Alemanian euskeraren inguruko ikasaldiak gogotsu

Antonio Tovar, "Real Academia de la Lengua Española"ko partaideari elakrrizketa
Euskaltzalerik Entzutetsuenetako Bat. ANTONIO TOVAR, erdal izkuntzaren akademiko
Alemanian euskeraren inguruko ikasaldiak gogotsu
Joan dan Martxoaren 31'garrenean, Antonio Tovar irakaslea, "Real Academia de la Lengua Española"'ko legezko lagun aukeratu dute ta ala artu du bere alkia leku aretan.
Antonio Tovar lendik ezaguna genduan, Salamanka'ko Unibersidadean Erretore izan zanetik batez ere. Gero urte batzuek Ameriketa aldean eraman ditu irakasle-lanetan, Argentina ta Estatu Batuetan. rain, Alemania'ko Tubingen ari da bere erakusaldiak ematen.
Maixu onek izen aundia izan du beti. Irakasle, idazle ta billatzaille bezela. Ta guretzat pozkarri dana, bere lana Euskal-saillera jarria izan da bereziki.
Emen jartzen dizkizuegu, jakintsu onek, gure izkuntza, ibero-izkera ta euskal-jakintza saillari buruz oraintsu egin dituan adierazpen batzuek.
ZERUKO ARGIA.'asko pozten dala esan bearrik eztegu. Gure irakurle guziak guk bezela pozik ikusiko zuten Antonio Tovar Erdal-Akademiko lagun artua izan dala.
–Euskal-zaletasun ori noiztikoa dezu, Maixu?
–Beti oso arretaz ikusi izan ditut Espaiñi barruan itzegiten diran izkuntzak. Ala txikitan itzegin nuan Valentzia'ko izkera, ta ala euskera ta gallegoa ere. Euskerakiko nere arreta, izkuntza onen antziñatea ezagatuta batez ere, piztu zitzaidan. Guzien artean, izkuntza au baita, gure lurrean itzegiten diran izkuntzen aurretiko giltza.
–Euskera ta Ibero-izkero, elkarren senide al-dira?
–Iritzi orrek izan zuan bere bolara. Izan ere, aldi batean euskera beste izkuntz askoren anaitzat artua izan zan, eta batez ere, ibero izkeraren bideko. Larramendi, Astarloa ta Erro'k aizatu zuten iritzi ori; gerotxoago, Humboldt'ek ere iritzi ori onartu zuan. Jakintsu aien esanak, Europa'n arrera aundia izan dute gure egunak arte. Gure gizaldi ontan, or gelditu dira Schuchardt'en erakutsiak. Onek ere, ibero-izkera, euskeraren senide jotzen zuan. Erakutsi oiek ematen dizkigu 1907'garren urtean Viena'n argitaldu zuan "Iberoen aditzjokaera" izeneko bere liburuan.
–Ta zuk zer diozu orretzaz?
–Euskera ta ibero-izkerak ezar gutxi dute elkarren kidekorik. Ori garbi adierazi digu Gomez Moreno'k ibero-idazkun bat argituaz. Onek aztertuak ditu iberotarren eskribuak, eta aietan, gaurko Euskalerriko lurren barruan bakarrik ikusten dira euskal-usaiko itzak. Auetan politena, agian, «Aker Beltza» izan da.
–Ekera, orduan, aien iritzikoa?
–Ezta urrik eman ere. Gauza garbi dago neretzat. Milla bat ibero-itz aztertuak ditut, eta aietan 30-40 bat itz arkitu ditut euskal-itxura zerbait dutenak. Areago oraindik: Italia'n ere arkitu izan dituzte ibero-itzak. Bat Pompeyo'ren denborakoa, ta emen zaldun batzuek agertzen dira goralduak. Gizon auek Aragoi'ko goi aldeko ta erdi-aldekoak dira. Orregatik ibero-izenak dituzte ta batzuek euskal-izenak ere bai; baiña ez bear liraken aiñako euskal-jatorrak. Euskal-izenen artean, Eneko agertzen da. Izen au gerora Iñigo izatera etorri zan.
–Erromatarren garaian nola ziran euskal-lurrak?
–Ba-dira jakintza-itzak alde batetik bestera dabiltzanak, eta askori uste okerrak sortu dizkiotenak. Bilbotar eta Saitabietar itzen artean antz pixka bat agertzen da, baiña onek eztu esan nai Javita'n euskera itzegiten zanik. Erromatarren denboran euskera gaurko Euskalerrian Errioxa'n eta Pirineo-mendietan, ia Mediterraneo-itxasoraiño itzegiten zala uste det. Bilbo'tik sarkaldera, ostera, Jesukristo baiño milla urte lenagotik, indoeuropeatar izkuntzak sartuak zeudelakoan nago.
–Ta asmo berririk ba aldezu?
–Oraingoz Tubingen'go Unibersidadean ikastaroa beteko det. Ortarako Schuchardt'en argitaldi bat prest daukat. Liburu onetan itzaurrea ta liburu-zerrenda moldatu ditut. Dechepare'ren liburua ere irakurriko degu.
–Beste lanen bat ez aldezu esku artean?
–Or ari naiz "Diccionario Etimológico" izeneko liburua gertatzen. Mitxelena ta Agud jaunak ditut on. tan legun. Iztegi ori Salamanca'n asi nuan, Larramendi'ren Irakas-AIkian nengoala. Iztegiak 2.500 folio inguru izango ditu. Oraingoz 600 bat prest daude. Aurtengo udarako itz batzuek argitaldu ta salgai izango dirala uste det.
–Ta Alemania'n gogoz ari al-dira euskal-gaietan?
–Tübingen'en, Salamanca'n izan nituan baiño ikasle geiago izango ditut, noski. Espaiñia'ko antziñateari buruzko lanak, oso zaletuta dauzkate angoak, eta euskal-sailla, lendik da alde aletan oso gogoz ikusia. Angoak ditugu lan auetan Stemph, Linschmann, Schuchardt eta Bähr. Au, Euskalerrian jaioa ta azkenengo mundu-gerratean illa. Ernst Lewy oraintsu il da Irlanda'n, Hitler'en garaietan ara joana bai-zan. Or degu Bouda ere tartean...
–Ta Humboldt ez al-da aintzakotzat artzekoa?
–Bai orixe. Humboldt'ek Euskaljakintza Astarloa, Mogel, Prestamero ta Hervas eta Panduro'ren iturritik edan zuan. Azkenengo au Erroma'n enbajadore egon zanean ezagutu zuan.
–Ta Ipar-Ameriketan zer?
–An azterraldi batzuek egin dituzte, euskal-artzaien artean. Ameriketako Izketalari-Elkarteak, Mitxelena'ri deitu zioten, baiña eragozpen batzuek izan zituan errenderiarrak, eta ezin joan izan zan. An ibilli nintzanean, itzaldi batzuek eman nituan eta bi liburu argitaldu ere bai: "The Basque language" ta "The ancient languages et Spain and Portugal". Lenbizikoa, 1957'garren urtean eta bigarrena 1962'garrenean.
Orain argitaltzekotan dira Lopez Mendizabal'en lan bat, irlandes batek itzulia.
–Gaur egin bear litzakena?
–Euskerari senideak billatzea baiño aurraragoko lanak ditugula uste det. Egin bearra da "Atlas lingüistico" bat. Euskera alde batean eta bestean bere izkelgi guzietan aztertu bearra dago. Ta gauza asko galdu baiño lenago egin bear da ... Euskera, ikastolen bitartez, radio ta telebistaz salbatu diteke. Baiña bada orretan arrisku bat: izkelgi ta alde bakoitzeko berezitasunak aberastasuna galtzen dela. Ez dedilla ontan gertatu Leon eta Aragoi' ko erdal-dialektoekin gertatu zana Auek, gaztelera ofizialak jan bai-ditu osorik galtzeraiño.
ALBISTE-ZALE
12

GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazTOVAR1
EgileezALBISTE-ZA1Hizkuntza