Tolosa eta Azpeitia artean, Bidania ondoan, dagoen Goiazko kaxkotik kilometro batera geratzen de "Agirre" edo "Agerre" baserria. Oraindik insignis pinuak erabat jan ez duen paraje zoragarri gorretan. Zai genuen bere jaiotetxean Manuel Egiguren, Boliviako El Beni-ko apezpiku laguntzaile egin berri dutena.

Hogei urte urruti paseagatik, eta erdaraz zerbait esaten duenean amerikarren azentu nagi-kariñoso hori du, ederki mintzatzen da euskaraz. Misiolari. Gureak baino misiolari gehiago eman duen zenbat Herri dago bada munduan? eta frantzi.~kotar; beti izan dute herri ~Ye hearekin egotearen eta apaltasunaren mistika jarraitzearen sona. Hemen gaude sukaldean, magnetofoia lanean ari den bitartean, Manuel Egigurenen arreba Klara (seme bat Sorian), ilobak, eta hauek ekarri dituzten kimu berriak, ...

Hogeita bat urte egin ditu Ameriketan 52 dituen Manuel Egiguren gotzaiak. Colombia, Ecuador, El Salvador, Uruguay, berriz Colombia, Argentina, Paraguay,... eta Boliviara azkenik. Frailetzarako bidea berriz, hainbestek ibili duenaren antzekoa: Arantzazu, Forua (Gernikaren auzo bat, leben herri izana), Zarautz, Olite,... Apaiz egin ondoren berriz Forura «edukadore bezala, edukadore edo desedukadore-edo hola'' aitortu digu berak. Bermeon beste urte batzuk egin eta Ameriketara.

Joan den apirilean egin zuten El Beni-ko apezpiku laguntzaile, eta Goiaz bere herrira etorri berria da. Honuntz etorri aurretik Soriako espetxean preso duen iloba bisitatuz.

Argia.- Haruntza joandakoan izugarrizko txokea izango da lehenik.

Manuel Egiguren.- Haundia bai txokea, ikaragarria. Colombian bertan ere bai. Hori baino nazio pobreagoak badaude baina hango bizimodua ikusita, hango nekazariak nola bizi diren, haien etxeak eta hankutsik eta... Fuerte xamarra izaten da.

A.- Hogei urte honetan asko aldatu al da beren bizimodua?

M.E.- Ez asko, e? Pixkaka pixkaka... eskola gehiena. Eskola aldetik "Banco Mundial", delako horrek eskolak egin ditu. Estranjeriko gobernuek eskolak egiten dituzte, bai, baina fabrikarik ez. Ez zaie komeni. Nola salduko dute beren fabrikazioa Hegoameriketan fabrikak egiten hasten badira?
Orain, aldaketarik haundienak eskola aldetik eman dira . Maisuak-eta oso gaizki prestatuak baina lokal aldetik eta abar duela hogei urte baino askoz hobeto.

A.- Iberoamerikan izango da nazioren bat besteen gainetik bere pobretasunagatik bereizten dena.

M.E.- Haití. Eta hor badu errua Frantziak. Diotenez, Haitik daukan dibisa-sarrerarik sendoena giza-odolaren salmenta da. Hori pobreena, eta analfabetismorik haundiena duena. Gero Ertamerika, Bolivia, ... hortxe.

A.- Bolivian zein aldetan dago zu zauden eliz-barrutia?

M.E.- Bolivia da, nola esango nizueke?, batetik kordillera, Andes mendi haundiak, eta jenderik gehiena hor bizi da, Altiplano deitzen den horretan. Hor bizi den Jendea ketxua eta aimara dira gehienbat, guretzat berdinak baina elkarren artean zeharo diferenteak, arrazaz eta hizkuntzaz.
Altiplanotik behera, bi mila metro inguru horretan Cochabamba eta Tarifa eta holako herriak daude. Eta gero El Oriente esaten dutena dago, oso bajua, izugarrizko beroak egiten dituen lekua. Cochabamba eta inguru horietan urte osoa udaberri eta altiplanoan berriz urte osoan hotz.

A.- Zu bizi zaren lekua orduan Brasil aldera geratzen da.

M.E.- Bai, hirugarren aipatu dugun El Oriente horretan. El Beni da departamentua eta Trinidad hiriburua. Horko apezpiku edo gotzaia aita Anasagasti da oraindik ere, baina nola zahartu den, ... zahartu-edo, oraindik oso gazte eta sendo dago, baina badauzka 72 urte eta gotzai laguntzaile bat nahi zuen, orain ni naizena. El Beni horretan beraz.

A.- Jende askok esango du, eta zerorri ere esango zizuten, ea zer pintatzen duen misiolari batek esan diguzun giro horretan.

M.E.- Ahal duguna egiten dugu, ahal duguna. Gaisotasun arazoak daude ikaragarriak, medizina falta eta... hospitalak ere herri haundietan bakarrik daude eta herri txikietara joan beharra dago, kanoan-eta. Horretan ari dira enfermero, enfermera, monja asko samar daude horretan ibiltzen direnak, sendagaiak eraman, gaisoak bisitatu,... Baina halatan ere ume asko hiltzen da. Medikuntza aldetik batez ere lan asko dago.
Gero egiten den beste lan bat, "lideres campesinos", horiek sortzea da. Gehienak nekazariak direnez gero, nekazariek izan behar dute beren prozesuaren jabe. Dena apaizok egingo bagenu, gure lana paternalista izango litzateke. Laborariak prestatu behar dira, ikastaroak eta eman eta gero beraiek joan daitezela beren herri koskorretara, jendea elkartu erazi, hitz egin,..."concientización'' esango genukeena. Gauetik goizera ez duzu fruitua ikusten baina... Leku horietan merezi duen lan printzipala hori dela uste dugu.

A.- Guzti hori misiolari klasikoen eskemetatik ateratzen da, ez?

M. E.- Hegoamerika osoko gotzaiak elkartu zirenean, Mexicoko Pueblan, hori erabaki zuten, lanik printzipalena "Comunidades de Base", horiek eratzea. Brasilen bertan badira 90.000 Goiaz edo Bidania bezalako herrixketan. Lehen urtean behin elkartzen ziren nekazariak, edo bi urtetik behin. Apaiza joan, umeak bataiatu, ezkondu nahi zutenak ezkondu eta etxera. "Cristianar a todo el mundo y emborracharse todo el mundo". Ez zuela merezi eta laborariei ikastaroak ematen hasi zen: gaitasunik gehiena zeukatenak herri haundietara eraman bi hilabetetarako eta han ezi, biblia aldetik, kooperatiba aldetik, eraketa guztietan,... Gero "lideres campesinos'' horiek bakoitza bere herrira itzultzen dira eta igandero jendea biltzen hasten dira. Jaunaren hitza hospatu, kantatu, eta gero arazoak hitzegin, bide bat egin behar dela, edo ea argirik jarri daitekeen, gaixoak direla, alargunak, eskola bat egin behar dela, ... klase guztietako hobekuntzak laborariak berak izan daitezela eragingo dituztenak.

A.- Askotan esan da, eta ARGIAn bertan ere azaldu zen, Guatemalako katekista hark bere bizitza kontatzen zuenean, errepresio latza jasan dutela lider horiek.

M. E.- Ertameriketan asko. Izen ezberdinak dituzte, "animadores de base", "lideres campesinos" "catequistas" ... eta hor Guatemalan eta Salvadorren-eta asko zigortuak izan dira. Baita Brasil eta Paraguayen ere.

A.-Lehen medikuntza aldetik egin beHar duzuen lana aipatu duzu. Hori ez al da estatuaren eginheharra?

M.E.- Leku horietan urruti geratzen diren herriak erabat hondatuak geratzen dira. Gero Ameriketako estatuak pobreak direla ere egia da. Errua nork duen? Denok errua...! Europak ere bai, Iparramerikak ere bai,... Erosten dituzuen lehengaiak, merke erosten dituzue, eta saldu berriz zuen produktuak garesti saltzen. Armamentua ere galanki saldu...! Orduan, hango estatuak pobreak direla oso egia, hango aberastasuna oso esku gutxitan dagoela ere oso ikusia, eta gobernuek interesik jartzen duten ere ez dakit. Gobernuek baino erru gehiago aberatsek, baina gobernuan ere beti aberatsak egoten dituk! Gero, dauden lekuetan mendikuak gaisoen alde ahal duten guztia egin zaleak balira ere,... baina, bai zera!, bizi eta kito. Pobreen odola txupatu eta hura ere katean sartuta, goitik beheraino. Oso aberatsa ez da izango baina hark ere ahal duen guztia kendu. Katean sartuta asko daukana eta medikua ere.

A.- Oinarri komunitate horiek usain politikoa berehala hartuko duten beldurrik ez al dago?

M.E.- Hegoamerika guztian usain politikoa dago. Erlijioak beti dauka koxka hori. Egia da kateskista-eta zigortuak izan direla. Ez politikan zuzenean sartu direlako, baina hasten badira beren eskubideak eskatzen orduan goitik kolpea. Horixe gertatzen da. Behin herria organizatzen denean, eta konzientzia hartzen duenean, ... badakite hobeto bizitzeko eskubidea dutela eta eskatzen hasten dira.

A.-Nola dago egoera Bolivian?

M.E.- Bolivia beti izan da oso nazio berezia, inestablea. Urte baino lehendakari gehiago izan dira, urteko bat baino gehiago. Nork sufritzen du? Herriak sufritu behar beti!

A.- Baina aldaketa horiek nabaritzen al dira herrietan?

M.E.- Kapitalean bai, eta hiriburuetan, mugimendua nabari ohi da.
Baina herri txikietan ezta enteratu ere ia, politika eta gauza horiek... nola kulturarik ez duten, analfabeto asko dagoen, haiek bizi eta kitto. Jaio gaituk eta holaxe izango da mundua eta holaxe segi. Bestalde, nazio ikaragarri haundiak dira. Gu bizi garen lekua esate baterako: biderik ez dago ia Espainia erdia bezain zabala, distantzia ikaragarriak, jende gutxi... 160.000 km2tan 150.000 lagun besterik ez da bizi. Jendea oso sakabanatuta bizi da, erreka ondoetan-eta, hemen famili bat, kilometro batera beste bat. Indio baino gehiago, holakoak gutxi daude, mestizoak dira gehiago, erreka ondoan jaio eta arraina janaz eta... bizi! Ze egunkari eta ze zera! Transistorra, bai, asko zabaldu da Hegoameriketan.

A.- Kontserbatzen al dute beren hizkuntza?

M.E.- Ni nagoen lekuan, herri guztietan beti dago laborari indijena talde bat. Egiten dute erdaraz ere, emakumeek oso ondo ez, baina egiten dute gizonek behintzat. Orain beren artean euren hizkuntzan mintzatzen dira. Gainera herri bakoltzak diferentea. Gure departamentuan herririk haundiena Trinidad da. Eta indijenek badute beren "Cabildo Indigena", esaten dena: han "lenguaje trinitario", egiten dute. Bizimodua ere eurek antolatua daukate, jesuitek orain mende batzuk "reducciones", haietan antolatu zituzten bezala berdin berdin, oso modu demokratiko batetan. Pobrezian biziko dira, bainan beren antolaketa osoa daukate. Haur bat bakarrik geratzen bada, berehala izanen da hartuko duen familia bat, gaisoak zaintzen dituztenak oraindik ere "rabadesas", deitzen dira. Zaharrekin ere benerazio haundia dute, beren mixerian oso ongi atendituak daude. Guk baino humanismo haundiago dute. Kanpotik beste laborari batzuk etorri direla? Dutenetik hehintzat eskainiko diete, jana, lotarako lekua,...

A.- Baina herri guztiak besteengan dik bereziak, hizkuntzan ere.

M.E.- Hori da. Trinidaden Trinitarioak. Hurrengo herria Santa Ana: han beste indijena batzuk daude, be ren hizkuntzarekin, zeharo ezberdina. Madalenan "indigenas madalenos", zeharo diferenteak. Orain berrehun urte bezala bizi direla esango nuke. Nola gu ezin garen ibili herri guztietako hizkuntzak ikasten, eta erderaz egiten dutenez, ez dugu hizkuntza indijenarik ikasi. Herri bakoitzeko hizkuntza berezia ikasten hasiko bagina, bizitza guztia horretantxe pasa behar. Altiplanoan beste gauza da: jende asko da "ketxua", edo "aimara"dakiena. Horregatik hara doazen apaizek hizkuntza horiek ikasi egin behar.

A.- Baina ketxuatarrak eta almaratarrak nahasian bizi al dira?

M. E.- Nahastuta bai, eta bi hizkuntza ezberdin. La Paz hiriburuan bietatik aurkituko dituzue kale batean. Orain, elkarren artean ulertzeko erdaraz defenditzen dira.

A.- Zer moduz konpontzen zarete Bolivian Eliza eta Agintariak?

M.E.- Pasa izan dira une gogor sa marrak. Momentu honetan, unibertsitariek eta sindikatoek-eta, agintariekin arazoren bat dutenean, azken bi urte hauetan behintzat, elizarengana etortzen dira bitartekotza egin dezan. Hori batzutan egitea ona izan daiteke, baina hori sistematzat hartzea arriskugarri samarra ikusten dut. Hobe da bakoitza bere aldetik.
Eliza gobernuarekin gehiegi sartzen baldin bada hartu ematen, egia esateko momentuan salduta dago. Nahiago dut Elizak bere bidea eraman dezala, gizonaren eta eskubideen alde, ez lotu. Bolivian alde horretatik Eliza gero eta gehiago ikusten dut ari dela obrero eta nekazarien alde jokatzen.
Une gogorrak izan dira bai; Garcia Mezak agintea hartu zuenean adibidez kristau talde batzuek asko sufritu dute.

A.- Vaticanoren jokabidea ere askotan aipatu ohi da. Esaten da, adibidez, El Salvadorren Romero artzapezpikua hil zutenetik elizak atzera egin ote duen.

M.E.- Romero ia bakarra zen, horixe, profeta bat, apartekoa. Bere indarrik duen pertsonarik ez dago orain Salvadorren, hori halaxe da. Orain, holako gizonak gutxitan sortzen dira, eta Salvadorreko elizan Romero zena bezalakorik alde horretatik egia dela uste dut. Hango gotzai eta apaizek Romeroren urteetan bezala ez dutela jokatzen? Ez nuke esango, ez dut ezagutzen oso ondo Romero hilez geroztik Salvadorreko prozesua nola izan den.

A.- Zein egoeratan daude orain giza eskubideak Bolivian?

M.E.- Garcia Mezaren garai horretan izan ziren prolemak. Gotzaien azken Batzarrea Trinidaden izan zen, eta hor dokumentu bat atera zen, giza eskubideak, askatasun sindikala, eskubide politikoak, droga esportazioa... nahiko gogor aztertzen zituena. Joan den apirilean izan zen hori. Handik astebetera-edo deklaratu zituen gobernuak askatasun sindikala, amnistia politiko osoa, unibertsitate autonomia, ... eta betetzen ari da. Ni honuntz etorri nintzenean atzerriratuak zeuden politikoak etortzen ari ziren eta... Nire ustez, arazo horietan une honetan ez dago prolema haundirik, une honetan.

A.- Eta hemendik aurrera norantz joko duen ikusten al da?

M.E.- Zer gertatuko den asmatzea ez da erreza Bolivian. Hauteskunde demokratikoak datorren urtean izango direta esaten dute. Zer gertatuko den? Torrelli horrek, esate baterako, orain hilabete batzuk amnistia eman du, datorren urterako hauteskundeak agindu ditu... eta orain beste bat jarri da, handik hilabetera.
Dena dela, Sudamerikan oso prozesu latza datorrela uste dut. Gero eta gehiago nekazariak kontzientzia hartzen ari dira, ezberdintasunak ikaragarriak dira, mixeria haundia, behartsu ikaragarri, aberastasuna esku gutxitan... eta horrek nahi ta nahi ez ekarriko ditu arazo galantak. Nik hala pentsatzen dut, datozen urteetan gauza asko pasako direla eta sufritu ere asko sufritu-beharko duela Hegoameriketako kontinente horrek.

A.- Prozesua Ertameriketan hasi ote den itxura ere badauka.

M.E.- Mundu guztiak ikusten du zentroamerikan zer gertatzen ari den. Gutxi gora behera Hegoamerika osoan horrelako zerbait jazoko den? Baliteke, beliteke.
Gero, gertatzen den beste hau ere hor dago: demografiaren indizea hogei urtetan bi halako egiten da. Orain 300 milioi badira hemendik hogei urtetara 600 bat izango dira, eta horrek asko esan nahi du. Nekazariak berriz gero eta gehiago ari dira hiri haundietara inguratzen. Buenos Aires, Sao Paulo, ... 12 milioi biztanle-eta dituztenak. Hor derrigor saltsa eta sua sortuko da.
A.- Europa aldean, eta Euskal Herrian ere bai, mugimendu radikalak erlijiotik aldendu diren bezala, Hegoameriketan asketan erlijioa eta iraultza elkarturik agertzen dira. Nola esplikatzen da hori?

M.E.- Iberoamerika "kontinente sakral", bat dela esaten dute. Nola esplikatuko nuke... gizonak mundua Jainkoaren eskuetan uzten duela mundua Jainkoak konpontzen duela eta guk errezatu eta horrela konponduko direla munduko arazoak. Bestalde, nekazariei katastrofeak etortzen zaizkio, euriteak direla, peste edo izurriteak, beraiek ez dakite nola konpondu, eta "egongo duk hor arreglatuko duen norbait", pentsatzen dute, eta bere eskuetan utzi.
Alde horretatik oso mundu sakrala da. Nekazariekin Jainkorik gabe ezin duzu ezer egin. Nik ere lehen zera pentsatzen nuen "hablar con Dios con el estómago vacio", alferrik dela hala pentsatzen nuen nik ere. Eta konturatu naiz Hegoameriketan horrela hitzeginez geroz jende guztiak ihes egiten digula. Hobe dela hasierako egunetik Kristotaz hitz egitea: "Kristo etorri da mundu honetara baina estomagoa betetzeko, e? " Kristo alde batera utzi eta lehenengo sabela bete behar dela esanaz-eta han ez daukazu ezer egiterik. Arazoa zera da: ze Kristo sartzen duzun: jendea trankiltzeko eta "aguantatu ezazue dena eta gero zerua eta... ", horrela hitz egin ala beste Kristo bat aurkeztu.

A.- Alde haundia al dago indioen erlijioetatik kristautasunera?

M.E.- Bolivian dauden indioek orain dela 300 urtetik hona, jesuitek sartua, kristautasuna daukate, ez da haientzat beste erlijiorik. Beste gauza oso ezberdina da Amazonasetako-eta indioena, ez bait dira kristauak.

A.- Jende askok galdetuko dizu: ea zentzurik baduen oraindik misiolari josteak. Honez gero bertan ere koadroak antolatzen hasiko zineten.

M.E.- Beno; une honetako gure lan printzipala horixe da: lehenbait lehen bertako koadroak eratu daitezela. Zer pasa da lehen? Nola hemen beti zegoen "harrobia" hangoa ez zen lantzen, errexagoa da: dirua jarri behar duzu, gazte jendea prestatu, ... Zerorren herriko jendearekin lan egitea samurragoa da bestalde. Kultura berdina-eta. Batetik gaizki ari ginela konturatu gara, eta bestetik hemen ez zegoela haruntz joateko inor. Behar bada horroxegatik, "harrobia", bukatu dela konturatu garelako, hasi gara zer egin pentsatzen. Baina momentu honetan hango atzerritar guztiek alde egingo balute, koadrorik gabe geldituko lirateke. Hori da gure lana, koadroak, bertakoak, sortzea, batez ere seglarrak. Ea beharrezkoak izango ez garen momentua iristen den.

A.- Baina orduan ere zu han geldituko zara. Honez gero hara egina egongo zara...

M.E.- Hara egina nago, bai. Baina behin erretiroa hartutakoan zer egingo dudan ez dakit. Ordukoa orain galdetuz gero akaso etorri egingo nintzateke. Orain, hemendik hamabost urtetara zer pentsatuko dudan ez zekiat, bizi baldin banaiz.

AGINA