragina izan duena Bilboko Kafe Antzokia izan da. Horren abaroan beste batzuk sortu dira, Plateruena, Ondarroakoa edota Derioko Baserri Antzokia adibidez. Bilboko eta inguruko euskaldunentzako gune erreferentziala izan da, eta da. Beste ekarpen bat, herri aldizkariena da. Euskara elkarteen ekarpen nagusienetakoak dira, nagusiena ez bada. Hirugarrenik, Berbalagun taldeak aipatuko nituzke. Sorrera Donostian izan bazuten ere, eragin handiagoa Bizkaian izan dute, Deustuko taldea beste talde batzuekin eta AEK eta Bizkaiko Foru Aldundiarekin ellkartu zirenean. Ordutik, beste hedapen bat lortu du ekimenak.
Bada ekarpen berririk?
Sorreran aktibazio programak deitu zirenak eta gero Euskaraldia izena hartu dutenak. Lehendabiziko saiakera Egia auzoan, Donostian izan zen. Laster zabaldu ziren hainbat herritara, Deustu, Agurain, Andoain… hori azken urteotako ekarpen esanguratsu bat da.
Duela 20 urte sortu ziren Prest!, Aikor, Anboto, Begitu eta Bizkaie! tokiko aldizkariak euskara elkarteek sustatuta.
Izan dira eta dira euskaldun guztientzako moduko aldizkariak. Aurretik, euskal prentsan, oso euskaldunentzako hedabideak baino ez zeuden, Argia kasu. Duela 20 urte aldaketa ekarri zuten tokiko aldizkariek. Masiboak eta doakoak ziren, eta euskaldun bat zegoen etxe guztietara heltzea zuten helburu. Eta hori asko da. Ziur nago Deustualdeko etxe askotan sartzen den euskarazko komunikabide bakarra Prest! dela. Hori irakaragarrizko ekarpena da. Herri aldizkariek lana sortu dute euskaraz ikasi duten kazetarientzat. Ekarri dute ere bestela sekula idatziko ez zuen jende bat idazten hastea. Ekarri dute bestela publizitatea euskaraz egingo ez zuen jendeak publizitatea euskaraz egitea. Ekarpen horiek mahai gainean jarri behar dira. Hori beste inork ez du lortu.
“Herri aldizkari gabe beste modu batean egongo ginateke”
Baina papera krisian dago eta digitala kudeatzen zaila da.
Gizartearen ibilbidea paperaren kontra doa eta digitalizazioaren alde. Baina digitalizazioa, baliabide aldetik, arazoa da eta, beste alde batetik, komunitatea trinkotzeko erronka handia. Saiakera asko egin dira baina oraindik, salbuespenak salbuespen, tekla hori ez da behar den moduan ikutu. Oso baliotsuak izan dira eta dira herri aldizkariak. Herri aldizkari gabe beste modu batean egongo ginateke gaur egun.
Bilboko Udalak zein erantzukizun du euskararen normalkuntzan?
Udalak ez du lortu hogeitaka urte luzetan eredu izaten. Gizarteari begirako gauza batzuk egin ditu, baina etxea garbitu barik espaloia garbitzera joan da. Hizkuntza eskubideak urratzen dira egun batean bai eta hurrengoan ere bai. Oso deigarria iruditu zait beti eta, konparazioak gorrotagarriak dira, baina Donostiako Udaleko Euskara Zerbitzuan 15 langile daude. Bilbokoan, ejem, horrek dakarrenarekin. Bilboko Udalak badu erantzukizun bat.
Eta elkarteek?
Hamaika ahalegin eta hamaika txiringito. Getxon, Gasteizen edota Iruñean euskararen aldeko herri mugimendua askoz ere indartsuago dago gaur egun Bilbon baino. Nahiz eta hiru hiri horiek oso auzo markatuak izan, euskararen aldeko mugimendua bateratuta dago. Bilbon, ostera, auzoetan antolatzearen aldeko hautua egin da. Eta uste dut horrek hein batean Bilbo osoan eragiteko zailtasuna ekarri diela elkarteei. Auzotartasun horregatik. Horrek zer pentsatua ematen du.
Euskararekiko arreta aisialdian jarri behar dela diozu. Zergatik?
Ume eta gazteekiko gainditu ez dugun axiomatik dator. Euskaraz ikasiko dutenez, euskara erabiliko dute axiomatik. Hori honezkero gainditu beharreako da. Potentzialitatea badute, baina potentzialitatetik garapenera pauso bat dago. Uste dut, era berean arreta gutxi jarri zaiola aisialdiari eta horretan eragin behar dugula. Hutsune nabarmenetakoa da. XXI. mendean denok gaude ikus-entzunezkoen munduan sartuta. Filmak direla, serieak direla, baina baita Facebookeko memeak eta TikTokeko bideoak, eta hor badago mugitu beharreko errota.
“Bilboko Udalak ez du lortu hogeitaka urte luzetan eredu izaten”
Euskara elkarteetan dagoen nekea ere aipagai duzu. Nondik dator?
Nekea egon badago eta neke hori ez da euskara elkarteena bakarrik. Herri mugimendu osoarena da eta euskararen aldeko mugimendu osoarena dudarik gabe. Uste dut elkarteak sortu ziren garaiko antolaketa eta egiteko moduagatik datorrela neke hori. Profesionalizazioaren aldeko apustua egin zuten elkarte askok, eta eredu hori zelanbaiteko krisian dago, ez profesionalizazioa txarra izan delako, profesionalizazioak mugimenduaren ahuldadea ekarri duelako baizik.
Nekeari, zelan aurre egin?
Euskara elkarteek euren helburua birformulatu behar dute. Euskaldunen komunitatea trinkotzea da helburua. Baina inork ez du definitu hori. Helburu lauso batek aurrera egiteko balio du, baina zehaztasun batzuk izateak lagun dezake. Aurrera begirako ikuspegi zehatzagoa behar dute elkarteek. Adibidez, Deustualdean Berbaizuk 20 urtera lortu nahi du hau, hau eta hau.
Zein etorkizun dute euskara elkarteek?
Etorkizunari begira euskara elkarteek gauza asko egin behar dute. Esaterako, lekuko aldaketaren erronkari heldu behar diote. Era berean, antolaketa modu malguagoak behar dituzte eta militantziaren zentzua berreskuratu behar dute.
Militantzia berreskuratu?
Euskara elkarteetan militatzeak zeozer eman behar dio zure bizitzari. Zer? Satisfazio batzuk behintzat.
Korrika eta Euskaraldiarekin, 2022a inflexio urtea izan daiteke euskararentzat?
Espero dezagun, baina itxaropena baino ez da. Korrika eta Euskaraldia asko maite ditut baina 15 egun irauten dute eta bi urtean behin ospatzen dira. Esperantza larregi jartzen dugu kanpainetan. Uste dut egunerokoari behatu behar diogula ohi baino gehiago, hor dago benetako erronka. Mahai gainean ukabilkada emateko urtea da hau, baita bestelako ilusioak sorrarazteko gure jendearen artean, ze hori ere behar dugu. Baina benetako inflexio-punturako bestelako torloju buelta bat eman behar diogu egunerokoari.
Torloju buelta hori, noizko?
2022 urtearen hasieran baino ez gaude, ikusiko dugu.
SAKONEAN
“Militantzia osoa euskara elkartean egin dut”
Mila gairen artean, euskara elkarteak aukeratu dituzu doktorego tesia egiteko. Zergatik?
Duela 20 urte Derion gazte batzuk batu ginen jai giroan. 2003an Tximintx euskara elkartea sortu genuen. Hizkuntzaren inguruko jakintza falta genuen. Orduan hasi nintzen soziolinguistika ikastaroak egiten, euskara biziberritzeko formakuntzan. Militantzia osoa euskara elkartean egin dut. Unibertsitatera bueltatu nintzen eta matrikulatu orduko tesiaren gaia erabakita neukan.
Lortu duzu zure helburua?
Asmo nagusia euskara elkarteen eragina neurtzea zen, baina hein batean hurbilpen bat da. Oso gutxi ikertu dira euskara elkarteak. Oso elkarte gutxik dauka eginda bere buruaren gaineko hausnarketa, bere historia jasota edota sistematizatuta, esaterako, zer lortu duten eta zer ez. Zentzu horretan, hasierako asmoa urardotuta geratu da.
Zergatik dago hain interes gutxi euskara elkarteengan?
Unibertsitatean ez dago ikasketarik. Dagoen bakarra lehengo Euskal Filologia da. Ez dago ikerketa talderik. Nire moduko txanpinoi bat etorri behar da, gaia azalerazi eta zelanbait ikertzen hasteko.
Txakinartoa
2022-02-14 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Derion bada arto mota berezia, Txakinartoa izena duena. Kanpotik ekarria, gure herrira eta inguruetara (Txorierrira, Mungira, Plentzian bada izen honekin kontsuko taldea) moldatu eta gure egin genuen. Ia galduta dagoen arren, oraindik bada nork landua. Eta zertara dator hau soziolinguistikari buruzko blog batean? Ba ez dakit, baina hortik hasi gura nuen.
Izan ere, neuk kontatu gura nuena zen nire herrian (ez bakarrik han, baina bereziki han) euskaldun irakurtzen nautela. Hau da, bada jende bat nirekin beti euskaraz egiten duena eta normalean egiten ez duena. Ez naiz bakarra, ez Derion, ez beste hainbat tokitan. Bada hori txarto eroaten duenik, baina ez da nire kasua. Azken finean, hizkuntzen ostadarrean euskara da nire kolorea. Hori bai, mihilitantzia jarrera honek autozaintza mekanismoak aurreikusi behar ditu, egunerokoa eroangarriagoa izan dadin.
Nik uste dut, gainera, euskararen gorpuzte sozialerako beharrezkoak direla txakinarto funtzioa (bai, lotura larregirik ez du, baina horrela atera zait) beteko duten pertsonak egotea. Eta, horrekin, hizkuntzaren oinarrizko birsorkuntza tasa biderkatzea. Askotan irakurri dut azken aldion Joan Foster-en esaldi hau: “Inork ez digu hizkuntza oparituko, egunero irabazi beharko dugu”. Eta bat nator. Nik hautuen arteko berdintasuna baino ez dut eskatzen. Hau da, nik euskaraz bizitzearen alde egin dudan hautua baldintza berdinetan aplikatzea, besterik ez.
Eta horrek gogora ekarri dit hizkuntza politika merke eta garestiaren arteko ezberdintasuna, baina … hori beste egun batean izango da.
Harri-orri-ar
2022-02-07 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Inertziek gure kontra egiten dute, algoritmoek ere gure kontra egiten dute eta hizkuntza hegemonikoen erabiltzaileek, oro har eta salbuespenak salbuespen, miopia dute. Menpeko topografia, kartografia eta etnografiak bizi ditugu, eta abar. Horrek alborapena dakar eta testuinguru horretan gabiltza gu, lau hankatan. Eta gastatzen dugun euro bakoitza bozka bat ei da. Eta zenbat bozka ematen diegu halabeharrez multinazional erdaldunei? (eta beste asko beharra izan barik!).
Gurearen alde egiteak esfortzua eskatzen du (euskaraz interneten nabigatzeak esfortzua eskatzen du, adibidez). Eta aldarrikatzen ari gara euskararen erabilera erosorako baldintzak, euskarazko gune erosoak, besteak beste.
Eta, horretan ari ginela, ekialdeko zepakoak datoz, zertara eta ekintza prefiguratiboa “asmatzera”. Bulegoetako plangintzatik lokatzezko plangintzara dagoen amildegiaren ertzean, Ezkabapean eta Arga bazterrean. Eta bai, hari beltzak behar ditugu, firu beltzak behar ditugu, gure larruak eta gorputzak zeharkatzeko. Troinuak askatu eta troinu berriak sortu eta sorrarazteko, mitoak sortu ekintzen bidez (abere mitikoak eta metaforikoak gara!). Eta kontrakultura, eta baliabide bako edo gutxiko kultur sorkuntza, eta fanzineak, eta transmisio komunitarioa («Baina ez goitik beherako transmisioa, baizik eta belaunaldien arteko harremanak sustatuko dituena»).
Gure ekintzak deklinatu behar ditugu subjuntibozko orainaldian, hau da, etorkizunari begira. Laba eta kokoekin. Zertarakoak politizatuz, baina batez ere horra heltzeko bideak ere politizatuz. David Graeber gogora ekarriz, gauza bat da beste mundu bat posible da esatea, eta beste bat hori bizitzea, laburki bada ere. Goazen mundu horiek sortzera eta bizitzera.
Lanartea
2022-01-31 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Zorionez, asko dira; zoritxarrez, oso prekarizatuak.
Zorionez, batzeko hautua egin dute; zoritxarrez, oso atomizatuak daude.
Zorionez, poz handiak ematen dizkigute; zoritxarrez, are gehiago emateko modua izango lukete baldin eta euren lana ondo ordaindua egongo balitz.
Zorionez, beharrezkoak dira gure hizkuntza komunitatearentzako; zoritxarrez, errekonozimendu gutxiegi du euren lanak.
Hizkuntza bat biziberritzeko nahia da funtsa, hizkuntzak hiztunen ezpainetan bizi dira eta abar eta bla eta bli. Baina nire lagun, burkide, kamarada eta abar den batek esaten duen bezala, bihotza bai, baina sabela ere bai.
Ondo etorri lanartea, ondo etorri. Eta ea behingoz zuen lanak emaitzak dakartzan. Behar-beharrezkoa dugu gure hizkuntza biziberritzeko euskararen langileek baldintza duinak izatea: idazle, marrazkilari, itzultzaile, aktore, bertsolari edo musikari izan.
Biba zuek!
Epikaz
2022-01-24 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Nora Salbotxek liburuxka aparta idatzi du euskal hezkuntzagintzaren oraingo korapiloei buruz, oraingo eta geroko troinuei buruz: askatu … edo moztu. Ti-ta irakurri nuen, arratsalde batean, baina zati hau goitik behera azpimarratu nuen. Eta blogeratzea erabaki dut:
Eta honen ostean, txaloa jo eta isildu. Hori baino ezin dut egin.
O primeiro que pagou (Sechu Sende)
2022-01-18 // Poema soziolinguistikoak // Iruzkinik ez
Belen Garcia Cosidok istorio bat kontatu zion Sechu Senderi. Berak horrekin poema bat egin zuen galizieraz eta nik euskarara ekarri. Eider Palmouk, Lekandapean, grabatu zuen (poesia para passamontanhas):
Poema itzulia hemen:
Aipamenik aipamen
2022-01-17 // Aipuak // Iruzkinik ez
“Identitate kolektiboak iraunkortasuna ematen dio komunitateari: iragan partekatuaren, orainaldi bateratuaren eta etorkizunaren bizipen jarraituak eskaintzen ditu”.
Ana Gandara
“Inoiz egon den ezagutza handiko talderik handiena dugu; hiztun apartak irrati edo telebistan, edo idazle apartak literatura, zientzia edo eguneroko kudeaketan. Eta haien ondoan, mordoiloz berba egiten duen hiztun masa gero eta handiagoa”.
Andreu Gonzalez
“Hizkuntza indigena batean berba egitea, gaur eta hemen, erabat konkistatu ez den lurralde kognitiboan bizitzea da. Egin dezagun ihes lurralde horietara, bizi ditzagun. Gogoratu hori guztia berba egiten duzun bakoitzean”
Yasnaya Elena Aguilar
“Edozer gauza bilakatu daiteke tradizio. Tradizioa, baina, aktiboa da. Mimesi aktiboa da, analogian oinarritutako interpretazioa. Orainean gauzatzen den iraganeko kontua da, baina orainaldikoa”
Angel Diaz de Rada
“Imajinaziorik gabe, ez dago zientziarik; sorkuntzarik gabe, ez dago zientziarik. Sorkuntzarik gabe, ez dago ezagutzarik”
Jule Goikoetxea
“Armairua” eta “arnasguneak” oso lotuta dauden bi kontzeptu dira. Lehenengoa LGBT+ izateari lotua dago, bigarrena, euskalduna izateari. Eta bien atzean sekulako estresa dago, alegia, gutxituen estresa.
June Fernandez
Nola pentsa, hala mintza
2022-01-10 // Sailkatu gabea // 2 iruzkin
Aurrekoan batek esan zidan premia sozialak euskaratik erantzun behar diegula; bestela, akabo. Eta, orduan, nik beste galdera batekin erantzun nion: zer paper jokatu beharko luke euskarak jendarte berdinzaleagoa lortzeko? Eta hor geratu ginen biok interesante aurpegiarekin zer erantzun jakin barik.
Eta hor gabiltza: mestizatu behar dugu? Hibridatu? Disruptibotik jo behar dugu ala konbentzionaletik? Edo zirrikituak bilatu behar ditugu konbentzionalean guk gura duguna egiteko? Maitasunezko interpelazioak egin behar ditugu?
Izan ere, kapitalismoak (gehitu gura beste adjektibo) desira eta espektatiba berdinak dituzten pertsonak nahi ditu munduko edozein lekutan. Hori dela eta, Sortuk plazaratu berri duen Arnasberritzen izeneko txostenean, honako hau esaten da:
Nora Salbotxek ere antzekoa dio (hezkuntza arloari dagokionez, behinik behin):
Ni bat nator euskara mundu ikuskera eraldatzailearekin lotu behar dela dioen horrekin. Nik uste dut narratiba berriak eta bizipen kitzikagarriak behar ditugula euskaldunok (edo euskarak). Baina, ahaztu barik sarritan titietaraino gaudela denok, ahaztu barik geure larrua asmatzeko askeak izan behar ditugula, ahaztu barik neoliberalismoari aurre egin behar diogula. Eta, kontuan hartu behar dugu egiten dugun edozein ekintzaren eragin pedagogikoa, grina komunitariotik abiatuta, beti.
Eko
2022-01-04 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Orain gutxi Unai Pascualek eta Dylan Inglisek ikerketa baten berri eman dute. Zeharo iradokitzaileak dira ikerketaren ondorioak. Eta horrek berriro ere hizkuntza eta lurraren defentsaren arteko harremana jarri du agerian, nire ustez.
Galizia aldean ere azken aldion ari dira eukalipto, eoliko eta erdaren arteko harremana aipatzen. Eta gurean zer? Nire ustez, Aroztegia edo Ipar Euskal Herrian Lurtzaindiak aurrera eramaten dituzten borrokek agerian utzi dute hizkuntza eta lurraren defentsa eskutik oratuta ibili daitezkeela (eta dabiltzala!). Eta itzela Asier Gogortza argazkilariak egindako hau ere.
Mexikon Futuros Indigenas erakundea sortu berri da. Jatorrizko herrien kide gazteek osatzen dute eta lurraren eta hizkuntzaren defentsa batera lantzen dute. Badute lelo bat, askotan errepikatu dutena: #raizrompecemento. Hau da, sustraiak zementua apurtzen du. Eta euren helburua da euren buruak oihantzea, basoberritzea.
Gure inguruan neu gaztea nintzenean baziren bi pintada ere, nire buruan oraindik daudenak: Bota piñue eta erein porrue, eta Bota piñue eta altza pague (Bap talde mitikoko maketako kanta baten izena da). Eta abar. Xurxo Souto galiziarrak esaten duen modura: Haberá primavera (Udaberririk egongo da). Gure aniztasunaren aberastasunarekin gura dugu mundua zoriontsuago bihurtu. Gure curriculum ekolinguistikoa sustatzeko.
Hitza da gure lurra (Amets Arzallusen berbetan).
Euskara elkarteek zer berrikuntza sozial ekarri dute?
2022-01-03 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Galdera hori pausatu didate eta ahalegindu beharko naiz horri erantzuten. Euskara elkarteen inguruan ondu nuen 2020an doktore-tesia eta gai horri ere oratu nion (beste askori ere bai).
Tesia egiten hasi nintzenean hipotesi batzuk formulatu nituen eta bosgarrena, hain zuzen ere, nire ustez bete-betean egokitzen zaio gai honi. Honela zioen:
Gaur egun, seguruenik, beste modu batera idatziko nuke. Hipotesi horretan, gutxienez, beste bi kontzeptu sartuko nituzke: prototipatzea eta eskalatzea. Eta, hortaz, seguruenik honela geldituko litzateke 2021ean:
Baina, tira, hori iragana aldatzea da eta bego bere horretan idatzitako hipotesia. Tesian euskara elkarteen jarduna, egiteko moduak eta abarrak aztertu ostean, hipotesi hori ondorioetara eraman nuen, ea zenbat eta zer modutan bete den. Eta, seguruenik, hori garrantzitsuagoa da, orain arte esandakoa baino.
Nire ustez, estilo berria ekarri zuten elkarteek euskararen aldeko mugimendu sozialera. Baina euskara elkarteek ere edan zuten euskararen aldeko mugimendu sozialetik eta, beraz, mugimendu horren beste ezaugarri batzuk ere bereganatu zituzten, hain artean berrikuntza sozialak egitearena. Euskararen aldeko mugimendu sozialaren ezaugarrietako bat izan da beti berritzea, jendartea aldatzeko bide horretan esperimentatzea, sormena eta alternatibak eraikitzea ipar. Eta euskara elkarteak, kasu honetan, ez dira inondik ere salbuespena izan: berrikuntza sozial askotxo ekarri dute eguneroko praktikara. Gutxienez, nik bost berrikuntza nagusi identifikatu ditut euskara elkarteen jardunean.
Lehen berrikuntza nagusia tokiko hedabideen unibertsoa litzateke. Berrikuntza nabarmena zekarten hedabide hauek: batetik, tokikoak izatea, hau da, gertutasuna, komunitatea txirikordatzeko aukera eta abar; bestetik, masiboak izateko hautuarekin. Hedabide hauen funtsa (salbuespenak salbuespen mantendu dena denboran zehar) zen euskaldun bat zegoen etxe guztietara heltzea. Masiboak izateko hautu horri loturik, hedabideak doakoak izatea izan zen erabaki nagusietako bat. Baina, bigarrena eta agian apur bat oharkabean pasatu dena, izan zen hedabide hauek ez zirela militanteei edo euskaltzaleei zuzendutako hedabideak. Euskaldun guztiengana heltzeko bokazioa zuten eta bokazio hori praktikara eramaten ahalegindu ziren (eta dira). Horretarako, hautu politikorik gabeko hedabideak izan dira hauek (eduki pluralak landu dituzte, orekak oreka) eta herritarren gertuko gaiak landu dituzte (eta, hein batean, herritarren gertuko hizkeran ere landu dituzte). Gainera, horren ondorioz, lortu dute ia euskarazko beste ezein hedabidek lortu ez duena: produktua, hein batean gutxienez, erdaldunentzako ere erakargarria izatea (argazkiak begiratzeko baino ez bada). Hirugarrenik, hedabideek jende asko jarri dute euskaraz irakurtzen eta jende asko euskaraz idazten (eta denda, taberna eta enpresa asko euskaraz publizitatea egiten). Hedabideen inguruan egindako azterketetan ondorioztatzen da etxe askotan sartzen den euskarazko hedabide bakarra tokiko hedabidea dela (eta inkesta gehienetan eurak dira lider euren lurralde-eremuan). Gainera, azken urteotan hedabide batzuek komunitatea lantzeko hautua egin dute, batez ere sareetan. Emaitzak emaitza, tokiko hedabideez gain, gutxi dira esparru hori landu dutenak. Laugarrenik, hedabide hauek beti ibili dira berrikuntzei adi. Adibidez, hasiera batean eurak izan ziren autoedizioarekin euskal herrietan argitaratu ziren lehenak. Interneterako saltoa eman zuen lehen hedabidea ere tokiko hedabide bat izan zen (Bortziriak eta Baztan aldeko Ttipi ttapa hain zuzen ere), eta euskarazko lehen blog kolektiboaren atzean ere (sustatu.com) euskara elkarteek sortutako Goiena hedabidea bazebilen (beste batzuekin batera). Beste adibide bat litzateke Ttap hedabidea (euskal herrietan gailu mugikorretarako egindako lehen aldizkari digital multimedia). Horren sorreran ere hainbat tokiko hedabidek hartu dute parte (Anboto, Baleike, Goiena eta Tokikom). Bosgarrenik eta azkenik, tokiko hedabide hauek hasieratik tokiko maila transzenditzeko bokazioa izan dute. Hori dela eta, hedabide batzuek eskualderako saltoa egin zuten (adibidez, Uribe Kostan UK edo gaur egun Hiruka, Durangaldean Anboto, Debagoienan Goiena edo Tolosaldean Ataria). Eta hor daude elkarrekin lan egiteko ahaleginak (haietako batzuk porrot egindakoak Gune press publizitate-agentzia edo Asteon telebista-astekaria, kasu), batez ere, azken urteotan Tokikom-en bidez artikulatu direnak.
Bigarren berrikuntza nagusia hitzarmenak izan ziren, hitzarmengintza gurago bada. Elkarteek «asmatu» zuten metodologia hau herrietako dendak, elkarteak eta tabernak euskalduntzeko. Konpromisoan oinarritutako metodologia sistematikoa jarri zuten martxan hainbat euskara elkartek: erakunde batek konpromiso batzuk hartzen zituen eta euskara elkarteek horri aholkularitza eta jarraipena egiten zioten. Metodologia hau, gainera, hainbat udalek ere besarkatu zuten eta euren plangintzetan aplikatzen hasi ere. Eta ez hori bakarrik. Azken finean, euskal herrietan lan-arloa euskalduntzeko plangintzak metodologia honen garapena (itzela da garapena, lan-arlo horren konplexutasunaren ondorioz) baino ez dira. Erabilera-plan horien atzean dagoen metodologia konpromisoan oinarritzen da eta, nire ustez, hitzarmengintzatik edaten du nabarmen. Azken finean, hitzarmenetan esperimentatutakoa erakunde handiago eta konplexuagoetara eraman zuten lan-arloa euskalduntzen hasi ziren horiek.
Hirugarren berrikuntza nagusia Kafe Antzokia izan zen. Bilbon eduki zuen epizentroa berrikuntza honek, baina gero erreplikak beste hainbat herritara hedatu dira: Durango, Elgeta, Ondarroa, Derio eta Gasteiz, besteak beste. Kafe Antzokiak, izan ere, berrikuntza nabarmenak ekarri zituen. Batetik, euskaran ardaztutako proiektua izan arren, beste hizkuntzei ere irekia zen proiektua. Gainera, ordura arte ez bezala, euskaran ardaztutako proiektu batean ez zen ohikoa kokapena non eta Bilboko erdigunean izatea, ez zen ohikoa aldarrikapenez betetako kartelik ez egotea, ez zen ohikoa txukuntasuna, garbitasuna eta abar. Bestetik, ostalaritza-zerbitzua egon arren, zentroa ez zen ostalaritza, zentroa kultur eskaintza zen (bereziki, musika emanaldien kultur eskaintza). Eta hori ere berritasuna zen: euskaldunak eroso egongo diren taberna bat izateaz gain, Kafe Antzokiak kultur emanaldien zentro garrantzitsu bihurtu dira (esate baterako, urteetan Bilbon egon den kontzertu-aretorik garrantzitsuenetakoa Kafe Antzokia izan da).
Laugarren berrikuntza mintzapraktika-programak izan dira. Euskara elkarte batek hartu zuen tandem izeneko metodologia eta gurera egokitu eta moldatu zuen. Bagera euskara elkarteak urratutako bidera hainbat euskara elkarte batu ziren (baita beste eragile batzuk ere, batez ere AEK) eta mintzapraktika-programak hedatu zituzten euskal herrietan. Horrez gain, hasierako metodologia ere garatu zuten eta elkar ezagutzeko ekintza osagarriei sekulako garrantzia aitortu zieten. Izan ere, metodologia honek balio izan du euskara ikasten ari ziren batzuei edo euskara kamustuta zuten batzuei ikaskuntza horretan bultzada emateko eta, hein batean, euskaldunon komunitatera proiektatzeko. Eguneroko sozializazioan pertsona askori eman zaie aukera euskarazko harreman informalak eratzeko, eman zaie aukera hizkuntza-ohitura berri batzuk eratzeko.
Bosgarren berrikuntza aktibazio-programak izan dira. Iturri askotatik edan zuten Donostiako Egia auzoko eragileek lehen programa martxan jartzeko: feminismotik eta ahalduntze/boteretze kontzeptutik, Lutxo Egiak Bilbon egindako performancetik, hizkuntza-ohiturak aldatzeko egin diren ikerketetatik (Aldahitz ikerketa-ildotik bereziki), Kataluniatik inportatutako TELP tailerretatik… Baina, berriro ere, osagai horiek kokteleran sartu eta egitasmo berria «asmatu» zuten donostiarrek. Gerora, garapena izan zuen eta Lasarte-Oriako Ttakun elkarteak gehitu zien bi figura programa hauei: Ahobizi eta Belarriprest figurak, hain zuzen ere. Eta, azkenik, Topaguneak eta Eusko Jaurlaritzak programak hartu, eta Euskaraldia izeneko markapean euskal herrietara hedatu zituzten. Eta, seguruenera, urte batzuk barru, mundu osoko biziberritze-ikertzaileek eta biziberritze-ekintzaileek aztertuko dute eta ahaleginduko dira programa hauek euren komunitateetara zabaltzen.
Berrikuntza guztiak esperimentatu dira herri batean edo bestean, hau da, prototipatu dira eta gero ahalegina egin da beste herri batzuetara hedatzeko, hau da, eskalaz igo dituzte. Bide informalak egon dira kasu guztietan, baina bide formalagoak ere antolatu dira. Euskara elkarteen federazioa den Topaguneko sustatzaileek trakzio-lana egin dute (herririk herri ibili dira behin baino gehiagotan proiektu arrakastatsuen berri ematen). Eta, bestetik, aipatuko nuke berariazko ahalegina egin dela horiek hedatzeko. Adibidez, hitzarmengintza, mintzapraktika eta aktibazio-programei buruzko eskuliburuak argitaratu ditu Topaguneak berak. Hedabideen kasuan ere, asko izan dira antolatutako jardunaldi eta topaketak. Hortaz, zeharkakoa izan da prototipo hauek esperimentatu ostean, hedatzeko eta eskalatzeko egin den lana.
Berrikuntza gehiago aipatu ahal badira ere (Auzoko programa kasu), argi dago elkarteak euren jardunean berritzen ibili direla, batzuetan asmatzen eta besteetan hanka sartzen, normala den moduan. Uste dut aurrerantzean ere berrikuntzei adi eta berrikuntzetan esperimentatzen ere jardun behar dutela elkarteek. Izan ere, jendartera egokitu behar dira elkarteak, jendartea bera eraldatu nahi badute.