Naturguneen defentsak indarra hartu du herritarren artean azken urteetan, energia berriztagarrien makroproiektuek kokalekutzat hautatu dituztenean. Proiektu bakoitzak zehazki mehatxatzen dituen habitatak, espezieak eta gainerako kalteak zerrendatzeari ekiten diote lekuan leku sortzen diren lurraren defentsarako taldeek, aspalditik lanean ari diren eragileek eta hainbat kasutan baita udalek eta aldundiek ere, eta alegazioak sartzen dituzte, dagokion gobernuak (EAEkoa, Nafarroakoa edo Espainiakoa) proiektu horri aldez aurreko administrazio baimena eman edo ez ebazterakoan kontuan hartu ditzan.

Irailaren 24an iritsi zen Jaurlaritzaren ebazpenetako bat, Azpeitia-Zestoa-Errezil herriei eragiten zien Piaspe proiektuari aldez aurreko administrazio baimena ezetsi diona. Ezezko horren oinarria Nicolás García-Borreguero Ingurumen Administrazioaren zuzendariak sinatutako ingurumen inpaktuaren adierazpena da eta 28 orriko txosten horrek zerrendatzen dituen kalteen artean, kontzeptu batek jaso du dagokion aitortza: igarobide ekologikoa.

Hain justu, igarobide edo korridore ekologikoei buruzko hitzaldia eman berri du Aitziber Sarobe biologo eta ekintzaile ekologistak Alkizan (Gipuzkoa), bertako Fagus proiektuak urriaren 25ean antolatutako jardunaldietan. Eskaera zehatz bat egin zuen bertan:
igarobide ekologikoak diren eremuak dituzten udalek izendapen hori jasotzea haien hirigintza planetan. Saroberen ustez, hori litzateke lehen urratsa 2021eko Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeko Legeak jasoa duen figura hori gauzatzen hasteko. Biologo honen hitzetan, igarobide ekologikoak dira "aukera bakarra" egun ezagutu dugun bioaniztasunari irauteko aukera emateko eta galdu duguna berreskuratzeko. Bide horretan, Zestoako Udala urratsa ematera doa: hirigintza plana berritzeko prozesua martxan du eta igarobide ekologiko izendapena emango dio Piaspe proiektuaren mehatxupean egon zen Sañu gainari.

Jaurlaritzako Ingurumen sailaren txostena: "Hegazti harraparien igarobidea da"

"Azterketa-eremua hegazti harraparien igarobidea da, Natura 2000 Sarean sartutako bi guneren artean: Izarraitz eta Hernio-Gazume". Halaxe dio Sañu gainari buruz, Jaurlaritzako Ingurumen Administrazioak Piaspe proiektuaz egindako txostenean.

Ez da igarobide ekologiko hori babestu behar dela dioen erakunde publiko bakarra, izan ere, Jaurlaritzaren Ingurumen sailaren txosten horrek berak aipatzen ditu Gipuzkoako Foru Aldundiak aurrez egindako beste bi txosten, zeintzuetan eremu hori "igarobide ekologiko" modura kaltetuko litzatekeela esaten den.

Baina zer dira igarobide ekologikoak eta zergatik dira garrantzitsuak? Sarobek definizio hau eman zuen Alkizako hitzaldian: “[Igarobide ekologikoa da] Paisaia batean isolatuta gelditu diren espezie batentzat beharrezkoak diren habitat baten atal desberdinak lotzen dituen eremua”. Gaur egun EAEn indarrean den Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeko Legeak, "konektagarritasun ekologikoari" lotuta azaltzen du igarobide ekologikoen kontzeptua: "Espezie bateko populazio batek edo po-pulazio-multzo batek lurralde zatikatu batean beste populazio bateko indibiduoekin erlazionatzeko duen gaitasuna, baita paisaia zatikatu batean antzeko ekosistemek konektatzeko gaitasuna izatea ere. Konexio hori igarobide ekologikoen bidez egiten da".

Sarobek igarobide ekologikoen urgentzia azpimarratu zuen: "Korridore ekologikoak behar beharrezkoak dira, biodibertsitatea kontserbatzeko daukagun azken aukera direlako, leku askotan. Hainbeste zatikatu dugu natur eremua, hainbat espezierentzat dagoeneko haien bideragarritasuna ez dela posible azaleragatik bakarrik. Izan ere, edozein espeziek bizitzeko azalera bat okupatzen du. Espezieak kontserbatzeko planak egiten dira, baina plan horiek denak alferrikakoak dira espezie horiek ez badute izango beraientzat beharrezkoa den eremu bat, azalera bat, habitat bat". Egoeraren larritasuna jasotzen du Jaurlaritzaren 2030erako Euskadiko Biodibertsitate Estrategiak: "EAErako interesekoak diren habitaten %75 kontserbazio egoera txarrean daude, horien atzerakada, zatiketa edo degradazioa dela eta". 2005eko EAEko Igarobide Ekologiko Sarea proiektuak, dokumentuaren lehen esalditik, zera azaltzen du: "Komunitate zientifikoaren ustez, habitat naturalen eta organismoen zatikatzea da biodibertsitatea galtzeko lehen kausa, herrialde industrializatuetan". Proiektu horrek helburutzat du EAEn "espezie basatiak dituzten naturguneen arteko lotura zaintzea eta leheneratzea, izan ere, dagoeneko nahiko murriztuak daude eta isolatzeko joera dute".

Esanda bezala, legeak jasotzen duen kontzeptua da igarobide ekologikoena, eta ez hori bakarrik, Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeari buruzko Legeak dio politika sektorialak diseinatzean "arreta jarri" behar zaiola, besteak beste, "konektagarritasun ekologikoari"(Xedapen Orokorren 8. artikulua). Hain justu horixe da Sarobek salatu duena, Eusko Legebiltzarrak laster onartzea espero den Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialak (aurrerantzean LPS deituko diogunak) ez dituela igarobide ekologikoak kontuan hartzen: "LPS horrek proiektu energetikoetatik salbatu ditu babestutako natur eremuak baina ez du ezer esaten babestutako eremu horien artean dauden eremuez; eta natur kontserbazioari begira, guztiz zatitutako eremuak ditugu eta horri buruz ez dio ezer LPSak. Korridore ekologikoez ez du hitz egiten".

Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialak ahaztu duen kontzeptua

"Nazioarteko adostasunean oinarrituta, agerikoa da gizateriak aurrean dituen bi erronka nagusiak biodibertsitatearen galera gelditzea eta klima-aldaketari aurre egitea direla", dio Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeari buruzko Legeak. Ordea, klima-aldaketari aurre egiteko ezinbestekotzat aurkeztu diren energia berriztagarrien makroproiektuak ezartzeko, Jaurlaritzak ez ditu kontuan izan baso-habitatak berreskuratzeko eremuak, ezta hainbat espezieren habitat-azalerak ere. Modu horretan, gizateriaren egungo bi erronkak direnak elkarren arteko lehian jarri ditu.

Honela baloratzen du Legebiltzarrak laster onartzea aurreikusten den LPSa Sarobek, igarobide ekologikoen aldetik: "LPS horrek energia berriztagarriak jartzeko interesekoak liratekeen guneak markatzen ditu, eta proposatzen dituen leku horietan guztietan gauzatuko balira, bukatu da korridore ekologikoak gauzatzeko aukera EAE osoan eta mugetatik haragoko gainerako lurraldeetan".

LPSari publikoki kritikatu zaion ezaugarria da berez ez duela ezer planifikatzen, energia berriztagarriak jartzeko "intereseko gunetik" kanpo dauden eremuak ez dituelako salbuesten: enpresek aukera dute "intereseko gunetik" kanpo proiektu bat planteatzeko, eta Jaurlaritzak kasu bakoitza aztertu behar du eta ebatzi. Sarobek argudiatu du prozedura horrek ez duela zentzurik, Jaurlaritzak berak Piasperi emandako ezezko ebazpena adibidetzat jarrita: "Hasieratik argi badago eremu hori hegazti harraparien eta saguzarren igarobidea dela, Jaurlaritzaren beraren dokumentazioetan hala jasoa baldin bada, zergatik ez du hasieratik esaten LPSan eremu horretan ezin dela proiekturik egin? Kontua da, LPS horretan energia berriztagarrien eremuak planteatzerakoan, korridoreak ez dituztela baldintza gisa hartu".

Igarobide ekologikoak ez dira derrigorrezko aztergai, ezta ere, energia enpresek proiektuak aurkezten dituztenean ebaluatu behar dituzten eraginen artean. Sarobek azaldu du: "Energia enpresa batek proiektua aurkezten duenean, ingurumenean izango dituen eraginen txostena aurkeztu behar du eta txosten hori egiteko gutxieneko batzuk bete behar ditu, besteak beste, kiropteroen eta hegazti nekrofagoen berariazko bi txosten egin behar ditu, bi urtetan lekuan bertan datuak jasota, ezin du bibliografian soilik oinarrituta egin. Eskerrak horri! Baina korridoreei buruzko eta lurraldearen zatiketari buruzko eskakizunik ez dago".

Igarobideetan izango duten eragina neurtzeko zailtasunak

Sarobek adierazi du proiektu eoliko batek hegaztietan izango duen eragina neurtzeko badagoela zailtasun handi bat: migrazioa. Mundu mailako igarobidea da Euskal Herria, Pirinioen bidez Europarekiko lotura egiten duena. "Hemen migrazioak erabateko eragina dauka, horregatik da hain garrantzitsua leku hau. Eta migrazioaren gain horrelako azpiegitura batek izango lukeen inpaktua neurtzeko dagoen metodologia bera ere zalantzazkoa da: proiektuak aurkezten dituzten enpresek datuak jaso behar dituzte, baina datu horiek urtearen arabera oso aldakorrak dira. Gertatu ahal da urte batean hego haizearekin pagausoak eta birigarroak pasa eta pasa egotea, eta aldiz, gertatu daiteke eguraldi txarra egitea, eta basoetan pausatzea, edo oso goitik hegan egitea, paserik ez dela izan pentsaraziz. Ez dago ondo jasota migrazioa, ingurumen eraginen baitan, Euskal Herrian ze dimentsiotako fenomenoa den".

Eraginak ongi ebaluatzeko dagoen beste arazo hau ere azaldu du Sarobek: "Biodibertsitatea ez da ikertzen, horretan oso diru gutxi inbertitzen da. Esaterako, oraintxe egin du Naturtzaindia Elkarteak Gipuzkoako kiropteroen atlasa. Orain arte ez dugu jakin saguzarrak Gipuzkoan nola banatuta dauden. Eta egin den atlasa boluntario lanean oinarritutakoa da. Enpresek eolikoen makroproiektu batek ekarriko dituen ingurumen eraginak neurtzeko txostena egiten dutenean, pentsatu nahi dut saguzarren azterketak profesionalek egingo dituztela, baina ez dute zerekin konparatu. Hau da, ez daukagu behar besteko daturik ongi neurtzeko nolako kaltea izango litzatekeen". Zentzu horretan, Sarobek dio igarobide ekologikoek balio dutela oraindik behar beste ikertuta ez dugun bertako biodibertsitatea zaintzeko ere: "Ezagutzen ez ditugun hainbat biziduni, edo haien egoera ekologikoaz ezer gutxi dakigun espezieei ere aukera bat ematen die igarobide ekologikoak, habitat edo azalera horiek mantentzea ekartzen duelako. Gure ezjakintasunean, aukera bat eman diezaiogun ezagutzen ez dugun horri".

Igarobide ekologikoak ikuspegi aldaketa dakar

Zer ikusten dugu natur eremua begiratzean? Ustiatu daitezkeen baliabide hutsak, edo guztion bizitzari eusten ari zaion eremua? Sarobek azaldu duenez, azken mendeetan asko aldatu da begirada, eta ikuspegi ezberdinak garatu dira, lurraren jabegoak ere eraginda: "Nafarroak eta Arabak oraindik lur komunal asko dituzte. Horietan badago lurrarekiko begirada bat, arnas luzekoa dena. Badago kontzientzia bat, eremu hori ez dela gaurko belaunaldiarena: aurrekoena izan zen, eta ondorengoei utzi behar zaie. Horrek ez du esan nahi lur horiek ez daudenik ustiatuta, baina ustiatzen dira, basogintzan esaten zen moduan, 'bat moztu eta hiru sartu', ulertuta guk eskubidea dugula bertatik onura ateratzeko, baina beste batzuei guk izan dugun eskubide hori errespetatzeko baldintzapean. Horrek guztiak lurraldearekiko begirada bat ezartzen du.

Gipuzkoan eta Bizkaian hori galdu genuen. Herri lurrak pribatizatu ziren, eta jabego horren ikuspegia oso momentukoa da, baina ez jabe pribatuen aldetik soilik, administrazioak ere lurraldearen ustiapena egiten du momentuko onuraren baitan, pentsatu gabe etorkizunean lurralde horrek zer erabilera edo zer zerbitzu –zerbitzu ekosistemikoak, esaterako– eskainiko dituen. Horrek eraman gaitu lurraldea muturreraino ustiatzera, garaian garaiko beharren arabera. Eta korridore ekologikoak dira momentu honetan daukagun aukera bakarra bizidunen sare konplexuak mantentzeko".

Igarobide ekologikoen planteamenduak begirada hori aldatzen du. Sarobe: "Kontzeptu honek dakar lurraldeari begiratu eta esatea: hori ez da gurea, ez da egungo gizakiona bakarrik, eta ez da gizakiona bakarrik. Eremu hori guztia guztiona da eta inorena ez da! Lurralde osoa ez dago gaurko gizaldiaren momentuko beharren edo kapritxoen zerbitzura. Eta beraz, mugak aitortzea dakar igarobide ekologikoak: gure garapenak muga batzuk dituela lurraldeari begira, naturari, biodibertsitatearen kontserbazioari, gainerako bizidunei begira, bizitzaren errespetuari begira".

Gizakiok "bizidunen sareen menpekoak" garela oroitarazi du Sarobek, hau da, gure bizitza ere bioaniztasunarekiko dependentea dela. Beste hitz batzuekin, antzekoa dio Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeko Legea-k: "Gure ongizatea eta etorkizuneko belaunaldiena ekosistema osasuntsuak kontserbatzearen mende dago. Ekosistema horiek uholdeak erregulatzen, berotegi-efektuko gasak xurgatzen eta muturreko gertaera meteorologikoetatik eta etorkizuneko pandemietatik babesten lagunduko digute".

Zentzu horretan, zera seinalatu du Sarobek: "Ez dugu asmatzen balioan jartzen bizitza. Hori larria da eta balioan kapitala jartzen duen sistema sozioekonomikoaren ondorio da: bizitza oinarritzen duten baldintzak zaintzeari utzi diogu. Asko urrundu gara naturatik; prozesu naturalekiko lotura eta ezagutza bera ere galtzeraino iritsita gaude; bizitzarentzat funtsezkoak diren baldintzak jada ez ditugu ezagutu ere egiten".

Udaletatik hasteko beharra

"Uste dut ez ditugula lege txarrak. Baina legeak ez dira planifikazioetara eramaten, ez dira normatibetara ekartzen, ez dira garatzen"; hori da Saroberen ondorioa. Hain justu legeak zera dio (Euskadiko Natura-Ondarea Kontserbatzeari buruzkoa. IV. kapituluan, 27. artikuluko 3. puntuan) horri buruz: "Euskal administrazio publikoek igarobide ekologiko gisa balio duten eta iragazkortasun handiagoa bermatzen duten natura-ondarea eta lurraldeko elementuen identifikazioa jasoko dute lurralde-antolamenduaren tresnetan (...). Horren helburua izango da eremuen eta espezie-populazioen arteko kontektagarritasuna mantentzea edo lortzea, habitaten eta ekosistemen zatiketa saihestuz". Ez hori bakarrik, lege berak aurrerago (5. puntuan) dio aldundiek igarobideak berreskuratzeko ahalegina ere egin behar dutela: "Foru-organoek beren ezaugarri naturalengatik horrelako igarobide ekologikoetan egon daitezkeen lurraldeen leheneratzea sustatuko dute".

Igarobide ekologiko batean korrika doan orkatzarentzat muga administratiboak ez dira existitzen, eta agerikoa da igarobide ekologiko bat zaintzeko hainbat udal, aldundien eta gobernu autonomikoen arteko koordinazioa beharrezko dela Hego Euskal Herrian. EAEko energia berriztagarrien proiektu eta legeetan zentratu da kazetaria erreportaje honetan, baina Nafarroak Pirinioekin lotura egiten duten igarobide garrantzitsuak ditu, eta EAErekiko mugan ere igarobide garrantzitsuak ditu.

Eraginkorrena litzateke koordinazio hori goitik behera bultzatzea, baina Sarobek argi du hori ez dela gertatuko eta behetik gora egin beharko dela:"Zera lortu beharko genuke herritarrok: haien udal lurretan igarobide ekologikoa duten udalek izendapen hori hirigintza plan orokorretara eramatea, eta ondoren igarobide ekologiko horrek Aldundiaren –bera delako natur baliabideen kudeaketaren arduraduna–eta Jaurlaritzaren –bere planifikazioan jaso dezan– errekonozimendua jasotzea. Igarobide ekologiko bat, errekonozimendurik ezean, intentzio moduko batean geratzen da, eta aitortu behar zaio duen balioa, duen helburua eta beraz, salbuetsita geratu behar dela horrelako proiektuetatik".

Hori da, Saroberen ustez, herriz herri egiteko ariketa: "Udal batek bere lurzoru guztia planifikatu behar du. Eta planifikazio horretan, udal guztiek markatu behar lukete zer den natur kontserbazioari begira babestu behar dutena". Zestoako Udala lehen pausoa prestatzen ari da.