Nork esango zien 60ko hamarkadan Espainiako Estatutik Gasteizera lanera etorri ziren familia horietako batzuei hain baldintza txarretan bizi beharko zirela? Oinarrizko zerbitzuak doi-doi zituzten etxe batzuetan bizi ziren, beren lantokietatik gertu, baina Gasteizko erdialdetik hain urrun. Orduan ere txakurrak oinutsik ibiltzen ziren Euskal Herrian eta Gasteizko Un Mundo Mejor auzoa, hau da, Errekaleor, bertako biztanleek hornitu, aberastu eta hobetu zuten, auzolanean, nola bestela. Nork esango zien gaztelaniaz mintzo ziren Extremadura eta Gaztelako langile-familia horiei euren auzoan desjabetze masiboak egingo zituztela espekulazioaren izenean, eta ondoren, euskaraz mintzo ziren gazte batzuek okupatuko zutela Errekaleor, mundu hobe bat egunerokoan praktikan jartzeko asmoz?

30 bat lagun elkartu dira Errekaleorreko gaztetxean antiespezismoari buruz eztabaidatzeko. Euskaraz da eztabaida eta euskaraz ez dakitenen ondoan auzokide batzuk eseri dira esandakoak gaztelaniara itzultzeko. Errekaleor Auzo Askea da hau, Gasteizko euskararen arnasgunea.

Familia transmisioz sortua ez den arnasgunea

Manex Agirrek 2017ko maiatzean Arabako Alean idatzitako Errekaleor: inpaktu linguistikoa artikuluan ohartarazi zuen Errekaleorreko arnasgunea birrintzeak izango zuen inpaktu linguistikoaz eta arrazoi (potolo) bat gehiago eman zuen bizi-eredu alternatiboa posible den oasi hau sostengatzeko. Bere hitzetan, baina, Errekaleor bestelako arnasgunea da UEMAko udalerriekin –eta bertan egoteko baldintzak betetzen dituztenekin– alderatuta. Izan ere, arnasgune sortu berria da, erabaki esplizitu batetik sortu dena eta ez familia transmisiotik sortua. Errekaleorrek eta bertako euskaldunek, Agirreren hitzetan, erakutsi dute euskaraz bizi daitekeela esparru sozial ireki eta autokudeatu batean, erakundeen beharrik gabe eta hiztunen hautu pertsonal batetik abiatuta.

Egiari zor, arnasgunea da Errekaleor, euskaraz hitz egiteko gaitasuna dutelako bertan bizi diren gehienek, eta euskaraz mintzo direlako askotan. Hala ere, UEMAk arnasguneak maila ezberdinetan sailkatzen dituen bezala, Errekaleor ere arnasgune berezia da, bere indargune, antzekotasun eta ñabardurekin.

Gehienak testuinguru euskaldunetatik datoz

Auzoko indarguneetatik hasiko gara: auzo euskalduna da ezbairik gabe eta Errekaleor Auzo Askea osatzen dutenen gehiengoa testuinguru (oso) euskaldunetatik datorren gazte jendea da. Gasteizera ikastera joan eta ikasketak amaituta auzoan gelditu diren gazte euskaldunak dira muina. Horientzako euskaraz hitz egitea modu naturalean sortzen den jokabidea da, ohitura horrelakoa delako eta erosoago mintzo direlako. Horrek bermatzen du euskararen erabilera altua izatea eta horrek bermatzen du euskaraz ez dakiten madrildar eta txiletar batek euskaraz ikastea han. Baina horren gainetik, gehiengoa den euskaldun osoen multzo honek ahalbidetzen du euskararen garrantzia Errekaleorren, horiek erabaki dutelako auzokideek ‘marko formala’ deitzen dioten horretan euskara nagusi izatea, hau da, euskara izatea Errekaleorreko “hizkuntza ofiziala” (asanblada, eztabaida eta abarretan).

Hala ere, Euskal Herriko beste arnasgune batzuetan bezala, badaude euskarak irabazteko dituen espazio batzuk. Lehenik eta behin, auzokidea eta bisitaria ohartuko dira elkarrizketa informal ugari gaztelaniaz direla, ez baitira gutxi gaztelaniaz euskaraz baino hobeto moldatzen direnak –gehienbat testuinguru ez hain euskaldunetatik datozenak, bereziki Gasteiztik–. Egitasmoak duen erakargarritasunarengatik jende ez euskaldun asko iritsi da auzora eta horregatik jatorrizko euskaldun asko gaztelaniara pasatzen ari dira. Hortaz, esparru formalean euskara nagusi den bezala, hortik aterata gaztelaniak garrantzi gehiago hartzen du. Ohikoa da, adibidez, lan-talde txikietako bilera batzuk gaztelaniaz izatea, batzuk “e, bilera osoa gaztelaniaz egin dugu!” esan arte.

Errekaleortarrak hainbat lan-taldetan murgilduta daude, izan ‘Ongi Etorri’ edo izan baratzea, eta euskararen alde lanean aritzeko denbora atera duten auzokideak ez dira asko, eta bere gain hartu behar izan dute zama osoa. Euskararen aldeko ekintzaileak errespetatuak dira eta auzokideek euskaraz egiten dute beraiekin euren hizkuntza gaitasunak uzten dien neurrian, baina euskaltzaleak elkarrizketan ez daudenean hizkuntza hautuaren logika aldakorra itzultzen da. Gaztelaniaz ondo moldatzen ez diren euskaldunekin edo bigarren hizkuntza frantsesa dutenekin gauza bera gertatzen da. Horiek inguruan dabiltzanean euskararen erabilera nabarmen igotzen da, errekaleortarrek saiakera egiten dute euskaraz egiteko haiekin.

Alabaina, euskalduna da Errekaleor: euskara eskolak antolatu dituzte ez dakitenek ikas dezaten, joan den udan ‘Asketegia’ antolatu dute euskaraz hitz egiten askatzeko, euskara da hizkuntza nagusia auzoan eta euskaratik eraikitakoa da Errekaleorren ahotsa.

Zer gertatzen da, baina, Errekaleorren euskara gehiago ez hitz egiteko? Hasteko, eta hau azpimarratzea garrantzitsua da, kolokan dago auzoaren etorkizuna eta hori da lehentasuna aspaldian. Ez dago euskararen inguruan eztabaida sakonik antolatzeko eta auzoko hizkuntza ideologian eta praktiketan moldaketak egiteko girorik. Hainbat ‘fronte’ irekita dauden heinean, euskararena batzuetan bazterrean gelditu da, eta adibidez, auzokide berri bat sartzean hau ez da beti euskalduna.

Ama Zuriaren enparantzan ekitaldia euskaraz

Gasteizko urbanizazioaz arduratzen den Ensanche 21eko bilera egin zuten irailaren 14an eta Errekaleor Bizirik mugimenduak asanblada irekia antolatu zuen Gasteizko Ama Zuriaren Enparantzan auzoaren aldeko sostengua indartu zedin. Bilera horrek Errekaleor auzoak duen hizkuntza egoeraren irudi ezin egokiagoa eskaini zuen: ekitaldia ia bere osotasunean euskaraz, aldi bereko itzulpena euskaraz ez dakitenentzako eta asanbladan zegoen jendea bere horretan euskaraz eta gaztelaniaz egiten, pertsonen eta taldeen ezaugarrien arabera.

Hurrengo asteak funtsezkoak izango dira Errekaleorren biziraupenerako, izan ere, Gasteizko Udalak martxan jarri du auzoa eraisteko prozesua, BIM Survey enpresari emanez prozedura abiatzeko enkargua. Errekaleor Auzo Askeari iraungitze data jarri diote egitasmoarekin eroso ez daudenek, noiz eta okupazioak ekarri duen egitasmo iraultzaile honen laugarren urteurrenarekin batera. Elikadura burujabetza, energia garbietarako trantsizioa, feminismoa, eta beste daude jokoan. Euskarak ere asko du jokoan, Gasteizko euskararen arnasgune nagusiena (edo nagusienetako bat, bestela ere) indartuz joan baitaiteke Errekaleorrek bizirik jarraitzen duen egun bakoitzeko. Zer esanik ez igarotzen den urte bakoitzeko.