Teatrocirco: "Ubu salda"
BIZKAIA; Rockeroak kaialdean U.H.F., Mogollón eta Asco. Beste giro bat. Anfetak, whiskiak, kazadora beltzak. Jendea mugituz. Eszenarioa igoz. "Mundua jazzero eta hippye zikinez beteta dagoela" esanaz. Aurrera. Guk bietan hartu genuen parte. Kaiakoa animatuagoa zegoen.
ILAK 18 Goizean: Euskal jazza (edo horrelako zerbait) Quasar (Bizkaitik), Kursaal (Gipuzkoatik), Manu Diego de Sumonte (Biz); Alen (Biz); Klabelin Komik.
Esan dutenez jende gutxi entzuten.
Enteratu naizenez Alen irabazle.
Eske nik ez nuen izan jaikitzerik. Jota nengoen. Zergatik ez duzue pasatzen arratsaldera euskal saioa? Ez du pena merezi? Ea bada.
ART PEPPER. Saxoa. Bera txuria eta besteak beltzak. Zilbor ederra eta gustora jotzen. Zerbait nabaritu baldin bazitzaion hori izan zen gustora jardutea. Guztia emanaz azken saioa baitlitz. Taldeak erritmo ederra ematen zion bakar saiotan saxo uhinkadetan murgiltzeko. Jazz arina, gorputzaz jarraitzekoa.
WODDY SHAW. Tronpeta beltza. Suabea eta oso estilizatua. Tekrukoa. Guztia prestatua. Halere"hardhop" delakoaren muinatik haruntz. Bi hauen saioa izan zen nere ustez onena (kontzertu mailan). Bi jazz mota ezberdinak, konplementarioak. Alderantziz jarri bazituzten (Woody lehenik) hobeago.
KAIA. Berriro berbena. Festa giroa. Jende pila bat oso berandu arte.
ILAK 19 LA ROMANDERIE. Jazz baino folk edo berbenero edo horrelako zerbait. Jazz jotzeko instrumento arraroak (arpa, eskuisonua).
Doinu ezagunak (mazurkak eta dantzak). Jende guztia txaloz laguntzen. Pozik gehienak. Atseden labur bat hainbeste jazz entzun ondoren. Eta azkenik jaun andreak aurtengo jazzaldiari bukaera polita emateko ALL STAR BIG BAND. Hau da, izar guztien banda handia. Hainbeste beltz dagoen tokian seguru erritmoa. Eta halaxe. Zirkoan bezala. Nor gehiagoka. Bakoitza bere instrumentoan nagusi. Zaharrak guztiak. Azkenean blues bat eta etxera. Asko eskatu zuen jendeak errepika baina ez ziren atera. Bi edo hiruk bere kontura jo beste zerbait eta kitto. 17 beltz zahar, haiek nekatu eta berotu ziren.
KAIA. Oraingoan ezer ere ez. Hutsa. Nekatua jende guztia. Besterik ez.
Badirudi antzerkigintza arnasberriak hartzen hasia dela; laster Eusko Jaurlaritzaren Kultur Sailak sortuko duen Antzerki Zerbitzua eta Antzerki Ikastaroa horren adibide izan daitezke, bainan agian ez dira izango horren adibide. Bitartean inguru hanetan bada lanean ari den talderik. TEATROCIRCO taldea osatzen dutenek lan bat prestatu dute: "Ubu Salda" euskaraz, "Pastel Ubu" gazteleraz. Berau Tolosan eta Donostian eskeiniz eta udan zabaltzeko asmoz. Beraiekin elkarrizketa hau izan genuen.
Ez zait gehiegi gustatzen liburu batetan edo filmeetan haur bat azaltzen bada protagonista gisan. Duela hogei edo hogeitabost urte laket zitzaizkidan umeen istorioak, hala uste dut behintzat, baina ez kaso haundirik egin, guzti au ez baitzaizue inporta eta beharbada ez da egia izango; memoriak alde batetara uzten nau, gero eta gehiago. Truman Capote-ren lehen elaberria irakurri nuenean aski gozatu nuen, ez dakit inola ere zergatia, eta ez nuke ene barneko arrazoiak kanporatzen jakingo. Orain dela hamabost bat egun Bruguerak atera berria duen nobela hau ("Otras voces, otros ámbitos" izeneko liburua,- espainolez) berrirakurri dut eta ez zait batere gustatu. Norbaitek esan diezadake horrek ez duela ezertxo ere adierazi nahi, berarentzako batipat, eta egia borobila litzateke. Nik ez nioke deus ere esango, edo zerbait erantzutearren, ez direla hogeitamalau urte alperrikan joan.
Errepika izaten da Truman Capote-ren urrezko legea. Eta errepikatuz bermatzen du nolabait bere nortasuna. "Otras voces, otros ámbitos"-en agertzen den Joel umea, "El invitado del dia de acción de gracias". "Deslumbramiento" ipuinetan azaltzen diren haurrak, "El arpa de hierba" eta beste zenbait ipuinetakoak era berdintsukoak dira. "Desayuno en Tiffany'sen ateratzen zaigun Holly Golightly famatu hori, nahiz eta neskato ederra izan, umetxo bat besterik ez da, azken finean. Eta denak Truman Capoteren pertsonaren atalak, honen nortasunaren osagarri eta ezagugarri. Baina Capote ume handi xamarra egin zaigu honez gero, nahiko hazi baita. Homosexual hazi denez geroztik haurren eta nagusien mugetan gelditzea erabaki du. Ongi eta bere onerako bedi. Hala bada, ez du. nahi izan edota ez du jakin maisuen pausua zuzentzen. haien arrastoa hobeagotzen.
Ameriketarrengan nobelistarik onenetakoa Henry James izan dugu, horretan dudarik ez. Henry James-ek zortzi urte zeraman lurpean Capote jaio zenean, 1924. urtean. Nahiz eta honek James-en lanak nahiko ondo ezagutu. ez du jakin Capotek "Otras veces, otros ámbitos" liburuan James-en estilo gotikoa, teknika barrokoa gainditzen. Bestela irakur ezazue, mesedez, honen "La vuelta de tuerca" (izen honekin argitaratu zuten espainolez), maisulan itzel hori. Biak antzekoak bai, baino guztiz ezberdinak. Gure kamalehoia oraindik ume koskorra zela dirudi.
Kritiko guztiek berehala konparatzen dute Capote-ren lanak Carson McCullers-enekin. "Demokrazia" batetan omen gaudenez, edozein gauza esatea libre omen da; hala diote behintzat. Literaturgintza betidanik "Errepublika" izan ohi da eta literaturzaleei zilegi zaigu gezurrak esatea. Carson McCullersen "La balada del café triste'' leituz ikusten dugu nola Capoteren ikasnahia ari zen handitzen. Faulkner eta McCullers-en eragina nabaria da Capoterengan. Hirurak Estatu Batuetako hegoaldean jaioa-, Faulkner Mississippin, McCullers Georgian, eta Capote New Orleans-en. Honek Alabaman igaro zuen gaztaroa. Lurralde haietako istorioak kontatuko dizkigute, kasik pertsonaia berberak agertzen zaizkigularik. Faulkner maisu bikaina gerta daiteke edozer gauza ikasteko baina nahiko gaitza bere idazlana gainditzen. Literaturaz ari bazara gonparatzen ibiltzea derrigorrezkoa da, nahita nahiezkoa. Beraz Faulkner ez baduzu ezagutzen, Capote txit idazle ona irudituko zaizu, seguraski.
Iparameriketarrek sartu dute idazteko estilo arin eta bizkor hori mende honetan, kazetagintzaren eraginez. Capotek, kamalehoi gisa, aski ongi ikasi du estilo berriaren teknika eta bultzada handi bat eman dio gainera estiloaren hedatzeari. 1950.urtean argitaratu zuen "Color Local" izeneko liburua. Bidailiburu atsegin honetan idatz teknikaren jabe eta maisu bezala agertzen zaigu. Italia, Tanger eta Andalusiatik egindako bidaiaren berri eskeiniz, bere gogoetak ematen dizkigu. Guztiz atsegina benetan jaso zuen Espainiari buruzko ikuspegi ohiturista.
1958an idatzitako "Desayuno en Tiffanys'ek" eman dio Capoteri ospe eta entzuterik handiena. Batipat gai horretaz egin zuten filmearengatikan. Ia bere lan guztietan bezala lehen pertsonan idazleak berak kontatzen dizkigu 18urteko neskato horrekin izan zituen harremanak. Erdi "vamp" erdi umetxo Lolita-ren kutsua darion Holly Golightly zoragarri hori, gure atseginerako. Euskadin erraz aurki dezakezue ninfa horren antzeko neskato piloa. Gezurra noski.
Eta azkenean, 1966ean, maisulan bat. Gutxitan bildu izan da nobela batetan hain ongi kazetaritza eta literatura elaberri poliziako honetan bezala. "A sangre fria" (I n Cold Blood) izango da ezpairik gabe bere libururik ezagunena eta irakurriena. Gehientsuek ere ikusia dute pelikula. Nobelaren irakurtzeaz zehazki azter dezakegu hilketa baten berreraiketa. Badirudi izugarrizko erraztasuna eta finezia erabil dezakeela horrelako gaietan. Duela gutxi azaldu duen azken liburuan ere garbi nabari zaio aisetasun itzela gai poliziakoak ukitzeko. "Música para camleones" (1981) honetan denetatik daukagu: oroimen autobiografikoak, elkarrizketak, erreportaiak, ipuinak eta abar. Berehala ipuin luze bat hautatuko nuke, izugarri ederra: "Ataúdes tallados a mano", marabila bat zinez. Ipuin poliziakoa, estilo plastiko eta bizkor batez idatzia, bukaera harrigarriz amaitua, inoiz egin duen kreaziorik onenetakoa. "Hospitalida'd" ipuinean, berriz, Faulkneren influentzia dakarkigu berriro. Beti bezala bere gairik maiteenak ere ikutzen ditu: homo: sexualitatearen arloa "Deslumbramiento"); neskato eta nagusien arteko arazoak ("Hala desconocido"); beti gazte dirauen emakume ahantziezinari omenaldia ("Una hermosa criatura: Marylin Monroe"). Truman Capote-ren ezaugarririk nagusiena bere egongaiztasuna litzateke, bizitza beran eta baita bere idazlanetan ere. Idazle irregularra, neurri gabekoa, batzutan desorekatua eta bestetan gorengo gailurrak eskuratzen dituelarik. Estilo bereziaren tekniken jabe, orijinaltasun eta imitazioen mugetan higitzen da noiz aiseki, eta zenbaitetan noraezean edota estropezuz. Kamalehoi izatea ere ez da gauzarik errezena gertatzen; irudimen franko eta teknikaren ezagutza behar baita. Gaur egun ez dira nolanahi kausitzen. Errekutso horietaz aspaldi jabetu zen Truman Capote. Nahiko esten dugu. Oraindikan gazte, kamalehoi itxuraldaketaren zai geratzen gara.