Velez De Mendizabal: "Euskara Atsegin Bat Saldu Nahi Dut"

Velez de Mendizabal, Jaurlaritzako kultur arduradun nagusiari elkarrizketa
Eusko Jaurlaritzan Kultur Arduradun Nagusia Da.
Velez De Mendizabal: "Euskara Atsegin Bat Saldu Nahi Dut"
Gasteizko geriatrikoan errezibitu gintuen egunean bertan 34 urte beteberriak zeuzkan. Ez zen, halere, guretzat batere pertsona ezezaguna, ARGIAko irakurle gehienek gogoratuko bait dute azken urteotan gure aldizkariaren kolaboratzailea izan dela arrasatear hau. Horrezaz gain, Altube eta Zaitegiri buruzko liburu bana publikatuak dauzka eta berari zor zaio neurri batetan Euskal Idazleen Elkartearen martxan jartzea.
Duela hilabete batzu hartu zuen Jaurlaritzako kargua, kultur arduradun nagusi bezala baina karterarik gabe. Eta nabaritzen dira horren mugak, berak aitortu digunez. Dena dela, berarekin hitzegitera joan garenean baliagarria izan zitekeela dudarik ez geneukan, hurrengo urteotan euskal kulturaren gauza askotxo bere erabakien menpe geldituko dira eta.
ARGIA.–Kargu honetan sartu aurretik zare bidea? Nolaz Jaurlaritzarako zein izan zen pausu hori?
JOXE MARI VELEZ DE MENDIZABAL.–Bada hona etorri baino batez ere idazleen mundu horretan murgildu izan naiz, eta uste dut horregatik aukeratu nindutela. Ez dut uste Joxe Maria Velez de Mendizabal nintzelako, edo EUTGko ESTEn lizentziatua behar oso herri txiki batetan bizi garela nintzelako aukeratu nindutela. Baizik eta mundu horretan, eta batez ere Euskal Idazleen Elkartean nolabait esateko guzti hura mugituerazi egin nuelako. Nik alde horretatik ikusten dut nire hemengo presentzia. Gero, jakina, mundua hedatu egiten da, askoz handiagoa egiten da eta hortik aurrera beste mundu batetan bizi zara; ez nuke esango erabat desberdina arrazoi batengatik, zuk kanpotik ikusten duzun edo behinik behin ikusi nahi duzun mundua azken finean berberaxe da baina bere karakter espezializatua ematen dioten puntu batzurekin. Esate baterako, nik antzerkia irakurtzen dudalako edo irakurtzeko nuelako ezagutzen dut, baina gero beste gauza bat da montaje aldetik eta bere barneko intringulis hori, nola arraio eramaten den aurrera. Hori izan da gauza berria niretzako. Ez gauza berria zaila delako, baizik lehendik erabili ez dudalako, eta zailtasuna hortxe dago, beharbada nik eza gutzen ez nuen mundu batetan mur gildu behar izan dudala.
A.–Eta murgilketa horren ondoren zein izan da lehen inpresioa?
J.M.V.–Poliki poliki kultur mundu honetan nolabait ohituratzen zoazela ikusten duzu ez dela hain berezia, ha riak betikoak direla, hor bai alde batetik bai bestetik ekonomi munduaren aterkin handi bat dago. Zuk erabili ditzakezu, esate baterako, marxista teorizatzaile handienaren teoria politenak, zer den artea, zer den kultura, etabar... eta azkenean beti, beti, beti bukatzen duzu diruaz hitzegiten. Horregatik diot teorizazioak oso politak direla baina azkenean oinak lurrean ipini behar dituzu, eta horrek ematen dizu nolabaiteko ziurtasuna. Zuk beharbada ez duzu jakingo besteak adina teoria mailan, baina beste puntu horretaz hitzegiten dugunean guztiok hitzegiten dugu hizkera berdinaz.
Laburpen gisa esateko, ni hemen sartu nintzen apur bat beldurtuta, zer topo egingo ote nuen jendearekin; baina gero ikusten duzunean denek berdin hitzegiten dutela, orduan esaten duzu beno, ni ere banaiz gai hori egiteko.
A..–Ardura handiko kargua, itxuraz.
J.M.V.–Hemen egin behar da gauzak garbi euki, diru bat daukazula zenbait alorretan banatzeko, eta saiatu diru hori banatzen ahalik eta hobekien. Eta entzun bati, entzun besteari eta dena hartu baina "inori ez sinistu", komilla artean esan nahi dut. Ez hartu batek bakarrik esaten duena ontzat, baizik eta eritzi guztiak jaso, garbira pasa. aztertu eta ahalik eta erabaki onena hartu.
A.–Dirua banatzea da problema, beraz.
J.M.V.–Noski, eta gainera hor mugatuta zaude. Kultura Sailak bere presupostua dauka eta neure kasuan gainera nik ipini ez dudana, niri eman izan zait eta horretaz aparte ni etorri baino lehen diru asko jadanik zuzen duta zegoen. Ezina izan zait, beraz, hori aldatzea. Hori bai, datorren urtekoekin honez gero ari gara, eta hortxe bai izango da, non eta nola banatu.
A.–Agian galdera indiskretoa izango da, baina nola ikusi duzu zu etorri aurretik Jaurlaritzak zeraman kultur politika'
J.M.V.–Ez nuen ikusten. Beharbada nahi ez nuelako, ez naiz sekula arduratu ondo zegoen ala ez. Ni bakarrik, esan dizuedan bezala eta egia da, arduratu izan naiz Idazleen Elkartearen nire arlo horretan, eta euki genuen bizitza labur horretan harreman asko izan nituenez esan dezaket orduan bazegoela halako joera bat guri laguntzeko. Baina beste mundu hori, esan dezagun antzerkia, zinema, musika, artea... ezezaguna zen niretzat. Eta hortik lehenago aipatutako beldurra.
A.–Eta aurreko politika horrekin alderatuta izango al da aldaketarik erizpideetan?
J.M.V.–Esan dizuet aurtengoa ezin dezakedala aldatu. Baina datorren urteari begira baliteke baietz, batzuek gehitzea eta beste batzuek kentzea ere. Esate baterako, nik neure buruari galdetzen diot gaztedi politikaren alorrean kanpamenduak eta ahorrelakoak egitea ez ote den izango lehengo frankismoaren beste kola bat. Nik oraindik ez dut garbi ikusten gure gaztediak kanpamenduak egitea eskatzen duenik eta hori planteiatzen ari naiz.
A.–Beharbada gehiago konkretatzen hasteko ordua heldu da, arlo konkretuei helduz alegia...
J.M.V.–Antzerki mundua, esate batera. Ni ziur nago gauza batez, «Antzerti»k oraindik ez duela behar bezalako fruiturik eman, arrazoin batengatik, ez du oraingoz promozio bat ere atera. Aurten irtengo da lehenengo promozioa eta ez dakigu nolako fruituak emango dituen baina nik uste dut onak izango direla. Gauza batengatik: beste egunean irakurtzen ari nintzen Clara Badiola eta Amaia Lasa Hungriaren filmean parte hartzen zutela, eta biak «Antzerti»ko ikasleak dira. Niretzako lan polita egin dute filme honetan, irtenbide bat aurkitu dute eta hori niretzat pozgarria da.
A.–Lotura estua ikusten duzu, bada, antzerkia eta zinoma produkzioaren artean...
J.M.V.–Hor bide bat dagoela ez dago dudarik. Gauza bat gertatzen da. Orain ez dugu aktore profesionalik, baina urtero hogeina irteten badira promozioko hemendik bost urtetara gure merkatua aktorez beteta egongo da. Eta azkenean zinema bezalako irtenbide bat eman beharko diogu. Dudarik ez dago kristoren merkatua dela eta horregatik nire asmoa hori bultzatzea da.
A.–Zinemaren munduan, joan den egunean notizia zabaldu zen biltzen hasi zinetela zuzendari eta produktoreekin. Zer berri horretaz?
J.M.V.–Euskal zinema bultzatu, promozionatu eta berreraikitzeko enpresa bat montatzeko ideia agertu zen, eta niretzat pozgarria izan zen, alde batetatik onartzen zutelako guk orain arte subentzio aldetik egindako apurra, eta bestetik promoziozko asmo bat azaldu zelako.
A.–Hor bazegoen zinema babesteko lege baten projektua. Zer dago horretaz?
J.M.V.–Ikusten ari gara. Izan ere, nik ez dakit beharrezkoa ote den, ez dakit gaur egun euskal zinemari korse bat jartzea ona izango den ala ez. Oraindik hain laguntza murritza eman dezakegunez gero, komenigarri al zaigu lege batekin hastea? 100 edo 200 milioi baldin badauzkagu ez al da hobeto zuzendari eta produktoreekin batera ados jarrita lege baten beharrik .gabe bakean banatzea? Gainera, helburu nagusia euskarazko zinema bultzatzea izanda, oso posiblea da lege hau atera nahi badugu Tribunal Konstituzionalera bidalia izatea.
A.–Antzerki eskolaren irtenbide bezala zinema planteiatu duzu, baina horri buruz askotan aipatzen den gala Antzerki Konpainia Nazionalarena da.
J.M.V.–Nire ustez kontatu behar da parte hartzen duenarekin. Hau da, nik komenigarria dela ikusten badut, ni alde egon naiteke, baina beste kolketibo batek esaten badit ez dela batere komenigarria, esate baterako talde pribatuen kontra noalako (eta hau gaur egun oso kontutan hartzekoa da) ba beharbada bi bider pentsatu beharko dut. Esaten badidate ez dagoela problemarik eta, areago, besteak aurrera ateratzen lagundu dezakeela, orduan konforme. Nik ezin dut ezer inposatu. Gainera, nik askotan errepikatzen dudan gauza, ez dugu ahaztu behar oso herri txikian bizi garela.
A.–Horrek interpretazio desberdinak ditu, ezta?
J.M.V.–Konpara ezazu beste edo zein herrirekin. Madrid erdia gara eta kristoren montajea daukagu. Sei Na zioarteko Festibal dauzkagu, zinema antzerkia, opera, etabar. Hau Madrila extrapolatuz gero, egin beharko lituzkete hamabost. Egiten al dituzte? Ez dut uste. Nik uste dut kultura aldetik hemen sekulako saltsa dagoela, eta askotan bakoitza bere aldetik doa. Horixe da niri gustatuko litzaidakeen gauza bat: jakin zer nolako egoeratan ganden Madrid edota Estatuko edo Europako beste edozein nazioekin konparatuta.
A.–Herri txikia garela esan duzu, ba al dago konparatzerik presupostu mallan ere ea proportzioak mantendu edo apurtzen diren?
J.M.V.–Madrilgo presupostua 37.000 milioikoa da, eta gurea datorren urterako 3.000 eta piko izango da. Honi aplikatzen badiogu kupoaren 6'24a, irtengo litzateke 2.500 gutxi gora behera, eta guk daukagu hiru mila eta piko. Beraz, dexente gainetik gabiltza.
A.–Labaienen gestioan, ETB batez ere eta HABE izan ziren helburu nagusiak. Zuk ba al duzu buruan halako xede nagusirik?
J.M.V.–Nik esango nuke zinema, antzerkia eta zinema. Hori lortzen badut ni pozik geldituko naiz. Beharbada musika apto dagoelako, gure iskanbilekin, Euskadiko Orkesta eta Bilbokoa elkarrekiko ezin ikusi horrekin, baina nik uste dut musika ondo dagoela. Gero artisten eta artearen munduan dagoen saltsa-maltsa konpontzea nahiko zaila dela iruditzen zait. Horrek ez du esan nahi horretan ahaleginak egiten ez direnik. Areago, nire asmoa da erakustokiak etabarrekoak dituzten erakundeekin komenio bat firmatzea hilean hainbeste denboraz infraestruktura bezala funtziona dezan. Gure asmoa, beraz, infraestruktura montatzea da, medioak eman exposizioak egin daitezen.
A.–Infraestrukturarena ez dirudi artearen problema bakarrik denik, ezta?
J.M.V.–Infraestrukturaren teoria hau, ahal baldin badut, aplikatuko nioke esate batera antzerkiari ere. Antzerki Taldeei dirua emateak niri halako susmo bat ematen dit. Nik nahiago dut, eta uste dut heurek ere hala nahiago dutela, infraestruktura hori ematea. Nik Donostian baldin badaukat antzoki bat, Bilbon beste bat eta Gasteizen beste bat, areto horiek antzerki taldeei eskaintzeko posibilitatea izango dut. Eta gero, autoeliminaziozko lege hutsaren arauera onak direnak geldituko dira eta txarrak direnak segi.
A.–Kulturaren aspekto bat sorteta da, sortzea eta sortzen denari laguntza eman, baina bestelako kezkarik ere badago, hau da, ze medio jarri jendeak kultura hori jaso dezan eta gainera gustora...
J.M.V.–Ni hona sartu nintzenean ideia batez egin nuen, kulturari zegokion arloan behinik behin euskara atsegin bat bultzatu nahi nuela. Euskara atsegin bat saldu edo eman nahi dut kalean. esate baterako egilearenaganako laguntzak primatu nahi ditut. Nire proposamena onartu ondoren, ziur aski datorren urtetik hasiko gara kanpaina bat egiten konkurso baten bidez idazle batzu hartu eta antzerkia, elaberria, poesia, ipuingintza, saiakera, zine eta telegidoia, e.a. idazteko beka fuerteak emateaz gain publikatzeaz ere arduratzea gustatuko litzaidake.
Gero, liburuek eta aldizkariek gaur egun jasotzen duten laguntza handitu, edo ahal den neurrian gehienez bi bider handiagotu. Eta gero, nire ustez gobernu honek nahiko baztertuta euki duen gai bat eta euskararekin oso lotuta dagoena, haur munduarena. Pailazoak, giñola, musika, etabar luze bat. Horiek guztiak hartu eta zirkuitoan herritatik eraman. Haurrentzako zinema ere, eta Anjel Amigorekin hitzeginda dankat. Eta guzti horrekin uste dut gauza bat lortzen ari naizela, jendeak euskarari beldurrik ez diezaiola izan. Zeren ohituratuak gaude euskaraz gai astunak erabiltze, eta ez ditugu gai arinak eta gauza aproposak egiten. Progama hori izango litzateke, beraz, lehenengoa; gero "Antzerti" eta Orkesta eta nahi duzun guztia baina nagusitzat bestea jotzen dut.
A.–Azken aldian kritikak egin zaizkio Jaurlaritzari ekintza konkretu horiezaz gain kontzientziazio kanpainak antolatzea beti bazter batetan utzia euki duelako. «Euskal Herrian Euskaraz» erakundearen funtzioa gutxi gora behera baina insitituzioen partetik.
J.M.V.–Hauetako egunbatetan hasiko da Parlamentuan Politika Orokorreko Eztabaidarako Lehendakariari idatzi nion txosten batetan berdina ez, baina berdintsu esaten diot. Horrekin esan nahi dizut gauza horiek nireak egiten ditudala eta horregatik azaltzen nion Lehendakariari hori nire ustez beharrezkoa zela.
Askotan galdetu didate ea euskara ikasteko aski den diru asko eukitzea eta horrekin progama bat egin eta listo. Nik ez dut uste gure herri honetan gaur egun diruaz bakarrik lortu daitekeenik herri kontzientzia bat. Eta euskararen prozesu horretan garaile atera ahal izateko lehenik herri kontzientzia sortu behar da.
A.–Baina orain arte ez bada horrelakorik egin problemengatik izango zen, ezta?
J.M.V.–Ez, planteiatu ez delako. Batez ere Kulturan beste gauza batzutan buru belarri sartuta ibili direlako, batez ere ETBn eta indarrik gehienak hortik joan dira. Eta nire ustez nahiz eta despatxuetan denbora asko pasa batzutan benetako problema zein den ikusi gaberik egon dira. Horregatik esaten dizut erabat konforme nagoela kanpainen ideia horrekin.
A.–Azkeneko galdera bezala zera galdetu nahi genuke, hiru probintziatako eremua kubritzeak limitaziorik ekartzen al du?
J.M.V.–Nik hori superatuta daukat. Niri eskatzen badidate Orkesta Nazionala nik edozein lekutara bidaltzen dut. Eta ez da Komunitate Autonomoko Orkesta, Euskadiko Orkesta Nazionala baizik, eta ulertzen duenak uler beza. Nik puntu hori superatuta daukat.
J.L. I.U.

Ez dugu ahaztu behar oso herri txiki batetan bizi garela
Ohituratuak gaude euskaraz gai astunak erabiltzera.'
Gobernuan ere hariak betikoak dira; azkenean jendeak beti diruaz hizketan bukatzen da'
'Hiru probintzien limitazinak superatuta dauzkat'
26-29

GaiezPolitikaEuskal HerrErakundeakJaurlaritza
GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazVELEZ1