Idazle Zaharretan Askotxo Dira Euskera Ederra Dutenak. Gaurregun Ere Baditugu Oso Onak

Aita Xanti Onaindia
Idazle Zaharretan Askotxo Dira Euskera Ederra Dutenak. Gaurregun Ere Baditugu Oso Onak
Martxoak 21. Udaberria. Egun zoragarria. Zornotzako karmeldarretara jo dugu lore billa. Zimeltzen ez den Xanti Onaindiarekin itzegin nai genuen. Elizan otoitz marmarioa entzuten da. Arratsaldeko iruterdiak dira. Berealaxe ireki arazi du guk jo dugun zintzarriak Larreako ate aundia. Irrifartsu datorkigu gure Xanti. Itz jario egokiz mintzatzen zaigu.
Lau aldeak liburuz beterik dauzkan gela batera eraman gaitu. Ortxe diardu etengabe lanean, euskal alorrean batipat. Euskal aldizkari guztietan idatzi du, nik uste. Amabiren bat liburu ere baditu argitaraturik. Baina «Karmel» eta «Olerti» ditu bere-bereak aldizkarietan. Liburuetan, berriz, ezagunenak «Milla euskal olerki eder» eta oraintxe berton argitaratua duen «Euskal Literatura».
Ordu luzeak igaro ditezke aspertu gabe izketan, baina batpatean galdezka asi gatzaizkio itz jario atsegina etenik.
–Agertu berria duzu, Aita Onaindia "Euskal Literatura". Zer luzera emango diozu?
–Luzera, luzera, ez dakit, ba; ni sermolari naiz, ortan askotxo ibillia beintzat, eta olakoak, esku-seiñu joleak bere musika tresna bezela, luzatu eta labortu egin oi da naitara darabilen gaia. Euskal literatura eremu zabala duzu eta ba-ditu oraindik alor urratu gabeak ere; baiña sei bat ale egingo ditu naitaez nik esku artean dakardan euskerazko literatura onek. Ezagutzen duzu dagoneko lenengo alea; bigarrena irarkulan daukat, eta irugarrena ere aurtengo urte au bukatu orduko kalean izango duzulakoan nago. Sei bat ale izango dira guztiz, eta ale bakoitzak irureun orrialde inguru izango ditu.
–Orain arte ere baditugu euskal literaturan, Orixek, L. Mitxelenak, A. Villasantek, I. Sarasolak eta azken ontan Auñamendik egindako euskal literatura kondairak. Zureak zer nai luke izan? Osagarri, aberasgarri, bilduma?
–Ez dituzu txepelak, aipaturiko lan oiek. Auñamendik, adibidez, orain arte aipatuok eta geiagok esandakoa bildu du bere iru ale aundietan. Nireak badu, ordea, bere elburu berezia: euskeraz dago lendabizi; besteak, berriz, Orixerena eta I. Sarasolarena kendu ezkero, erderaz egiñak dira, eta euskerazko bi olek ere, oso laburrak dituzu. Nirea oiek esan zutenez eta esan ez zutenez osatu eta aberastutzeko izango da. Ona liburuan bertan aitortzen nuena: "Euskal Literatura onek zabal xamarra izan nai du, ase ta zeatza al danik, lenengotik asi ta gaurko zizki-mizki guztietaraiñokoa. Egitamu edo asmo bat ere ba-dugu aski zeatz jakiña: euskeraz zerbait idatzi duten guztiak aipatuko ditugu, iru mail oietan tenk eginik batez ere: 1 ) idazle bakoitzari buruz zerbait; 2 ) idatzi dituzten lanak eta auen mamia arrotu, ta 3) egille bakoitzaz zer esan duten adierazi".
–Egia al da gaur GERO den argitaldariak zure lana albora utzi zuela, h-rik ez zuelako?
–Kazetariak gatza eta piperra saldu oi dute, baiña auzi ontan gertatuak gertatu ondoren, galdera maltzurra da; ala ere, galdetu didazuten ezkero, egia esan bear dut: "Etor-ek bazituela bere idatz-legeak eta prest al nengoen arau oietara nere liburua argitaratzeko". Aurreneko alkar izketan itzez baimen guztiak eman nizkien ortarako, baiña gerora adiskide batzuk mindu ere egingo zitzaizkidalako edo, damutu ere egin nintzan pizka bat, eskutitzez adierazi nien bezela. Ala ere, ez dut uste orregatik baztertua izan zanik nere liburua, nik eskatzen nien garairako atera eziña zutelako baizik.
–Zuk leenago ere Milla euskal olerki eder agertaratua duzu. Euskal olerkiaren kondaira bezela, ezta ala? Orrez gaiñera, autore asko agertuko ote lirake euskal literaturaren liburu berri ontan, olerkizko lan mardulean ez daudenetatik noski?
–Amazortzi urte dira lan hora egin nuela, ta urteak ez dijoazki alperrik. Arrezkeroztik nuen asmoa prosaz ere lan berdin xamarra egiteko. Baina lanez josia, ez nuen ereti on bat aurkitzen. Eta orain ere eskuan nitun zer asko albora utzi bear izan ditut, lan onetxeri lotu ta aurrera eramateko. Lengo bilduman euskal idazleetatik poesiz edo bertsoz idatzi zutenak sartu nitun bakarrik; oraingo ontan, naiz olerkiz naiz itz askatuz, zerbait idatzi duten guztiak deaz. Eta, egia esan, erdiak baiño geiago, nik uste, an agertzen ez diranak izango dituzu.
–"Olerti" euskal poesizko aldizkari bakarra duzu, zuk argitara emana. Olerkari gazteak aintzat artzen ote dute? Eta beren agerleku bezala erabiltzen?
–Poesi aldizkari onek danei iriki zizkien bere ateak, 1959-tik 1970-ra bitartean. Bizitza joria izan zuenik ezin dezakegu uka. Garai ontako euskal olerkaririk, zerbait danik beintzat, ez dut uste berton idatzi gabe gelditu zanik, urruti zebillenen bat, bear bada; beste guztiak, Euskal errian bizi ziranak, etzidaten iñoiz ere beren laguntza ukatu, eta beti izango natzaie esker oneko egin zidaten mesede aundiaren alderako. Or geldituko da "Olerti" euskal literaturan oroigallu eder bezelatsu.
–Idazle zaharretan dagoen euskeraz bailatu al gaitezke oraingo joeran, au da, geure izkuntza gaurkotu naiean darabilgun su ta gar onetan?
–Idazle zahar asko aztertu bear izan ditut Euskal literatura au antolatzean, eta danetan aurkitu ditut gauza ederrak, guk uste baiño geiago, aditz-forma, esaera, atsotitz, lexiko, gramatika ta abar askotxo dira euskera ederra dutenak. Idazle onak, edo-ta idazle ona izan nai duenak, erriagandik eta autore zaharrak irakurriaz ikasi bear duela esan oi dugu sarri. Idazle zahar oietan, gaiñera, auxe ere ikusi dut: gaur gu kezkatzen gaitun zer askok, aiek ere kezkatzen zitula. Gauza bitxi askotxo ditugu gure literatura zabalean.
–Liburu zahar oietatik zeintzuk iruditzen zaizkizu berriz argitaratu bearko lirakenak?
–Lan bikaiña egin ziguten lenago ere L.L. Bonapartek, Dodgsonek, J. Urkixok eta besteak ainbat liburu zahar argitara emanaz. Gaur ere egin dira antzeko lanak: Etxepare, Axular, Oihenart, Etxeberri, Daskonagarre, Mogel, Hiribarren, Zabala, Iturriaga ta beste batzuen idazlanak berriz ikusi dute argia geure egunotan. Lan ederra noski!
–Garai bateko "Jakin2 aldizkariaren antzera, "Karmel" inguruan ez ote liteke zerbait egin, euskal kulturari begira, alegia, jende eskolatu xamarrarentzat? Erriak baditu naikoa aldizkari, jakintsuak ez, ordea.
–Orrelako zertait egin nairik gabiltza. Nik, beste lan batzuk erosoago egin al izateko, "Karme" Markiñako gazte talde baten eskuetan utzi nuen urte onen asieratik. Eta gazteok olako zerbait osatu nairik dabiltza, euskal kulturari ertz askotatik so-egiñik. Egingo al dute! Nik baietz uste dut. Gogo onez beterik daude, ta gogo ona ta borondate sendea bear ditugu zerbait aurrera eramateko.
–Naiz bertsoz naiz itz lauz gaur egiten dan literaturak, mamiz ta izkuntzaz, formen eraberritzea ta abar, nola ikusten duzu gaur?
–Ez dugu zertan arroturik, baiña arroxko xamar aitortu dezakegu, gaur, askok beintzat, iñoizko idazlerik igo ez dan gaiñera igorik lan dagitela, bai iztegiz bai jozkeraz. Beste batzuk narras dabiltza oraindik, erdel usaia dariela, Baiña ez da arritzekoa ere idazlea ari ta ari osotu oi da. Gora begira jardun bearra dugu, gero ta obeto idatzi nairik; idazle onak, zaharrak naiz gazteak, irakurriaz. Gisa ortan ikasten da izkuntza, ta idaztankera (estiloa) ere orrelaxe osotzen da, geure-geurea dan zerbait zirriborrotzen ditugun lanetan utzi ta utziaz.
Mamiari gagozkiola, berriz, orain ba dakigu gure euskera egokia dugula zernai gai erabiltzeko ta zernai gai ederki borobiltzeko. Munduan argitaratzen diran libururik zaillenak, naiz gairik gaitzenak euskeraz errez ta ederki adierazten emateko lain ba gera. Lekuko? Azken urteotan idatzi ta argitaratu diran euskal liburu saillak.
ERRIALDE
1

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakONAINDIA2
PertsonaiazONAINDIA2
EgileezHERRIALDE1Kultura