Luzaide'ko Egutegiaren Argigarri Bat
1965eko urtarrilaren 03a
Urte gurpilla egutegian aurrera dijoa ta "abon zarretarako aitua dago aurtengoa. Gizen-gizena jarri genduan ormatik zintzilik, baina egunen joanak melartzen eta zimeltzen ekarri du urte barruan Euskal sukaldetan or ikusten degu bere egonen orriak banan-banan eskeintzen.
Illak eta jaioak biotzean dauzkagu ta aien galera ta auen etorrera aldatu du gure ingurua. Urteberriak emango digu egutegi berria ta berriro ostoak kentzen asiko gera urte jaio-berriari. Orrela, ba, gure sukaldetako lagunik onena dan egutegi euskalduna gagoan artu ta asi gera oni ta ari deitzen:
Zein da?
1936'garren urtean jaioa da. Arantzazu'ko Andre Maria'ren koroatzearen urrezko eztaiak zirala ta orduantxe asi zan gure euskal egutegia... Gero, amar urteko ixillaldia izan zuan, eta berriro ormarako aukeran egina, 1947,garren urtean azaldu zan berriro. Au gipuzkoarrez idatzia; gerotxoago. bizkaieraz idatzia, 1952'garren urtean atera al izan genduan.
Gipuzkoerazkoa amasei milla bat salduko dira azkenengo urteetan, baina bizkaierazkoa zortzi millatan itoa zebillen. Ala ere, berriro argitaltzen astekoak gera datorren urtean.
Prantzizkotarren aleginak atera digun gure sukaldetako egutegia onela sortu da urte auetan Besterik gabe utzi ditugu bere egiteko txalogarrian eta beste baten gana jo degu berri billa.
Naparroa' n, Orreaga'tik urbil degu Luzaide. Erderaz, Valearlos deitzon diote. Muga-mugan dago ta gauza bitxi bat ba-du. Mugaren beste aldetik dezu Arnegi. Frantzi'peko erria. Bi erri auetakoak, ala ere, beren bataio, elizkizun eta abar Luzaide'ko elizan egiten dituzte. Beraz, elizaren aldetik ez dute mugarik.
Erri onetan, apaiz gazte batek asiera eman zion beste euskal egutegi bati; Galdezka eraso diogu oni ere.
Don Jose Maria Satrustegi, apaiz jauna dugu erantzuten. Euskaltzaina da ta lan ederrik egin du urte auetan. Joan gatzaizkio:
Berorren egutegi berri jakin nai genduke, ba, zerbait.
Luzaide'ko egutegitxoaren berri ematea erreza da. 1955'garren urtean sartu nintzan ni Luzaide'n.
Bereala konturatzen asi nintzan erritar asko andik kanpo bizi zela. Ba-genuen multikopista bat eta bikarioari esan nion alako zerbait egin genezakela erritik kanpo ziran jendearen artean. Ongi iduritu zitzaion eta biok asi ginen lanean. Lenbiziko alea 1956'garren urteko Otsaillean atera ginuen lenbiziko aldiz Luzaide'n. Ipar Ameriketako artzai zeuden mutil-gazte ta Frantzi'ko lurretan zebiltzan erriko neskatxak, oso ongi artu zuten gure orritxo ura. 1958'garren urteko Eguberritan bialdu genien orritxoaz gainera gure egutegia.
Zertarako asi zinaten egutegi ta orri ori zabaltzen?
Kanpoan bizi ziran erriko seme-alabak beren erriko berriak irakurriaz, jaiolekuarekin lotuak bizi zitezen. Orrela jarraitu degu bederatzi urtez ogei ta amaika zenbaki atera ditugula. Errebistak amar bat orri zituan. Errian ere kanpoan bezin arreta anndia izan zuten gure aldizkaria jasotzeko etxetan eta Principe de Viana'ko laguntza ere izan genuen. Argazki ta edergarriak Bilbo'ko margolari dan Lertxundi'tar Luis jaunari zor diozkagu. Au illabete bat Luzaide'n gurekin egoten zan urtero, ta berak, sos bat ere eskatu gabe, egin izan dizkigu dibujo ta apaingarri geienak.
Ta orain?
Satrustegi jaunak bere erantzunak emanda, utzi gaitu. Eta gu gere aldetik esaten gelditu gera: erri orretan egin dana beste Euskalerriko erri guzietan egin izan balitza, a ze nolako aidea artuko zuan gure euskerak!
Eta onela gogora ditugu lenengo Tolosa'ko Euskal-Egutegia. Au Lopez Mendizabal jaunak atera oi-zuan, eta goguan det oraindik, artean amabi urte genituala, nola asi nintzan egutegiaren orritxoak irakurri nairikan. Ta inork sinistuko ez lukena: artean erderarik jakin ez arren, erderaz ederki irakurtzen nuan; euskeraz, berriz, nere izkera bakarra zala, ezin irakurri orritxo aietako bat ere.
Emendik pasatu eztanak, ezin ulertu dezake nola gerta diteken ori; baina gertatu zaigunok ondo dakigu ala izan zala. Eskoletan erderaz irakurtzen erakusten zigutelako, ez genekian izkeran errez irakurtzen genuan. Euskeraz itzegiten ederki jakin arren, ostera, ezin irakurri ezer.
Orain ba dira gure artean beste egutegi batzuek ere. Auetako bat Bizkaia'n, Larrea'ko Karmeldarrak ateratzen digute: KARMEN'GO AMAREN EGUATEGIA. Ezdakigu noiztik asia dan, baina eskuetan degu 1955'garren urtekoa ta gitxienez ba-ditu orretan amar bat urte bizirik. Egutegi au ez da ormakoa, eskukoa baizik. Liburuxka baten antzera egina da.
Beste bat ere ikusi izan degu, Andre Maria'ren Bietz-Semeak egiña. Korazonistak, alegia. Egutegi au ormakoa, baina ez egonik-egun orritxo bat dakarrena, baizik illabeteka urtea erakusten duten oietakoa.
Laugarrena oraintxe artu degu: Baiona'n ateratzen dan GURE ALMANAKA. Au, Karmeldarrena bezelakoa, liburuxka antzera egina. Laugarren au ere bizi-bizia etortzen da gure bestaldeko euskaldun anaien artean mesede andia egiten du euskera zabaltzen eta indartzon. Au, apaizen eskuetan dago.
Au dek ala bearra! Lau egutegi ta laurak elizgizonen estuetan. Motellak! Gure euskera ezingo degu "klerikalismo" artetik atera. Noiz etorriko ote-zaizkigu gure prakadunak sakristai-usai ori gure izkuntzari kentzera?
Ori gerta bitartean, etsi-etsita egon bearko degu, sotana-artean itoak. Nolanai, gure euskera barreiatu dedilla gure etxe tasukaldetan. Arrera ona egin bear diegu egutegi oiei. Udaran, kaupotarrak gure etxetan sartzen diranean, alako gauza arrigarri bat arkitzen dute: euskerazko Egutegia. Eta egunak kentzen dizkiote, ulertuko ba-lute bezela.
Eta Euskalerritik kanpora bizi diran senide ta lagunen artean ere, egutegi auek zabalduto dute gure erriaren oroitzapena. Ameriketan, Ozeania'n, nun nai euskaldunen lokarri bitez.