Isaak Lopez Mendizabalekin Euskaraz eta Euskal Herriaz
ISAAK LOPEZ-MENDIZABAL
Euskaldun bakoitza bere buruaren errege izan da.
Ezjakinek bakarrik baztertzen dute euskara.
1879garrengo Apirilaren 1 ean jaio zen Gipuzkoako Tolosan. 96 urte bete ditu, berez, aurten. Edonor ez da iristen urte oietara.
Filosofia y Letras eta Derecho arloetan egin zuen doktoradutza. Euskal Herriko kondaira eta Gipuzkoako fueroak izan ziren aztergaitzat artu zituen gaiak.
Amairu izkuntzaren jabe dugu, baina bakarra darama biotzean: euskara. Euskara ikasten, erakusten, indartzen eta zabaltzen saiatu da bizitza osoan. Asmo orrekin eginak ditu iztegia eta gramatika.
Baina umeengan ikusi du Isaakek euskararen etorkizuna. Ikastolak sortzen eta umeentzat liburuak egiten saiatu da. Zenbakirtia egin zuen 1913an, Umearen laguna 1920an, Martin Txilibitu 1931ean. 1925garrenean argitara eman zuen XABIERTXO izan da ezagunena eta famatuena, agian. Ikastoletan asko erabiltzen da liburua da oraindik ere.
Isaak ez da lurrez eta tokiz erraz alda daitekeen landarea. Sortutako eta jaiotako lurrean bota ditu zainak. « Ni eta nere aurrekoak etxe ontan jaioak dira. Emen daramazkigu berreun urte, inprimategia ere badaramatza beste orrenbeste leku ortan», esan dit.
Oroitzapen asko du adin ontako aitona batek. Ango eta emengo gertaera, lagun eta kontuen berri emanaz asi zait izketan. Itz-jario aundiko gizona dugu Isaak. Zein dira zure bizitzako oroitzapenik gozoenak eta garratzenak galdetu dio tartetxo batean.
Zer esatea nai duzu? Nere poz bakarra lan egitea izan da. Euskararen eta Euskalerriaren alde beti lanean jardutea. Orrek bete du nere bizitza. Ezbear aundiak izan dira gure etxean. Lau gerrate ezagutu ditu eta jakina beste ainbeste lapurreta. Ogeita amar urtetako atzerria ere ezagutu dut. Baina ori guztia erraz eraman dut. Gorputzez bakarrik egon naiz atzerrian, biotzez eta lanez beti Euskal Errian egon naiz, Euskararen eta Euskal Erriaren alde bear ainbat lan ezin egin aal izatea izan da nere pena bakarra.
Fueroei buruz egin zenuen doktoradutzako azterketa. Zer iritzi duzu lege oietaz?
Oso buruz eta zentzuz egindako legeak dituzu. Alako askatasunik, demokraziarik eta nortasunik zuen beste erririk ez zen munduan garai artan . Euskaldun bakoitza zen bere buruaren jabe, euskaldun bakoitza zen errege. Batzarreeetan artzen zituzten denei buruzko erabakiak. Guztien artean jartzen zituzten legeak. Erri baten buruzpidea eta nortasuna garbi adierazten dituzten legeak dituzu.
Euskal Erriko historiaz arduratu izan da Isaak. Maai gainean du Jesus Altunaren "Lehen Euskal Herria" liburua. Zer diozu Euskal Herriaz galdetu diot.
Ara, nik ez dut ikusten, baina Itziar nere alabak irakurtzen dit Jesus Altunaren liburu au. Zoragarria da. Beti izan dut onelako gauzatarako gogo izugarria. Erri arrigarria da Euskal Erria. Bere izaerari eta nortasunari eusten aalegindu da beti. Ez du izan bein ere beste erriak menperatzeko grinarik. Bere bizia gordetzeko bakarrik egin du borrokan. Eta ara, erri aundi, indartsu eta menperatzaileak il dira eta Euskal Erri txiki au bizi da oraindik. Askazi berezia izan da D. Joxemiel Barandiaranek esango ligukeen bezala. Ez zen edozein Migel Anjel Etxeberri nere adiskidea. Sendagile zenez euskaldunon odola aztertu zuen. RH arazoa aztertu zuen. Baina odola odol eta askazia askazi euskara dugu ezaugarririk nabarmenetakoa. Kondairaz, izaeraz, nortasunez, izkuntzaz eta abarrez beste errietatik bereziak eta desberdinak gara. Obeak garenik ez dut esaten , desberdinak garela baizik. Eta ala izanaz jarraitzeko eskubidea dugu.
Euskarazko zure liburu askoren artean umeentzat idatziak ere aurkitu ditut, Umearen Laguna, Xabiertxo eta Martin Txilibitu adibidez. Zer eraginda idatzi zenituen?
Txikitandik landu bear da izkuntza. Aal diren izkuntza guztiak ikasi bear dira. Nik neuk gaztelania, frantsesa, ingelesa, alemana, latina, gerkera, sanskrito eta abar ikasi ditut. Bainan denen gainetik euskara izan dut. Euskaraz ondo jakiteak beste izkuntzak ikasteko erreztasuna ematen du gainera. Bakoitzak bere izkuntza landu bear du leenik.. Euskal Errian, berriz, alderantziz gertatzen zen eta gertatzen da. Zigortu egiten gintuzten eskoletan euskaraz mintzatzeagatik. Neure begiz ikusia dut: Euskaraz itzegiteagatik lurrean mingainez gurutzea egin erazi zioten bati lurra miliskatuz. Ostikoka erabili dute euskara mojak eta fraileek ere beren ikastetxeetan. Ortarako eskubiderik ez da. Bakoitzari bere izkuntza ikas dezan eta landu lagundu bear zaio. Umeentzat irakurgaiak orregatik egin nituen.
Euskara izan daitekeela uste aal duzu kultur izkuntza?
Bai noski. Ezjakina izatea da beste zerbait pentsatzea. Aundizkiak erru aundia izan dute Euskal Errian. Beti erderaz edo gaztelaniaz jardun dira. Ezjakinen izkuntztzat jo dute euskara. Ala esan zidan bein batek: euskerak ez du matematikak eta erakusteko balio. Ezetz? Laster ikusiko duzu balio duen ala ez, erantzun nion. Onela egina dut Zenbakiztia. Ezjakinek bakarrik baztertzen dute euskara. Euskara gaztetan ez ikasiaren pena edukitzen zuen Menendez Pidal nere adiskideak. Edozertarako gai egin daiteke euskara.
Eskoletan eta ikastetxeetan sarrerarik ez duen izkuntz batek iraun aal dezake gaurregun?
Euskaldunak izan behar lukete Euskal Erriko irakasleek. Baina ez dira ala izan. Gaur aldatzen ari dira zenbait fraile eta moja, baina kalte aundiak eginak dira. Oraindik ere aldatu bear aundia dute. Erabat erdalduntzen dituzte umeak. Orregatik sortu genituen ikastolak Tolosan 1930 inguruan. Goizean bi aur eta arrtsaldean beste bi etorri ziren aurreneko egunean. Baina laster ugaldu ziren eta bi ikastola egin izan bear genituen. Maria Dolores Arbilla izan zen leenengo andereñoa. Baina ikastolan bakarrik ez genuen lan egiten. Dantzak eta abestiak erakusten ibili oi ginen erriz erri. Ikaragarri piztu zen euskalzaletasuna urte aietan. Estaduaren eskoletan ere abestu oi zituzten guk erakutsitako euskal abestiak.
Zer etorkizun du euskerak?
Ikuskarrizko indarra artzen ari da. Gaur ez da euskaraz itzegiten inor lotsatzen. Euskaraz ez jakitea lotsatzen du jendea. Izugarri aldatu da giroa. Asko ugaldu dira ikastolak. Ikastetxeetan ere euskara indarra artzen ari da. Nik ez dut sekulan etsi. Ezta Buenos Aires-en egon nintzenean ere. An ere aal nuen guztia itsaropen orrekin jardun nintzen lanean. Itzaldiak eman, euskara, abestiak eta dantzak erakutsi, ori izaten zen nere lana eta ametsa. Aldizkari bat ere ateratzen genuen. Euzko deia zeritzan. Bein ere ez dut etsi. Gaur gutxiago.
96 urte bete dituzu. Esaidazu gertaera polit bat.
Imprimategian jardun izan dira nere aurrekoak ere. Logroñoko inkisidoreak deitu zion nere aitonari argitara eman zuen liburu batengatik 1784garrenean ere bai beste liburu batengatik. Baina ez zen joan. Ua ez zela kontuak eskatzeko nor erantzun zion.
Jakintzaz kanpoko irudipenik?
Aranzadi taldea da ontan maisu. Baina badut leen euskal gizonaz susmo bat. Nik ez dakit beste lelnuak nondik datozen, baina euskalduna tximutik ez ote datorren iruditzen zait. Gure aurpegikera eta odola ez daitezkeela tximutik etorri pentsatzen dut. Jainkoak Isturizko leze ondoan sortu ote zuen leen euskal gizona deritzat. Baina ontan O. Joxemielek eta dute itza.
Kontu esan dit Isaak Lopez-Mendizabalek. Liburutegi bat ikustera joatea bezalatsu da gizon au ikustera joatea. Ez dakizu zer liburu, zer gai aukeratu. Arriturik begira egon besterik ez duzu.
Urte askoan, txapela kaskoan!
Zorionak , Isaak!
ERRIALDE J L
Tolosako ikastolan kontu kontari
Barandiaran, Lopez-Mendizabal, Etxeberri (Itziar alabak ateratako argazkia)
12
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazLOPEZ1
EgileezHERRIALDE1Hizkuntza